[zaloguj się]
[pdf]

NIEDZIELA (1187) sb f

Oba e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl du
N niedziela niedziele niedzieli
G niedziele, niedzieli niedziél
D niedzieli
A niedzielę niedziele niedzieli
I niedzielą niedziel(a)mi niedziel(o)ma
L niedzieli niedzielach
inne pl N a. A - niedziele

sg N niedziela (84). ◊ G niedziele (221), niedzieli (3); -i Diar, PowodPr; -e : -i ActReg (2:1). ◊ D niedzieli (1). ◊ A niedzielę (298) [w tym zapis: -e (19), -ą (22), -a (3)]. ◊ I niedzielą (27) [w tym zapis: -a (4)]. ◊ L niedzieli (74). ◊ pl N niedziele (5). ◊ G niedziél (241); -él (91), -el (10), -(e)l (140); -él KochAp; -el KochPieś; -él : -el SarnStat (90:9). ◊ A niedziele (76). ◊ N a. A niedziele (1). ◊ I niedziel(a)mi (10). ◊ L niedzielach (23); -ach (19), -åch (2), -(a)ch (2); -ach : -åch GroicPorz (5:1). ◊ du N (cum nm: dwie) niedzieli (5) GroicPorz ſ2v, ſ3, ſ3v, UstPraw G, RejZwierc 159. ◊ A (cum nm: dwie) niedzieli (114) MetrKor 134, 135v, FalZioł II 4a, V 70 [2 r.], LibLeg 6/117v, 118, 11/154v, LibMal 1543/76v, 1544/83v, 1545/104v, 1546/111v, 1547/127v, 1552/172, RejRozpr B2, RejKup k7v, ee6, ZapWar 1550 nr 2665, Diar 133, GroicPorz iv, k2, k4v, 1, o2, ſ2v, ſ4, x2v, dd2, UstPraw Av, A3v, G [2 r.], I2v [2 r.], OrzRozm G2v, SienLek 188v, 190v, HistLan C, D, RejZwierc 39, StryjKron 777, ZapKościer 1583/37, KochSz A2v, PudłFr 8, GórnRozm H4, K2v, ActReg 44 [2 r.], 46, 51, GostGosp 66 [2 r.], 90 [2 r.], 136, 160, 162, 165, SarnStat 30, 31, 128 [3 r.], 131, 132, 158, 301, 427, 613, 674, 723 [4 r.], 724 [2 r.], 725 [2 r.], 726 [4 r.], 727 [3 r.], 730 [4 r.], 731, 732, 733 [4 r.], 736 [2 r.], 740, 741 [2 r.], 742, 743, 803, 840, 841, 859, 866, 875 [2 r.], 1181 [3 r.], 1287, VotSzl E; (cum nm: czterzy) niedzieli (2) BielKron 51, SarnStat 875. ◊ I (cum nm: dwiema) niedziel(o)ma (1) LibMal 1551/161v; (cum nm: cztery) niedziel(o)ma (1) FalZioł V 18c.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Ostatni, świąteczny dzień tygodnia; dies dominicus a. dominica Murm, Mącz, JanStat, JanPrzyw, Cn; dies solis Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; dies prima Mącz; dies festus Modrz; prima feria Cn (710): Murm 11; Mymer1 8v; BartBydg 41; Zowiem ten dzień ſluſſnim obyczaiem/ niedziela/ to ieſt niedzialanie/ ktorego niemamy nić y nego dzialać/ [...] iedno to czoby było ku chwale Bozey SeklKat G, G; RejKup Rv; biskupowie conventicula swe [...] czynili, też i niedzieli nie folguiąc. Diar 31; RejWiz 79v; RejZwierz 101v; Goski A5v, A8, A8v [2 r.], A9v, A10 [2 r.] (28); Mącz 88b, 362c, d; RejAp 11; Dzień ten ieſtći Niedzielá odkośćiołá vſtáwiony/ á przetoż y wſtárym zakonie y w nowym przykazano ieſt onim ták to: Pámiętay áby dzień ſwięty ſwięćił. HistRzym 50; RejPos 1, 131v; KuczbKat 295 [2 r.]; WujJud 189 [2 r.]; co ſie tknie Papieſkiey niedziele/ y ſámego Papieża/ v mnie to nic y v wſzytkich wiernych/ ktorzy iuż nic ná iego niedzielę niedbamy. CzechRozm 72v; ModrzBaz 92v; Co dzień pośćił/ okrom niedziele: w piątek ná Chlebie y wodzie przeſtawał SkarŻyw 471, 173, 193, 309, 363 marg, 567; MWilkHist D2; ActReg 9, 29; LatHar [+12]v, 371; ktora [sobota] v zydow byłá iáko v nas Niedzielá. WujNT 120 marg, 841 [2 r.]; PowodPr 51; SkarKaz 273, 278a, Oooo2v.

G sg w funkcji okolicznika czasu: »[której] niedziele« = w niedzielę (145): Alexánder Papieſz vſtháwił kożdey niedziele w kośćielech Sol/ y Wodę święconą KrowObr 70v, 73v, Tt2; MWilkHist G2. Cf niedziela przed czym; po czym.

niedziela przed czym [w tym: z liczebnikiem porządkowym (1), z przymiotnikiem „bliższy” (1), „ostatni” (1); [której] niedziele (1)] (10): MetrKor 34/135v; ZapWar 1532 nr 2414; Podmaiek [...] pokazał ſie nam w niedzielę przed Nowem latem LudWieś B2; LeovPrzep A; RejPos 27v, 28 żp; ArtKanc D12; Ewángelia w Niedzielę oſtátnią przed Adwentem. WujNT 100 marg, 223 marg, 644 marg.

niedziela po czym [w tym: z liczebnikiem porządkowym (214), z przymiotnikiem „bliski, bliższy” (2); [której] niedziele (140)] (225): Item wnyedzielią po zabicziv Thurczina przyachal wlodarczik ze wſchi LibMal 1548/146v, 1548/146; KromRozm II x3; KrowObr 169 [2 r.], Vu3; Leop YY4v [5 r.]; Goski A4v, A5 [3 r.]; Włádziſław Krol Cżeſki y Węgierſki [...] vmárł w Budzyniu w niedzielę po święthym Grzegorzu látá 1516 BielKron 328, 390; RejPos 37v, 37v żp, 41, 41v, 44v żp (80); RejPosWstaw [412]v żp, 42v żp; LatHar ++8; WujNT 18 marg, 25 marg, 29 marg, 32 marg, 33 marg (108); SarnStat 958; SkarKaz 38, 79, 273, 309, 346 (16).

W połączeniu z nazwą okresu roku kościelnego = przypadająca wtedy [w tym: czego (45), w + co (45), L bez przyimka (1), ai (9), skrót tj. czego a. ai (4); z liczebnikiem porządkowym (96), z przymiotnikiem „ostatni” (1)] (103): Sejm walny koronny do Warszawy złożeń jest przez Krola Jego Miłość na niedzielę pirwszą adwentową Diar 19; GroicPorz 1 [2 r.]; W niedzielę wtorą pośćie. KrowObr 168v, 163; Leop ZZ [7 r.]; Goski A4v, A9, A15, A15v [2 r.], A16; ALexánder wielki Kſiądz Litewſki/ po śmierći brátá [...] koronowan w Krákowie/ w trzećią niedzyelę Adwentu BielKron 400v, 388v; RejPos 1 [2 r.], 1v żp, 4v, 4v żp, 8 (19); w niedzielę oſtátnią Zapuſtow [księżna Barbara] byłá oddána Krolowi w małżeńſtwo/ y koronowána przez Ianá Laſkiego Arcibiſkupá Gnieznienſkie[go] StryjKron 727; LatHar ++7, ++8; Lekcya w Sobotę po pierwſzey Niedzieli w Poſt. WujNT 711 marg, 14 marg, 45 marg, 49 marg, 61 marg, 62 marg (56); SkarKaz 1, 2 żp, 116, 116 żp, 514a marg.

Przysłowia: DErániakowie/ Fredrowie [...] Y zwycżáymi rzadko ſie/ iáko widziſz dzyelą/ Cżęſto więc v nich bywa/ piątoſzek niedzyelą. RejZwierz 88.

Ale iż ty rozumki na dwoie ſie dzielą/ A dáleko rozny ieſt náſz piątek z niedzielą [= różnimy się jak piątek od niedzieli]. RejZwierc 240v.

Zwroty: »piątkiem czynić niedzielę« = niepotrzebnie się martwić (1): Piękna to ſpráwá [...]/ Kto ſobie piątkiem nie cżyni niedzyele. Przecż ſie fráſuieſz o rzecż niepodobną RejZwierc 230v.

»niedzielę święcić« [szyk zmienny] (7): Pamiętay to tobie wiele/ by ſwiecił ſwiętą niegziele [!]. SeklKat B3; Vkáż mi piſmo gdźyeby przykazano nyedźyelę ſwyęćić. KromRozm I L4; KuczbKat 295; WujJud 43v, 196; ReszPrz 42; WujNT 482.

Wyrażenia: »niedziela pańska« (1): Co ieſt Niedzyelá Páńſka 11. [Cf ktorego cżaſu sſtáło mu ſie to ziáwienie. Oto ſłyſzyſz iż w niedzielę w dzień Páńſki. s. 11] RejAp Dd2.

»z niedziele na poniedziałek« [w tym z elipsą drugiego członu (1)] (8): Znyedzielye theraſz przeſchley dwv konyv [...] zabili LibMal 1545/107v; zego przeor zmuru ſpuſzczil [...] o trzeczi godzinye wnocz znyedzielye na ponyedzialek LibMal 1548/141v, 1547/136, 1548/141, 141v, 1552/166v, 1554/184, 185.

»z soboty na niedzielę« (2): zeznał ze Lachotha ſſobothy na nyedzielyą dawſchi ſzyą zawrzecz wmyeſczie, vkradl pyenyedzi nyemalo LibMal 1554/184, 1548/147v.

»święta niedziela« [szyk 3:1] (4): SeklKat B3; MWilkHist G2, I; niechcąc poſpolitego z Zydy mieć weſela/ do Niedźiele świętey iákożkolwiek ſię gotuiemy. LatHar 125.

Zestawienia: »niedziela biała, iudica« = piąta niedziela wielkiego postu, druga przed Wielkanocą; (dies) dominica Iudica JanStat [szyk 3:4] (3:1): Goski A7; Dźiało ſie y dan ieſt w Piotrkowie w Piątek przed Niedźielą Iudicá/ Roku Bożégo 1563. SarnStat 1214, 219, 950.

»niedziela krzyżowa (ktorą zową krzyżową), rogationum« = piąta niedziela po Wielkanocy, poprzedzająca dni krzyżowe, zwana rogate [szyk 5:1] (4:2): GroicPorz 1 [2 r.]; Goski A8v; ROki Ziemſkie Płotćkié piérwſzé w Poniedźiáłek po Krzyżowéy Niedźieli. SarnStat 734; Wtóré [roki mają być]/ w Poniedźiáłek po Niedźieli Rogationum. SarnStat 726, 734.

»kwietna (a. kwieca) niedziela« = szósta niedziela wielkiego postu, pierwsza przed Wielkanocą; (dies) dominica Palmorum JanStat; Capitilavium Cn [szyk 39:12] (51): Iezus z wielką chwálą przyiechál do Ieruzalem w kwietną niedzielę OpecŻyw 70v, 70v, 73v, 76v [2 r.], 82v, 120; OpecŻywSandR nlb 3v; MetrKor 61/224v; LibMal 1543/68v, 1544/81v; KrowObr 92v [2 r.], 93 [2 r.], 168v [2 r.], Qq4v (10); Goski A7v; BielKron 400; W kwietną niedzyelę kto bágniątká nie połknął/ [...] to iuż duſznego zbáwienia nie otrzymał. RejPos 225v, 86v, 87v żp; SkarŻyw 336; Anno Di 1584 wponyedzalek po Kwjecy nyedzyely. ZapKościer 1584/66v, 1583/39; ArtKanc E5v żp; LatHar 349, 352, 688, 742 [2 r.]; WujNT przedm 38 marg, s. 85 marg, 89, 109 marg, 167 (12); SarnStat 858, 871, 1229, 1231.

»niedziela mięsopustna, przedzapustna« = sześćdziesiątnica, ósma niedziela przed Wielkanocą, druga przed środą popielcową (3:1): W niedzyelę mięſopuſthną ktho [...] vbiorow ku dyabłu podobnych ſobie nie wymyſli/ iuż iákoby nie vcżynił krześćiáńſkiey powinności dolyć. RejPos 225v; WerGośc 228; WujNT 269 marg, Vvvvv2v.

»niedziela (ktorą zow(i)ą) oculi, głucha« = trzecia niedziela wielkiego postu, czwarta przed Wielkanocą; (dies) dominica Oculi JanStat (15:2): MetrKor 34/288 [2 r.], 288v, 37/1v [2 r.], 2; Bądacz wnyedzielyą Oculi theraſz przeſchla wdomu Iacuba oſsy [...] myal rozmową Z Michalem ſchewczem LibMal 1554/187, 1554/187v, 188, 189 [4 r.], 189v; Goski A6v; Dan w Nówym Mieśćie Korczynie/ w Piątek blizſzy przed Niedźielą Głuchą SarnStat 907, 744.

»przewodna niedziela« = pierwsza niedziela po Wielkanocy; Conductus Paschae JanStat [szyk 20:5] (25): MetrKor 38/285, 59/77v; Działo ssią wdorznye [!] wponyedzialek po Niedzieli Przewodney ZapWar 1558 nr 2686; GroicPorz k2, 1; Goski A8; BielKron 360v; ZapKościer 1584/44v, 51 [2 r.]; LatHar ++7; WujNT przedm 40 marg, s. 384 marg, 826 marg, 827; Poſtánawiamy/ żeby Roki piérwſzé Ziemſkié Wiſkié záwſze były w piérwſzy Wtorek po Przewodnéy Niedźieli SarnStat 736, 370, 725, 733, 737, 741 (9); SkarKaz 203.

»niedziela zapustna, młody mięsopust« = pięćdzieątnica, siódma niedziela przed Wielkanocą, poprzedzająca środę popielcową (3:1): Nie⟨dziela⟩ młodiḿie⟨sopust⟩. Goski A6; WujNT 610 marg, Vvvvv2v; Sſtáło ſie to ná Séymie Wálnym Piotrkowſkim/ w Piątek przed Niedźielą Zapuſtną [feria quinta ante Dominicam Esto mihi JanStat 88]/ rć. Roku Páńſkiégo 1478. SarnStat 980.

»niedziela starego zapustu (a. starego mięsopustu)« = siedemdziesiątnica, dziewiąta niedziela przed Wielkanocą, pierwsza z trzech niedziel poprzedzających środę popielcową (6): Iáko wedle zwyczáiu Miáſtá Krákowá/ pierwſzy wyłożony Sąd/ w pierwſzy Piąthek po trzech Kroloch/ tákże idźie záwżdy przes dwie Niedźieli/ áż do Niedźiele Stárego Mięſopuſtu GroicPorz 1, 1; Leop YY4v; WujNT 82 marg, 599 marg, Vvvvv2v.

»niedziela sucha, reminiscere« = druga niedziela wielkiego postu, piąta przed Wielkanocą; (dies) dominica Reminiscere JanPrzyw (2:1): Goski A6v; Dan w Krákowie ná Séymie Wálnym/ ná ſczęśliwéy Koronáciiéy náſzéy we Wtorek po Niedźieli Suchéy SarnStat 948, 1166.

»niedziela środopostna, laetare« = czwarta niedziela wielkiego postu, trzecia przed Wielkanocą; (dies) dominica Laetare JanStat [szyk 13:6] (18:1): ZapWar 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; Goski A7; A w tym poſeł Ceſárſki przyiechał/ odkładáiąc to z iechánie Krolow ná środopoſtną niedzyelę. BielKron 413; RejPos 225v; RejZwierc 268v; WujNT 342, Vvvvv3; pod datą w Piotrkowie ná Séymie Koronnym we Srzodę przed Niedźielą Lȩtare/ Roku Páńſkiégo 1504. SarnStat 1039, 11, 741, 1060, 1078, 1079 (11).

»niedziela świąteczna« = Zielone Świątki, siódma niedziela po Wielkanocy (4): y prziſzla snymy [pieniędzmi] wnyedzielya swyathecznam LibMal 1552/170; WujNT 363 marg, 399 marg, Vvvvv3.

»niedziela Trojce Świętej (a. przenaświętszej)« = pierwsza niedziela po Zielonych Świątkach (2): Goski A9v; Ewángelia ná Niedz: Troyce przenaświętſzey. WujNT 123 marg.

»niedziela wielkonocna« = pierwsza niedziela po pierwszej wiosennej pełni księżyca [szyk 6:3] (9): OpecŻyw 171v; OpecŻywSandR 5v; KrowObr 169; oddáłá Duchá Pánu Bogu/ w ſamę niedzielę wielkonocną ná świtániu. SkarŻyw 193; WujNT przedm 40 marg, s. 122 marg, 184 marg, 587 marg, Vvvvv3.

»niedziela wstępna, invocavit« = pierwsza niedziela wielkiego postu, szósta przed Wielkanocą; (dies) dominica prima quadragesimae Cn [szyk 4:1] (4:1): Goski A6; BielKron 371; NA prośbę poſłów Ziemie Dobrzynſkiéy pozwalamy/ áby piérwſzé Roki Ziemſkié były ſądzoné w Dobrzyniu/ we Wtorek po niedźieli Wſtępnéy SarnStat 728, 738, 743.

Szeregi: »dzień pański albo niedziela« (1): Apoſtołowie pierwſzy dźień miedzy onymi śiedmią dni/ ná chwałę Bożą obrocili y poświęćili/ ktory dniem Páńſkim álbo Niedźielą názwáli. KuczbKat 295.

»(i) niedziela (a, niedziele) (jako) i (a(l)bo) święto (a. święta, a. święte dni)« = dies Dominica aut (et) festum celebre a. festa solenniora JanStat [szyk 6:6] (12): A zaſz nie dobra rzecż ieſt w te Swiętá/ iáko y w Niedźielę do Kośćiołá chodźić/ ſłowá Bożego ſłucháć/ Páná Bogá chwálić? WujJud 189, 189 marg, 209, Nn4v; [Ewanjelije] w Niedźiele y w Swiętá/ y w Poſty w kośćiele według zwyczáiu Rzymſkiego czytáią. WujNT Vvvvv2v, przedm 25, 28; Vrząd zamkowy záwżdy będzie powinien bydź każdemu pogotowiu [...] w vczyniéniu ſpráwiedliwośći/ y wyiſczániu oſądzonéy rzeczy: wyiąwſzy tylko święté dni y Niedźiele SarnStat 534, 729; Kátolicy záśię doſtátnieyſzy/ w Niedźiele y w świętá więcey zabaw świeckich máią/ y cżeladź nimi męcżą/ niż w powſzednie dni PowodPr 51, 10; SkarKaz kt.

Wyrażenia przyimkowe: »do niedziele« [w tym z liczebnikiem porządkowym (3)] (15): GroicPorz 1 [3 r.]; Ledwa cżáſem do niedziele/ Ieden ſie koruſzek zmiele. RejZwierc 234v, 233v; Seym się do niedziele dokonczy ActReg 55, 156; LatHar ++7, 349, 742; SarnStat 858, 871.
~ Wyrażenie: »do drugiej niedziele« (3): RejWiz 12v, 139; Ale im kazał czekáć do drugiéy Niedźiele SiebRozmyśl K2v. ~

»z niedziele« = na początku przyszłego tygodnia (1): Voluntary uſzow [lege: ufow] mało zostało azniedziele ile wiem roziedzie się ostatek. ActReg 27.

»na [którą] niedzielę« [w tym: na każdą niedzielę (15)] = w (którą) niedzielę; in dominica JanStat (21): ZapWar 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; A ſlyſzyſz tu? iako ſie modlićie/ ná kożdą niedzielę/ we wſzyſtkich kośćielech ktore Antykryſt Rzymſki opánowáł. KrowObr 72v, 70v marg, 71, 71v, 72 [2 r.], 73v (11); iżby żacy ná proceſsią ná káżdą niedzielę ná Tum chodzili. BielKron 364, 371v; RejPos 238; WujJud 225v; ZapKościer 1584/51; LatHar 198; SarnStat 1078, 1079.

»przed niedzielą« = w tym tygodniu (1): y o bliſkim ześćiu ſwym oznaymił: iſz przed niedzielą Pánu Bogu duchá oddáć miał. SkarŻyw 473.

»w niedzielę« = die dominica a. dominico JanStat (209): MetrKor 34/135v; Pamiętáyże iuż cżlowiecże w każdy piątek oplakatz mękę Kryſtuſa milégo/ a w niedzielę radowatz ſie z zwycięſtwa iego OpecŻyw [170], 70v [2 r.], 117v, 120; LibMal 1544/81v, 1548/141, 146 [2 r.], 1551/158v, 165 (13); LudWieś B2; SeklKat A3v; KromRozm I Ov; MurzHist B2; KromRozm II x3; KromRozm III P6v; Diar 43, 53, 56, 62; A ilekolwiek rázow w niedzielę będzie od kxiędzá kropion/ tylekroć brzemię grzechow/ przes tzterzy niedziele/ będzie zgłádzone. KrowObr 70v, 92v [2 r.], 93 [2 r.], 152, 168v [3 r.], 169 [2 r.] (15); RejWiz 14v, 61v; Leop YY4v [6 r.], ZZ; RejFig Dd8; BielKron 155, 225v, 326, 388v, 390 (10); SienLek 12; LeovPrzep A; LeovPrzepSamb b4v; RejAp 11; GórnDworz O6; HistRzym 124v; RejPos 225v [3 r.]; BielSat D2 [2 r.]; KuczbKat 295 marg; RejZwierc 58v, 268v; WujJud 42 [2 r.], 189, 209; StryjWjaz Cv, C4v; SkarJedn 124; Ludzie wniedzielę ſię zebráli/ chcąc bráć od ſwego páſterzá błogoſłáwieńſtwo SkarŻyw [236]; Cżytáiąc żywoty świętych/ náucżył ſię iſz bráćiá pięć dni twárdo poſzcżąc/ wſobotę tylko á wniedzielę hoynie iedli SkarŻyw 571, 141, 193, 336, 457, 571, 575 [2 r.]; MWilkHist I; StryjKron 727; NiemObr 75; ZapKościer 1584/51; WerGośc 228; ArtKanc D12; Kmiotek tylko w Niedzielę piwá trochę ſkuśi/ Iuż ná to cáły tydzień ćięſzko robić muśi. BielRozm 11, 26 [2 r.]; ActReg 55, 60, 101; GostGosp 6; WyprPl C2v; LatHar 356 [2 r.], 666, 672, 688; WujNT przedm 28, s. 14 marg, 100 marg, 109 marg, 122 marg (77); SarnStat 219, 722 [2 r.], 958, 1075, 1081, 1085, 1106; PowodPr 51.

~ Wyrażenia: »w drugą niedzielę« (1): w drugą niedzielę była Msza o Duchu świętym Diar 19.

»w niedzielę (teraz) przeszłą« [szyk 6:1] (7): a tho ſzyą sthalo wnyedzielyą theraſz przeſchla LibMal 1553/175, 1546/120v, 1554/194 [3 r.], 194v; iákoſmy w przeſzłą Niedźielę ſłyſzeli SkarKaz 119a.

»w przyszłą niedzielę« (3): LibMal 1552/167; o tym ślepym/ w przyſzłą Niedźielę kázáć będźiemy. OrzQuin Aav; SkarKaz 45a. ~

W przen (1):
Fraza: »niedziela zginęła« = nie święci się niedziel (1): Iuż Niedzielá zginęła/ iuż iedno zá drugiem/ Będzie ſie ták mieſzáło/ á s cżáſem nie długim Albo nam być w Tálmucie/ álbo w Alkoranie RejZwierc 250.
2. Tydzień; hebdomada Miech, Vulg, JanStat, Cn; septimana JanStat, JanPrzyw, Cn; hebdomas Cn (477):
a. Okres czasu liczący 7 dni od poniedziałku do niedzieli (2): RejZwierc 59; Rok ma w ſobie Mieśięcy 12. Niedziel 52. y dzień ieden. Dni 365. LatHar ++7.
b. Każdy okres czasu liczący 7 dni [w tym z liczebnikiem głównym (472)] (475): A komu ſkażą dowod ná świádki/ będźie miał ſzeſć niedźiel ku wiedźieniu ich. GroicPorz x2, 1 [2 r.], r, r3 [2 r.], x2v, bb2; Leop Lev 23/15; GórnRozm H4; ActReg 10; GostGosp 160 [2 r.]; vſtáwiamy: áby ośmnaśćie niedźiél rok zámierzony ku zápłáceniu był poſtánowión y záchowan SarnStat 693, 46, 427, 492 [2 r.], 649 [3 r.], 693 (12).

niedziela czego (2): Ieſt ta rzeka Wolha thrzykroć więtſza niżli Don, przynamniey thrzy niedziele prętkiey iazdy miedzi ſobą maiącz MiechGlab 26; SarnStat 692.

niedziela po czym (2): dowie ſię o mieyſczu y o czaſye czterzech nyedzielach po obwolaniu wyczy ConPiotr 32v; SarnStat 387.

Frazy: »niedziela będzie« (1): Iſch wthą prziſchlą nyedzielyą cztherzi nyedzielye bąndą [pieniądze ukradła] LibMal 1552/167.

»niedziela minęła« (2): ſchtorego czelyadzyą podkalem sye wlesye poi dnya chodv za Endrnopoliem wczora czterzy nyedzielye mynely. LibLeg 9/50v; LibMal 1552/169v.

»niedziela wynidzie; wyście niedzieli« [w tym: od czego (1), po czym (1)] [szyk zmienny] (13;2): A gdy drugie dwie Niedźieli wynidą/ Opráwy ſobie czynią obiedwie Stronie GroicPorz ſ3, o3, ſ2v, ſ3v, bb3v; UstPraw F, G, H4; Roki máią ſie poczynác [...] po wyſzćiu dwu niedźiél od świętégo Bártłomieiá. SarnStat 727, 387, 391, 628, 642, 757; A poki rok ſześć niedźiel Z kreſu nie wynidźie/ Niechay czarna płotnicá z ćiebie więc nie znidźie. ZbylPrzyg B3.

Wyrażenie: »czas, termin [ile, ilu] niedziel« (2:1): á ten pozew od oddánia przez dwu ſzláchćicu y Woźnégo będźie w ſobie zámykał termin ſześć niedźiél [continebit in se terminum sex hebdomadarum JanStat 608]. SarnStat 605; A będźie káżdy przed wypráwą woienną y potrzebą v páná ſwégo miał czás ſześći niedźiél SarnStat 648, 98.
Zestawienie: »sześć niedziel« = połóg (3): A gdy w ſześći niedźielách ktora kiedy leży/ Poduſzek pſtrych do wierzchu/ nád ſobą náieży. BielSat D2 [idem] BielRozm 27; RejZwierc 7.
Szereg: »rok, (i) [ile] niedziel« = annus et [aliquot] hebdomadae JanStat (11): GroicPorz o3; UstPraw A4, H4; Aktor gdy pozwány vmrze, nim rok y ſześć niedziél wynidzie, ma odnowić kauzę. SarnStat 628, 496 [2 r.], 532, 642, 757, 1168; ZbylPrzyg B3.
Wyrażenie przyimkowe: »na [którą] niedzielę« = w którym tygodniu (1): Ná cżwarthą niedzielę/ widząc iż niedoſtátek w mieśćie ſtráwy/ kazał vſypáć w nocy gorę przed miáſtem z źiemie/ á poſypáć z wierzchu mąką. BielKron 301.
α. W funkcji przysłówka (417):
»[ile (A)] niedziel, przez [ile] niedziel, do [ilu] niedziel, w [ilu] niedzielach, w [ile] niedziel, na [ile] niedziel, [iloma] niedziel(ami)« [w tym: w składni zależnej od czasownika: [ile] (4), do [ilu] (2), na [ile] (2); warianty formy bezprzyimkowej: [ilu (G)] (cum av „dalej”, „wyszej” oraz w zdaniu zaprzeczonym) (3), po ‘kilka razy’ [ile] (2), do ‘około’ [ilu] (1), około [ilu] (1), z ‘około’ [ile] (1)] = bez przerwy lub codziennie w okresie trwającym ileś tygodni; (do [ilu] = nie dłużej niż ileś tygodni); in [aliquot] hebdomadis a. septimanis, intra [aliquot] septimanas JanStat [85:20:12:5:2:2:2] (128): Ta woda iſtotnie na thy rzecży pomoczna ieſth barzo gdy ią ktho będzie pił dwie niedzieli. FalZioł II 4a, I 50b, 77a, 113c, 135c, V 70 [2 r.], 88v, 117; LibLeg 11/78, 154v; RejRozpr B2, Dv; około czthirech nyedziel robyel LibMal 1544/87v, 1544/86v, 89v, 1545/104 [2 r.], 1548/139v, 145v, 1553/176v; bendzie volno panu Iakubovy y alexemu w Nochaczovye miesskacz do czterech nyedziel ZapWar 1548 nr 2668, 1548 nr 2669; RejKup k7v; Widziemy też, że WKM [...] lenić się nie raczysz i po kilkanaście niedziel sjem dzierżeć raczysz. DiarDop 108; GroicPorz r; Zydowie prętko iedli Báránká/ wy go záſię pierwey tztherzy niedziele w ſlupie chowaćie KrowObr 183v; Stároſtowie ſądy Grodzkie w ſzeſć niedźiel máią ſądźić UstPraw A2v; Sądy Szadkowſkie prze wielkość powiáthu maią być dwie niedzyeli dzyerżáne. UstPraw K2v, A2v, E, G [2 r.], I2v, K2v; Goski ktv; OrzRozm L; Tego cżáſu Kometá wielka byłá/ á trwáłá przes pięć niedzyel. BielKron 376v; Nieśmieli ſie ludzye przed nimi [wilkami] nigdzyey wychylić/ á było tego do [= około] cżterzech niedzyel. BielKron 417v, 51, 367, 381v; SienLek 188v; RejZwierc 39; Strum O3v; Bo nie chwilę ále ſnadź kilká niedzyel było/ Gdy ſie o cię ſto tyſiąc Wołochow kuśiło. PaprPan A3v; SkarJedn 233; SkarŻyw 35, 363; StryjKron 477, 617, 737; CzechEp 420; KochPieś 31; GórnRozm C3v, K2v; Ze Dignitarstw zadnych takze y Starostwa dłuzey szesci niedziel zatrzymywac niemąmy ActReg 46, 14, 44 [2 r.], 46 [2 r.], 160, 171; GostGosp 160, 162; Séym wálny we dwu lat, á do ſzeſci niedziel ſie kończy. SarnStat 29; Stároſtowie w ſześći niedzielách máią ſwé ſądy odpráwowáć SarnStat 486; KTO ſąd gwałtownie naydźie/ dwánaśćie niedźiél w więźieniu ma bydź trzyman. SarnStat 783, 30, 128, 131, 132, 143 (29); VotSzl E; SkarKazSej 694b.

~ [ile] niedziel czego (1): [Turcy] W káżdy rok pięć niedziel poſtu máią BielKron 260.

[ile] niedziel za czym (1): vderzila theſch przed tym zabiczym thą dzieweczką ſwoyą o zyemyą, wſchakze dwye nyedzieli za thym bela zywa LibMal 1544/83v.

przez [ile] niedziel po czym (1): mieſzkał w Lublinie po rozmowie náſzey przez kilká niedźiel NiemObr 24.

(przez) [ile] niedziel, [iloma] niedziel(ami) przed czym [w tym: przedtym (1)] (5): maią [...] ſprawować ſluſzne rządzenie paniam brzemiennym w iedzeniu ſluſznym/ á nawięcey czteroma niedzieloma przed zlężeniem FalZioł V 18c; Naprzod przed cżaſem rodzenia przez cżtyrzy niedziele: kazaćſie wyſtrzegać wſzelkich rzecży ſzkodliwych FalZioł V 18d, V 19d; CzechRozm 73; Przy nas Turecki Ceſarz Soltan Zelim vmárł/ ſkoroſmy do Conſtantinopola wiácháli/ á przed tym dwie Niedzieli triumphował po wzięciu Tuniſu StryjKron 777.

Szereg: »(przez, na) rok (a. [ile] lat) i (a) [ile] niedziel (a. do roku i [ilu] niedziel)« = per annum et [aliquot] septimanas, annum et [aliquot] septimanas, anno et [aliquot] hebdomadarum spatio JanStat (23): yako then ploth [...] sthoy vysey rokv hy szesczi nyedziel ZapWar 1528 nr 2529; GroicPorz o2v [2 r.], o3, q3, xv, nn4; UstPraw A4 [2 r.], D4, F4v, H4, K2; ia wiem iednego ktory trży látá y ośmnaśćie Niedźiel nie wychodząc w wieży śiedźiał GórnRozm E3v; mężobóyce zá głowę máią zápłáćić ſto y dwádźieśćia grzywien: y ná rok y ſześć Niedźiél [...] do wieże máią bydź ſkazáni SarnStat 933, 239. 542, 604, 606, 608 [2 r.], 1162, 1170. ~
»do [ilu] niedziel, w [ile] niedziel, w [ilu] niedzielach, [ile (A)] niedziel, przez niedzielę (a. [ile] niedziel), za [ile] niedziel« = któregoś dnia w okresie trwającym ileś tygodni, nie później [19:11:6:4:2:1] (43): ZapWar 1505 nr 2014 [2 r.], 1513 nr 2063; MetrKor 34/135v; ConPiotr 31v; GroicPorz k2v, q2v, r, r2 [2 r.]; UstPraw Iv [2 r.]; Ieſliże ſye Przeworſko káiáć niebędźieſz/ wedwie Niedźieli pewnie zgoreſz OrzRozm G2v; co ſie tknie koło Loſow/ [...] tedy by to nie przes niedźielę áni przesdwie było/ ále ledwo przes rok temu by koniec był MycPrz II C3; Vota ſwe PP. Poſłowie winni odpráwić do trzech niedźiel w Séym SarnStat 46; A gdyby Woiewodá onégo Séymiku do ſześći niedźiél nie złożył/ tedy to będźie Káſztelan powinien vczynić. SarnStat 457; Sędźia Grodzki w ſześćinaśćie Niedźiél [in sedecim septimanis JanStat 488] ma wypráwić ſwé rozmyślánié. SarnStat 791, 132 [2 r.], 289, 345, 514 [2 r.], 525 [2 r.] (15).

~ [ile] niedziel, do [ilu] niedziel, za [ile] niedziel od czego (4): A tak około cżterdzieſci niedziel od pocżęcia przychodzą ti znaki na brzemienną niewiaſtę FalZioł V 16a; pomocy żadney od krolá Lokietká nie mieli zá dzieſięć niedziel od oblężenia. BielKron 370; gdźieby ſie komu od żołniérzów iáka krzywda ſtáłá/ będzie powinien Hetman z tákiégo káżdému vkrzywdzonému ſpráwiedliwość czynić/ od przynieśienia żáłoby nadáléy do dwu niedźiél SarnStat 1183, 98.

w [ile] niedziel, w [ilu] niedzielach, [ile] niedziel, do [ilu] niedziel, przez [ile] niedziel po czym (9): UstPraw Iv; Ow záſię co ma płáćić radby áby mu ſie Gody vmknęły áż dwie niedzieli po wielkiey nocy RejZwierc 159; Ktory chłop nie záśieie we dwie niedźieli po ś. Michále/ Vrzędnik z dworá ma ćiążáć. GostGosp 165; SarnStat 128, 355, 391, 394, 858, 871.

Szereg: »do roku i [ilu] niedziel« (1): A gdźieby ſzię przyiaciel niezwal do roku y ſzeſzći niedźiel, tedy wſzyſtka maiętnoſzć przypada na dobra Koſzćielne ZapKościer 1591/46. ~
»za [ile] niedziel, w [ilu (L)] niedziel« = w ciągu okresu trwającego ileś tygodni (dotyczy skutków własnego działania) [6:1] (7): A thu wpoſznanyv za polthori nyedzyelye oſchukali 10 perſon LibMal 1545/94; Thá nie vmiáłá inákſzego ięzyká iedno Niemiecki/ wſzákże, zá ośḿ niedzyel náwykłá po Polſku BielKron 383, 396v; GórnDworz G5; HistLan C; GórnRozm C3v; Możeż ſię we dwu niedźieł [!] wſzjſtkiego wiwiedźieć. CzahTr C.
»do [ilu] niedziel, przez [ile] niedziel, za [ile] niedziel, na [ile] niedziel« = na okres trwający ileś tygodni, nie dłużej [18:2:1:1] (22): RejKup ee5, ee6; A wyſłyſzawſzy glowną żáłobę pozwána ſtroná/ ieſzcze czás do dwu niedźiel otrzymawa ná odpowiedź GroicPorz ſ3v; Aczkolwiek y między goſćmi tyle też idźie odwłok/ ále przes trzeći dźień/ nie przes dwie niedźieli. GroicPorz 14, ſ2v [3 r.], ſ3 [2 r.], ſ3v, v v [2 r.]; UstPraw Cv; nie ná dwie niedźieli Kroi dilatią dawa/ ále ná dwie lećie. GórnRozm H4, H4; SarnStat 152, 488, 549, 809, 1284.

~ do [ilu] niedziel po czym (2): Gdy kto qwit od ſtrony otrzyma z przewodu práwá y bánniciiéy ma iuż mieć zátym locum ſtandi [...] áż do dwunaſtu niedźiel/ po zwróceniu náſzym do Korony. SarnStat 7, 875.

Szereg: »do roku i do [ilu] niedziel« (1): po wſkazániu wywołánia ná Tribunale do roku y do ſześći niedźiel/ gdyby ſie z ſtroną która nań bánniciią wynioſłá poiednał/ tedy tenże Tribnnał powinien będzie z niego bánniciią zniéść. SarnStat 875. ~
»w [ile] niedziel, za [ile] niedziel, w [ilu] niedziel(ach), po [ilu] niedziel(ach), [ile (A)] niedziel« [w tym warianty formy bezprzyimkowej: nadalej [ilu (G)] niedziel (2), dalej od [ilu] niedziel (2)] = po upływie iluś tygodni; en [aliquot] septimanis, intra [aliquot] septimanas JanStat [70:27:14:11:11] (133): Item sandy podolanom y Moldawyanom. vethrzy Nyedzyele mayą bicz kladzoni MetrKor 40/816, 40/822; LibLeg 6/117v; LibMal 1543/76v; GroicPorz k2v, r, bb2 [2 r.], dd2; UstPraw A, Av [2 r.], A4, B4v, H3 (9); zá cżterzy niedziele Krol do domu przez gory przyſzedł BielKron 350; LeovPrzep H4v; GórnDworz R7v; HistLan D4v; Po dwu niedzielách/ poſłał Iulianus Ceſarz do Gordyaná Woyſkiego/ Klemencyuſza SkarŻyw 429; StryjKron 747; KochSz A2v; ActReg 15, 26, 51, 124; KochAp 11; ELekcią ná obieránie Vrzędników ſądu Ziemſkiégo [...] Káſztelan główny onégo Woiewództwá/ álbo źiemie/ nadáléy ſześći niedźiél złożyć ma SarnStat 457; Czás ſkárgowych Roków nie ma bydz przekłádány, ále we dwu niedziél ſądzoné bydź máią bez zwłóki. SarnStat 531; Sędźia y Podſędek [...] áby [...] nie mogli dáléy od trzech niedźiél Roków náznáczáć [terminos ultra tres septimanas non possint nec valeant assignare JanStat 488]. SarnStat 554; Roki zá pozwy náſzémi Królewſkiémi ták oczywiśćie/ iáko y záocznie ſześć niedźiel [mają być dawane] SarnStat 875, 134, 135, 145 [2 r.], 471 [2 r.], 527 (32).

~ w [ile] niedziel, za [ile] niedziel, w [ilu] niedziel od czego (12): Item czaſz a dzień y myeſczye kv bithwye ym pokladamy thw wkracowye na dworze naſchym od thego wthorkw nayblyz prziſlego vedw nyedziel MetrKor 26/62v; ZapWar 1550 nr 2665; Diar 62; ma być Rok przełożon od położenia Pozwu zá cztery niedzyele. UstPraw Av, A; KAliſkié Roki Ziemſkié piérwſzé w Poniedźiáłek po świętéy Tróycy: potym od poczęćia tych Roków we dwie niedźieli w Koninie. SarnStat 724, 408, 409, 436, 726, 730, 736.

w [ile] niedziel, [ile] niedziel, w [ilu] niedziel(ach), po [ilu] niedziel(ach), za [ile] niedziel po czym [w tym: potym (5)] (59): Item drugy szeym ma bywacz nakolaczynye [...] po przerzeczonym szeymye wedwye nyedzyely MetrKor 34/134; A placza ma bicz przed vrzandem poſzeymye dokonczenya za dwye nyedziely LibLeg 6/118; LibMal 1543/72, 1544/79v, 1545/103v, 104v; ZapWar 1549 nr 2657; Potym Szołtyśi Sąd bywa po Burgrábſkim we dwu Niedźiel. GroicPorz k2; LeovPrzep H4v; Potym po kilku niedziel niżli náſtał Márzec/ Rozſtał ſie z nędznym ſwiátem on to miły ſtárzec. HistLan E4v, D; CzechRozm 140; GórnRozm Cv; Adrugie Sądy sądzić mamy wWilnié dwie niedzieli po Trzech Krolach ActReg 44, 44, 68; GRODZKIE IVRIDIKI, niemáią ſie poczynáć áż dwie niedźieli po Séymie SarnStat 30, 7, 44, 129, 158, 346 (43). ~

»[ile (A)] niedziel, przed [ilu] niedziel(ami), na [ile] niedziel, tak [ile] niedziel, dziś [ile] niedziel, w [ile] niedziel« = w dniu (lub w okresie kończącym się w tym dniu) poprzedzającym coś o ileś tygodni, nie później [29:19:6:2:2:1] (59): Item powyedzyal yſch przed oſzmya nyedzyel trzi wyardunki nyewyeſczie weſzrzedzye vkradl LibMal 1543/74v; Item Pyotrowy czechowy konewką przed dwyema nyedzielyamy vkradl. LibMal 1547/136v; Iſch thak trzi nyedzyelye Michałek wnuk yey nalyaſſchi wemlinye wyrzbaku worek ploczyenny ſpyenyedzmy oney ye yeſth dall LibMal 1554/195, 1543/74v, 75, 1544/80v, 90, 91v (21); Dźiś dwie Niedźieli/ idąc z náſzégo kiermáſzu/ Záyźrzym/ á ono ſye pięknie źieleni ku láſu. PudłFr 8; pozwu kłádźienié ma vprzédźić rok/ namniéy dwie niedźieli SarnStat 613, 387.

~ [ile] niedziel, na [ile] niedziel, w [ile] niedziel przed czym (35): LibMal 1546/110v, 111v, 1548/141v; TEn Sąd przed thym niżli bywa/ dwie niedźieli przes Podwoyſkiego iáwnie ma być wywołan. GroicPorz iv; Sługá przed woyną álbo inſzą potrzebą od páná odſtáć niemoże rychley iedno ſzeſć niedźiel UstPraw D, I2v; BielKron 234v; SienLek 190v; ZapKościer 1583/37; Inwentarze máią záwżdy bydź v Páná przed ś. Micháłem ná dwie niedźieli GostGosp 66, 66, 90 [2 r.]; Słudzy ſześć niedziél przed woyną niech odpuſczenia proſzą. SarnStat 648; A Piſarz źiemſki będźie powinien z Aktámi poſyłáć Podpiſká do Kámiéńcá ná dwie niedźieli przed rokámi. SarnStat 741, 31 [2 r.], 33, 118, 151, 234 (22). ~

»[ile (A)] niedziel, w [ile] niedziel [przed a. po czym]« = któregoś dnia w okresie poprzedzającym coś o ileś tygodni a. następującym po czymś; [aliquot] septimanis JanStat [4:2] (6): UstPraw B2; Ktoby cztérzy Niedźiele przed Aktem Kommiſſárſkim, ábo po akćie náiechał, tákiégo zuchwálſtwo ono zá Crimen laeſae Maieſtatis poczytano. SarnStat 845; A gdźieby kto ná Séymiku obiéránia Sędźiów/ álbo téż w trzech niedźielách przed záczęćiém ſądu/ álbo téż w trzech niedźielách po odſądzeniu iáką oſobę ſzláchecką ránił/ álbo zábił. Tedy według Státutu poſtąpić przećiw niemu SarnStat 871, 43, 128, 858.
»od [ilu] niedziel« = poczynając od dnia poprzedzającego coś o ileś tygodni (3): Sok owoczu tego ziela zwodką babcżaną/ zaſtanawia biegunkę będączą od kielka niedziel FalZioł I 21b; LibMal 1554/185; ActReg 155.
»[ilekroć, ile razy] przez [ile] niedziel, do [ilu] niedziel, w niedzielę« [4:2:1] (7): Aby ſzędzia [...] iedno ieden raz ſobie brał na rozmyſlienie a staroſtha abo podſtaroſczi też ieden raz do dw [!] niedziel ComCrac 18; Iſćiec (gdy dłużnikowi wedle Práwá będźie opowiádał v Sądu trzy kroć w onych ſzeſć niedźielách/ [...] áby fant wykupił/ álbo dług płáćił) może tháki fant przedáć GroicPorz r, dd2; A ilekolwiek rázow w niedzielę będzie od kxiędzá kropion/ tylekroć brzemię grzechow/ przes tzterzy niedziele/ będzie zgłádzone. KrowObr 70v, 71; ActReg 157; SarnStat 675.
»przez [ile] niedziel, co [ile] niedziel, w [ilu] niedzielach« = w regularnych odstępach trwających ileś tygodni [4:3:2] (9): Potym ná bliſkich trzech Sądźiech/ kthore bywáią przes dwie Niedźieli/ [...] będźie ſye oświadczał GroicPorz o2, k2, k4v, 1; Gdy kogo pozową ku ſzkardze/ thedy tákowy rok niema być przekłádan z inſzemi pozwy/ Y owſzem máią być ſądzone we dwie a wedwie niedźieli UstPraw A3v, A3v; GostGosp 24, 136; SarnStat 741.

Synonimy: 1. zest. »niedziela kwietna«: kwiaty, kwietnica; »niedziela wielkanocna«: Wielkanoc; 2. tydzień.

Cf DWUNIEDZIELNY, SZEŚCINIEDZIELNY

MG