Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROWNAĆ

Następne hasło: ROWNAJĄCY »

ROWNAĆ SIĘ (72) vb impf

sie (40), się (32).

-ó- (6) Strum, Oczko, KochMRot, KochPhaen, KochPieś, SarnStat, -o- (2) OpecŻyw, Mącz; a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	równać się
praes
	sg	pl
3	równå się	równają się

praet
	sg		pl
3	m	równåł się	m pers
	f	równała się	m an
	n	równało się	subst	równały się

imperativus
	sg	pl
1		równåjmy się
2	równåj się	równåjcie się

conditionalis
	sg		pl
3	m	by się równåł	m pers	by się równali

inf równać się (13). ◊ praes 3 sg równå się (24). ◊ 3 pl równają się (13). ◊ praet 3 sg m równåł się (2). f równała się (3). n równało się (4). ◊ 3 pl m pers równali się (2). subst równały się (1). ◊ imp 2 sg równåj się (1). ◊ 2 a. 3 sg równåj się (1). ◊ 1 pl równåjmy się (1). ◊ 2 pl równåjcie się (1). ◊ con 3 sg m by się równåł (1). ◊ 3 pl m pers by się równali (1). ◊ part praes act równając się (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Zrównywać się pod względem cechy mierzalnej, stawać się równym z czymś (3)
- a. Pod względem wysokości (1)
- b. Pod względem długości trwania (1)
- c. Pod względem sumy pieniędzy (1)
2. Stawiać siebie na równi, uważać się za równego, oceniać się jednakowo (23)
3. Być podobnym, porównywalnym do kogoś lub czegoś; być jak ktoś lub coś; być z czymś jednoznacznym, równym (46)
- α. Ze wzglądu na ilość, liczbę bądź wielkość (4)
- a. Dorównywać komuś lub czemuś; być z kimś lub czymś na równi; chcieć dorównać (15)
  - α. Naśladować (4)

1. Zrównywać się pod względem cechy mierzalnej, stawać się równym z czymś [z czym] (3):

a. Pod względem wysokości (1): Czáſu Powodźi/ wczás wſzytkiemu zábieżéć/ to ieſt/ wodę wywrzéć/ kiedy potrzebá: nie w tén czás kiedy ſye wodá z Groblámi równa. Strum Q4.

b. Pod względem długości trwania (1):

Fraza: »dzień się z nocą rowna« (1): bo kiedy ſye dźień z nocą równa/ á ſłońce ná zad vchodźi/ párniéy w práwdźie/ ále iuż nie ták gorąco bywa Oczko 29.

c. Pod względem sumy pieniędzy (1): Centesima – Lichwa gdi na mieſiącz pozłosemie [lege: po złotemu] odeſta płaczimi czo wedwu lecziech rowna ſie z ſummą. Calep 180b.

2. Stawiać siebie na równi, uważać się za równego, oceniać się jednakowo; facere aequalem PolAnt; aequare, componere Cn (23):

rownać się komu (19): BielŻyw 151; Przeto też Papieſz rownáiąc ſie Bogu nawyſſſzemu/ tákowy Kanon o ſobie nápiſał/ mowiąc. [...] KrowObr 25; Nie rownay ſię pánom miedzy ktoremi będźieſz BibRadz Eccli 32/10; A ták Lucyfer bacżąc do ſiebie ty dáry Boſkie ktorymi go ozdobił ná przodku/ wpadł w pychę/ ták iż ſie chćiał rownáć nawyſzſzemu Pánu/ to ieſt Bogu. BielKron 467; Mącz 440a; áno to widźimy/ że Pánoẃie Krolowi ſie rownáli MycPrz II A2v; BudNT Kk3; SkarŻyw 68; NiemObr 154 [2 r.], 170; SKárży ſie ná Iſmáelá Sará Abrámowi/ Ze ſie będąc bękártem równa dźiedźicowi KochMRot C2v; KochPhaen 22; WujNT 89 marg, Yyyyy4; [Przetóż mądrze Pan Chriſtus to ſłowo wyrzekł do matki ſwéy/ równáiąc ſye świátu: áby wniwczym w ſłowiéch ſwoich niedał ſłucháiącym o ſobie y o Mátce ſwéy mniémánia podeyźrzánégo BiałPos 202 (Linde)]. Cf rownać się komu czym; komu w czym.

rownać się komu czym (1): Y vrodą poważną y ſercem ku temu/ Iuż żaden z wáſzych Grekow nie rownay ſie iemu [Andrzejowi Potockiemu] PaprPan X2.

rownać się komu w czym (3): Tedy ſtáry Piotr podał nogi y ręce ſwoie/ ná ſrogie gozdzie/ o iednę tylko łaſkę proſząc/ áby go głową do ziemie (chcąc wtym cżćić Páná ſwego/ á z pokory rownáć mu ſię y wtym nieśmieiąc) obroćili. SkarŻyw 601; WujNT 89, 387.

rownać się z kim (4): tedy mu [Cyceronowi] powiedział Sáluſtius żeś ty z lekkiego domu powſtał/ á nie dawno/ á chceſz ſie zemną rownáć/ á wieſz iáko ia z dawná z wielkiego narodu idę? RejZwierc 52v; BudNT Kk3; CzechEp 338; Helżbietá ś. rownáć ſię z nią nie śmie/ ále mowi: ſkąd mi to przyſzło iż mátká Páná mego przyſzłá do mnie niegodney/ ták wielka krolowa do poddáney? SkarKaz 578b; [Drudzy ná ſwoim ſtanie nie przeſtáiąc/ á wyżſzym zayrząc/ rownáć ſię z nimi chcą. SkarKaz 20a (Linde)].

3. Być podobnym, porównywalnym do kogoś lub czegoś; być jak ktoś lub coś; być z czymś jednoznacznym, równym; comparare Modrz; aequivalere Cn (46): Trzy záráźliwe wády/ Hárdość/ lub domagánie vrzędow/ zbytek y łákomſtwo/ rownáią ſię. ModrzBaz 55v; SarnStat 708.

rownać się komu, czemu (23): Woſk niekiedy zduná widział/ Iże z błotá gárnce dziáłał: Ktore więc w gnoiu ſtwárdziáły/ Kámieniowi ſie rownáły. BierEz Pv; PatKaz I 5v, 6; Dziwna rzecż iż to zwierzę [dziki wieprz] [...] za żywota zęby tak twarde ma iż też żelazu ſię rownaią FalZioł IV 3c; Skąd [z jeziora Wołgo] ſpomocámi inſzych rzek/ vroſłá ieſt wielka rzeká rzecżona Wolgá wſzythkiemu świátu ſławna/ ktora ſie rowna Niluſowi álbo Iuduſzowi [lege: Induszowi] BielKron 432; KwiatKsiąż G4v; ſłużyć temu/ Kto twych poſług niewdźięczen/ to ſye nawiętſzemu Nieſczęśćiu równa KochPieś 5; KołakCath A3; SkarKaz 313a, 315b; Rownáią ſię wárkocże/ wężom iádowitym. KlonWor 6. Cf rownać się komu czym; komu w czym, »śmierci się rownać«.

rownać się komu [= czemu czyjemu] (1): Ale chłopyętá co zá chwałę á ſlawę dobrą odnoſſą od ludzi s tego ſwego dworáckyego ſzkołowánya/ ty boże wyedz. Rowna ſie tá chwałá onemu/ ktorego ná trzech drzewyen węzeł páſuyą [tj. skazują na szubienicę]. GliczKsiąż H6v.

rownać się komu czym (2): Kędy pirwey Emitowie mięſzkáli/ ktory lud y wielkoſćią/ y moznoćią/ y wzroſte^m rownał ſie Enácyto^m. BibRadz Deut 2/10; Tylkom go [cesarza Kalafatosa] ia dla tego przyrownał Leſkiemu/ Vrodą y doſtátkiem rowna ſie náſz iemu PaprPan Pv.

rownać się komu w czym (1): Nie od Chriſtuſá tedy/ áni od Piotrá/ tá niezbożna ſtolicá/ ále od onego kłámce y morderzá ſzátáná/ ktoremu ſię w pyſze rownáią ći wſzyſcy/ ktorzy ſię ták nád wſzytkimi wynoſzą NiemObr 64.

rownać się z czym (2): Pijány z niemem rowna ſie bydlęciem RejZwierc 218; O Boże/ ſprawco y miłośniku pokoiu/ ktorego poznánie żywot dáie/ ktorego ſłużbá/ z krolewſką ſię doſtoynośćią rowna/ rácż obronić ſługi twe LatHar 622.

Zwrot: »śmierci się rownać« [w tym: komu (= kto stwierdza podobieństwo) (4)] = być bardzo bolesnym [szyk zmienny] (8): BierEz H4; O námilſſy miloſnicy moij/ [...] cieſſcie ſie ſami/ bociem iá ieſt tak wielmi ſmutny/ ijż moy ſmutek/ rowná mi ſie ſmierci OpecŻyw 98v; á kto by miał kłocie w żiwocie barzo wielkie/ gdi ſię tego napije/ odeidzie boleſć ktora ſię ſmierci rowna. FalZioł I 14a; iż wraczanie zwycżajnemu cżłowieku zdrowie ieſt, wſzakoż nie zwykłemu ſmierci ſie rowna. GlabGad K8v; BielKron 125, 209; WujJud 183v; po nich oni męcżeńnicy przedziwni/ ktorzy w wzgárdzie świátá y właſnego zdrowia ſwego/ dáiąc ie zá ſwego krolá (nie ná proſtą/ lekką/ y krotką śmierć/ ále ná długie á nieznośne męcżeńſtwo y konánie/ ktore ſię wielom śmierćiam rownáło) miłość nieoſzácowáną ku Bogu y ku nam [...] pokazáć chćieli. SkarŻyw [407].

α. Ze wzglądu na ilość, liczbę bądź wielkość; coaequare Vulg; aequipollere Cn [komu, czemu] (4): á táka była obfitoſtz pſſenice iż ſie rownáłá wielkoſtzi pyaſku morſkyego HistJóz C; a tak yam tes zewſzitkym ſwim wielkym woyſkiem ktore woyſko rowna ſſye morzv, wednie y wnoczi ktemvm ſye poſpieſchal pod zamkiem LibLeg 10/146v; Leop Gen 41/49; SkarJedn 398.

a. Dorównywać komuś lub czemuś; być z kimś lub czymś na równi; chcieć dorównać; aequare Cn (15):

rownać się do kogo [= do czego czyjego] (1): Rownáło ſie tych [Floriana Piaseckiego z bracią] męſtwo záwſze do Albanow/ Do onych Kuráriow bárzo mężnych pánow. PaprPan Zv.

rownać się komu, czemu (8): PatKaz III 87; miáſto [Edymburg] murowáne nie z cegły ále z przyrodzonych kwádratow kámieni/ ták iż káżda kámienicá rowná ſie wielkiemu á známienitemu páłacowi. BielKron 277v; Ták ſą dobrze opátrzni Biſkupi/ iż biſkupſtwo Koleńſkie rowna ſie śrzedniemu kroleſtwu. BielKron 285v, 290v, 441v; SkarŻyw 462; Nuż owy rzezáne kábatki/ nuż owy pontaliki/ nuż owy záwieśiſte deliyki/ ieden drugiemu ſie rownáiąc. RejZwierc 190v; GórnRozm F4.

rownać się z kim (1): Wielkieć zbytki wſſędy naydzie Ktore dziś ſtroią bogacze [...] Owym to więc chudym wádzi Y z ſkápieią z tego rádzi [...] Ale by miał wiecznie chrámiáć [...] Przed ſie ⟨sie⟩ z tłuſtemi rownáć RejRozpr Iv.

rownać się z czym w czym (1): iż ſię Cárogrocka ſtolicá w ſtárożytnośći Apoſtolſkiey/ nie tylo z Rzymſką/ ále áni z Antyoſką/ áni z Alexándryiſką rownáć nigdy nie mogłá. SkarJedn 179.

α. Naśladować (4):

rownać się czemu w czym (1): Oney Máłpie Beſtiey w tym ſie nie rownayćie/ Ktora nie wiem dla tzego że ſie ſámá wiąże WierKróc A4v.

rownać się z kim, z czym (3): A y oni rozmyſláiąc dziwne ſprawy páńſkie vczyli ſie wſſey nádzieie wniem pokłádáć y wroſkazániu iego á nierownáli ſie z vporem przodkow ſwoich RejPs 114v; A nie rownaymy ſie z onymi kthorzy ſie byli w Ieruzalem z iego [Pana] przyſcia zátroſkáli RejPos 37; RejZwierc 190v.

Synonimy: 3. przypodobać się, przypodobiać się; a.α. naśladować.

Formacje współrdzenne cf ROWNAĆ.

ALKa