[zaloguj się]
[pdf]

ROWNAĆ (97) vb impf

-ó- (11), -o- (7); -ó- KochPs, KochMRot, PudłFr; -o- KochFr, GórnTroas; -ó- : -o- Mącz (4:4), OrzQuin (4:1); a jasne.

Fleksja
inf równać
indicativus
praes
sg pl
1 równåm równåmy
2 równåsz równåcie
3 równå równają
praet
sg pl
1 m równåłem m pers
2 f -ś równała m an
3 m równåł m pers równali
f równała m an
fut
pl
2 m pers będziecie równali
imperativus
sg pl
2 równåj równåjcie, równåjciéż
3 niech równå
conditionalis
pl
1 m pers bysmy równali
3 m pers by równali

inf równać (27). ◊ praes 1 sg równåm (18). ◊ 2 sg równåsz (1). ◊ 3 sg równå (3). ◊ 1 pl równåmy (5). ◊ 2 pl równåcie (1). ◊ 3 pl równają (12). ◊ praet 1 sg m równåłem (2). ◊ 2 sg f -ś równała (1). ◊ 3 sg m równåł (1). f równała (1). ◊ 3 pl m pers równali (3). ◊ fut 2 pl m pers będziecie równali (1). ◊ imp 2 sg równåj (2). ◊ 3 sg niech równå (1). ◊ 2 pl równåjcie (2), równåjciéż (1) OrzQuin. ◊ con 1 pl m pers bysmy równali (1). ◊ 3 pl m pers by równali (2). ◊ part praes act równając (12).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

I. Transit. (90):
1. Czynić równym, wyrównywać, wygładzać; aequare, complanare Mącz, Cn; deplanare, inaequare Calep, Cn; edolare, limare, pilare, planare, scalpere Mącz; peraequare Calep; exaequare, exigere, coaequare, degrumare Cn (12): Aequo, Równam/ Głádzę Zarówno podzielam. Mącz 4d, 93d, 285a, 299d, 303a; Calep 307b, 516a, 774b.

rownać co (1): Scalpere atque limare gemmas, Rownáć/ Piłowáć perły Mącz 193d.

Przen [co] (1):
Szereg: »rownać i pokładać« (1): Ten Zephyrus niech żaglem náſzym włada: Niech morſkie ſzturmy rowna y pokłada KlonFlis B3v.
a. Zrównywać do jednego poziomu (2):

rownać wedle czego (1): Canon, Latine regula – Linią welderownąmi [!] ktorei [tj. wedle której równamy] ſznur czieſielski. Calep 159a.

α. Zasypywać rów w celu wyrównania poziomu gruntu [co] (1): A ieſli nieprzijaciel wzamek dufa więcey/ Więc koſze pleſć/ a knim ſię ſzańcować co pręcey. Wał znoſić/ przekop rownać/ tłuc taranem muri KochSat [C2].
2. Czynić jednakowym lub podobnym, upodabniać; aequare, coaequare, dirigere Cn [w tym: co (5)] (6):
a. Pod względem cech niemierzalnych, też: uważać za równe (5): iako to dowodnie powiadaia ci Polaci ktorzi go [Zygmunta Wazę] ſwiadomi ze wſzitke Nature obitzaie y poſtepki iego rownaia á zowa go obrazem onego ſwietego Krola Sigmunta pierwſzego dziada iego PaprUp Dv.

rownać komu, czemu (2): Diar 85; Milſza mi chudobá byłá/ Niżli z pracą złotá śiłá. Miárá doſtatki dawáłá/ Y wielkim pánóm równáłá. KochMRot Bv.

rownać z kim (1): O duchownych powiedzieli [panowie], że na się nic kłaść nie chcą ani rownać stanu swego z chłopy prostemi Diar 78.

Szereg: »rownać i przekładać« (1): tuć się dzieje gwałt swobodam naszym, niemała ujma władzy Majestatu WKM, iż czyję inę władzą rownają i owszem przekładają nad WKM Diar 87.
b. Pod względem długości trwania; przen (1):
Zwrot: »dzień rownać z nocą« (1): Benedykt dzień rowna z nocą [tj. w dniu św. Benedykta następuje zrównanie dnia z nocą] LatHar ++7.
3. Porównywać, szukać podobieństw lub różnic; comparare Modrz, Calep; componere Calep, Cn; conferre Mącz; commetiri Calep; adaequare, coaequare, collationem facere Cn [w tym: kogo, co (62)] (65): Compono. [...] Item pro comparare – Rownąm. Calep 228b, 222a.

rownać (wespołek) z kim, z czym (6): Contuli cum illo, Kładłem/ rownałem weſpołek s nim. Mącz 122c; Biorę przed ſye to co ſłyſzę/ j rownáiąc to o czym myślę z tą Dryią y z Quadrem/ ſzérſze náyduię być/ á niżliby z temi Figurámi mogło być równáné OrzQuin I, P; Ale y ſkąd inąd latwie poznáć niedoſkonáłośći práwá wáſzego/ á zwłaſczá rownáiąc ie z inych źiem/ y národow práwem GórnRozm E2; GórnTroas 9. Cf Zwrot.

Fraza: »nie było co rownać« = była bardzo wielka różnica (1): rozſtąpmy ſię [by opowiedzieć się za którąś ze stron] oto Vyźrzemy/ gdzie nas więcey: ledwo wyrzekł/ á iuż Wſzyſcy ná nogách ſtali/ y ſwe mieyſcá bráli. Kiedy ſię rozſtąpili/ nie było co rownáć. Wſzyſcy przj ALEXándrze/ á tám ich garść byłá. KochOdpr C2v.
Zwrot: »rownać między sobą, z sobą« (1:1): Otóż maćie z Piſmá S. Króleſtwo y Kśięſtwo/ równayćiéſz ie teraz z ſobą OrzQuin P4, O2v.
Szereg: »znaszać i rownać« (1): Ktore ia pocżątki [wojen] gdy ſobie pilno vważam/ á one z náſzego wieku ſpráwámi znaſzam y rownam [mihi ... comparanti]/ przychodźi mi to ná myśl/ iáko ſię to ſtáło ModrzBaz 102.
a. Stawiać na równi, oceniać jednakowo; utożsamiać (51):

rownać do czego (4): Nye rownay ludzkich vſtaw do Bożego przykazánya. KromRozm I O2, O2 [2 r.]; KlonFlis A4v.

rownać komu, czemu (14): z ktorego domu tákowi ludźie wyſzli w Polſzcze/ iże ie Hiſtorye y Kroniki Rzymſkim Senatorom/ onym Káthonom/ Scypionom/ Cyceronom/ rownáią. OrzList ev; BielKron 200v; RejPos 149v; Sam, jako baran, sprawuje ludzi do boja; Baranowi go rownam ja kędzierzawemu, Ktory pieknemu stadu wodzem jest owczemu. KochMon 26; Ze świętemu dźiewictwu małżeńſtwo rownáć [...] iuż to nie chrześćiáńſka ále Iowiniáńſka/ y odſzcżepieńſka ieſt. WujJud 196v; PaprPan V2, Cc2v; SkarŻyw 57; NiemObr 58; Tyś ſámá oczy moie gwiazdóm więc równáłá: Tyś mię zá Adoniſá v śiebie miéwáłá PudłFr 32; PaprUp C4v; Gdy kto o cnoćie mowi on [niezbożny człowiek] ſzydźi z onego. Tákich mędrcy rownáią ślepey Proſerpinie/ Y Tyſiphonie przykrey/ gdy ſwoy łep rozwinie. KołakSzczęśl C2v. Cf rownać komu w czym, Zwrot.

rownać komu w czym (1): MIrſus był cżłowiek mężny zá wieku dawnego/ Mogę mu we wſzem rownáć ia Barćikowſkiego. PaprPan Ccv.

rownać k(u) czemu (3): Dobrego miſtrzá máyą [kacerze] czártá/ ktory im yuż to ſlowo Boże/ yákoby zły wrzod ze wnętrza do vſt przypędźił. (–) Coż to ſlowo Boże ku fráncy rownaſz? KromRozm I [L3]v; HistLan F4; KochFr 64.

rownać z kim, z czym (30): GliczKsiąż M3v; OrzQuin O3; Y máiąſz mu być w lubośći óni: którzy ták miłoſną mátkę iego ná poczćiwośći ſzárpáią? z inſzymi ludźmi rownáią? BiałKat 226; A ták nie rownayćie Ceremoniy świętych kośćiełnych [!] z żydowſkiemi. WujJud 147v; Stárzy nie rownáli Kápłáńſtwá z vſługowániem w ſłowie Bożym. RejPosRozpr c2v; PaprPan G3; ſłuchaymy co też ieſzcże y drudzy o ſynu Bożym mowią/ z Bogiem oycem go/ iáko cżyni X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ nie rownáiąc: owſzem wſzędy Bogá ná deń wyſtáwiáiąc. CzechEp 247, 74, 128, 138, 222, 272, 413; NiemObr 121; LatHar [+11], 329, 482 marg; WujNT 13, 97 [2 r.], 98, 183, 204 (9); A nie tylo dźieći ſwoie z świętym Ianem ći miniſtrowie: ále y żony ſwoie z naświętſzą mátką Bożą rownáć śmieią. SkarKaz 578b, 549b; Więc nie od rzecży mowi Publius, rownáiąc Piiáńſtwo z niebytnośćią. KlonWor 70, 79.

W połączeniu szeregowym (1): wſzákże go [Chrystusa] iednák dla tego z iedynym Bogiem oycem nie mieſzamy, nie rownamy, áni go nim cżynimy. CzechEp 413.

Zwrot: »nie rownać człowieku« = uważać za boga (1): By był [Jan Krupski] miedzy Rzymiány dawnieyſzego wieku/ Snadźby go nie rownáli ná zyemi cżłowieku PaprPan S2v.
Szereg: »rownać a składać« (1): Wcżem nyegodna rzecż yeſt áby kto tę zapłátę ktorą cżyni náucżycielowi zá ſyná/ myał rownáć á ſkłádáć z zapłátą ſtą kthorą wydáye grábárzowi álbo chłopu yákiemu nyewolnemu. GliczKsiąż M3v.
b. Dostosowywać, oceniać ze względu na coś (3):

rownać ku czemu (1): MOże káżdy rozumieć po iednym Kleynocie/ Ze záwſze cnotliwego rownáią ku cnocie. PaprPan A2v.

rownać z czym (2): wſſelkye karánye y bicye ma być bez hańbyenya y ſromocenya. Co nye bez przycżyny/ ábowim ná ſpráwiedliwosć to należy/ ábyſmy karánya rownáli zwyſtępki. GliczKsiąż G4; KwiatKsiąż D2v.

4. Zwrot: »swary, roznice rownać« [w tym: swary i roznice (1)] = godzić zwaśnionych; coaequare, componere dicta Cn (4:3): [w znaku Barana] Służebniki nie dobrze iednać/ [...] żenić ſie/ włoſy ſtrzydz/ ſwari y roznice rownać/ purgacią brać. Goski *2v; [w znaku Panny] Dobrze ieſth ſzcżepić/ ſiać/ [...] robić ogniem/ ſwary rownać/ dzyeći ku nauce dawać. Goski *3v, *3 [2 r.], *4, *4v.
** Bez wystarczającego kontekstu (1): Coaequo – Rownąm. Calep 209a.
II. Intransit. (4):
1. Dorównywać, być podobnym; adaequare, aequare Cn [czym z kim, z czym] (3): Iam ni vrodą ni ſtanem Nie rownam [możliwa też lekcja: nierowna (ai) -m] ſtobą RejJóz D5v; Byśćie wy miedzy gárncy w ſzczyrych ſádzach ſpáli/ Przedśię wy ſwoią kraſą będźiećie równáli z gołębiem naslicznieyſzym KochPs 97.
Szereg: »nie tylko rownać, ale też i przechodzić« (1): Acż lepak y teraz Kśiążąt y Pánow w Sármácyi pełno/ ktorzy mądrośćią/ ięzykow vmieiętnośćią/ y máiętnośćią/ zprzodki ſwemi nietylko rownáią/ ále ie też y przechodzą BudNT przedm a4v.
2. Zrównywać się pod względem długości trwania (1):
Zwrot: »rownać noc ze dniem« (1): A to wylewánie [Nilu] bywa káżdy rok/ od świętego Ianá lećie [...] áż do tego cżáſu gdy rowna noc ze dniem/ o s. Lámpertym. BielKron 270.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Facere paria, Rownáć. Mącz 113c; Exaequo – Rownąm Calep 380b, 35b.

Synonimy: I.1. gładzić, obstrychować, ogładzać, piłować, pogładzać, polerować, ugładzać, wycierać, wygładzać; 2. przypodobniać; 3. przypodobać, przypodobawać, przypodobiać, przypodobnawać, przypodobować, przypodobywać; II.1. przypodobać się, przypodobiać się, przypodobniać się.

Formacje współrdzenne: rownać się, narownać, obrownać, porownać, porownać się, przerownać, przyrownać, przyrownać się, rozrownać się, urownać, wyrownać, wyrownać się, zarownać, zarownać się, zrownać, zrownać się; narownawać, narownywać, porownawać, porownawać się, porownować, porownywać, porownywać się, przerownywać, przyrownawać, przyrownawać się, przyrownewać, przyrownować, przyrownywać, przyrownywać się, urownawać, urownywać, wyrownawać, wyrownawać się, zarownywać, zrownawać, zrownawać się, zrownywać, zrownywać się; rowniać; rownić.

Cf ROWNAJĄCY, ROWNAN, ROWNANIE

ALKa