Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POROWNAĆ

Następne hasło: POROWNAN »

POROWNAĆ SIĘ (37) vb pf

sie (32), się (5).

Pierwsze o oraz a jasne; -row- (5), -rów- (3); -row- : -rów- GrzepGeom (1:1), BiałKat (1:1), SarnStat (3:1).

Fleksja

inf	porownać się

praet
	sg		pl
1	m		m pers	porownalich(o)m się
3	m	porownåł się	m pers	porownali się, są się porownali
3	n	porownało się	subst	porownały się

imperativus
	pl
2	porownåjcie się

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych się porownåł	m pers
2	m	byś się porownåł	m pers
3	m	by się porownåł	m pers	by się porownali

inf porownać się (14). ◊ fut 2 sg porownåsz się (1). ◊ 3 sg porownå się (4). ◊ 1 pl porownåmy się (2). ◊ 3 pl porownają się (3). ◊ praet 3 sg m porownåł się (2). n porownało się (1). ◊ [1 pl m pers porownalich(o)m się.] ◊ 3 pl m pers porownali się (2), są się porownali (1); porownali się : są się porownali ZapKościer (1:1). subst porownały się (1). ◊ imp 2 pl porownåjcie się (1). ◊ con 1 sg m bych się porownåł (1). ◊ 2 sg m byś się porownåł (1). ◊ 3 sg m by się porownåł (2). ◊ 3 pl m pers by się porownali (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w. s.v. porównać.

Znaczenia

1. Zrównać się, stać się podobnym, dorównać (29)
- a. O zjawiskach fizycznych (3)
- b. O działaniu algebraicznym (1)
2. Zestawić się dla stwierdzenia podobieństwa lub różnicy (1)
3. Pogodzić się, pojednać się (5)
4. Podzielić się równo (1)
5. W funkcji strony biernej: Być zrównanym (1)

1. Zrównać się, stać się podobnym, dorównać; coaequari Modrz, JanStat (29): RejKup O; Towárzyſthwo miedzy dworzáninem/ á pánem/ zda ſie iákoby żadną miárą być nie mogło: tho dla tego iż ſobie ſą nierowni: Ale iednák/ ták ſie to porowna/ kiedy dworzánin będzie záwdy ná tho pomniał/ iż on ieſt fługá/ á pan/ pánem GórnDworz K5v.

porownáć się komu (3): Gdy śie modlićie/ niemoẃćieſz wiele/ iáko cżynią Pogáni: bo mnimáią iż w ſwoim wielomoſtwie wyſłucháni będą/ á ták niechćieyćie śie im porownáć. KuczbKat 370; SarnStat 406. Cf porownáć się komu w czym.

porownać się komu w czym (1): CHcąc ſie téż porownáć w tym przodkóm náſzym/ obiecuiemy: iż monety bić okróm zwolenia Séymowégo/ [...] nie będźiem. SarnStat 409.

porownać się z kim, z czym (21): GlabGad A5; BierRozm 12; mogąc ſie zacnoſcią zrownáć y z Anyołem/ Ledwe ſie więc porowna y z rogátym wołem. RejWiz 65v; Chciáłáć też byłá s Pawy porownáć ſie Wroná/ Káżdemu wyłámuiąc po pyorku z ogoná RejWiz 98; SarnUzn F6; Acż do cżáſu ciáło thwe [...] przez tegoż to Páná twego cżáſu ſwego będzye ożywione/ á ták vbłogoſłáwione/ iż ſie y z Anyoły porownáć może RejPos 87, 170; BiałKat 248v; A obácż iáko dziſieyſzy Polacy y rozumy y rozlicżnemi kſtałty ſą thák ozdobieni/ że ſnadź ze wſzytkiemi narody ſłuſznie ſie porownáli/ ieſliże nie przerownáli. RejZwierc 267v; porownáią śię zwierzchni y zacni z niżſzemi/ á w rozmáitych y roznych rzecżách okażą śię iednákie ſercá y vmysły wſzytkich ſtanow ModrzBaz 19. Cf porownać się czym z kim, z czym; w czym z kim, z czym.

porownać się czym z kim, z czym (żywotne) (5): Miał być [człowiek] ſwięty/ niewinny/ á cnotámi ſwemi/ Miał ſie práwie porownáć z Anyoły ſwiętymi. RejWiz 86, 156v; Pytay ſie coś powinien iáko cżłowiek práwy/ [...] Bo ieſli ſie porownaſz ſpráwámi z źwirzęty/ Też cie pewnie wypędzą ńá [!] pole s cielęty. RejAp AA6v; RejPos 158v, 159.

porownáć się w czym z kim, z czym (5): [człowiek nędzny] nierozumnem źwirzętom ták ſie podobnim ſtał/ W onym ſproſnym łákomſtwie ich ſnimi ſie porownał LubPs N2v; Wnet to właſnie obacżyſz/ s tego Słupeckiego/ Byś miał ná cudzoziemcá/ pátrzyć ná iákiego. Porowna ſie w dzielnośći/ s káżdym y w poſtáwie RejZwierz 80; RejWiz 157; SarnStat 1146, 1152; [A tak wtym na wſſem/ s koſciołmi inemi Chrzescianſkiemi/ [...] porownalichom ſię UstKościel b2v].

W charakterystycznych połączeniach: porownać się przodkom (2); porownać się sprawami swojemi, wiarą, zakonem; porownać się w cnotach, w dzielności, w łakomstwie, w postawie; porownać sięz anioły (2), z inemi kościoły chrześcijańskiemi, z uczonymi ludźmi, z mistrzem swoim, ze wszystkiemi narody, z niższemi, z koronnymi obywatelmi, z wiernymi pańskimi (2), z rogatym wołem, z innemi ziemiami, z źwirzęty; porownać się słusznie.

Szereg: »złączyć się a porownać« (1): [człowiek dzięki filozofijej poznawszy Boga] (bowiem ie^go poznanie ieſt prawy żywot) chcze ſie z nim złączyć á nieiako porownać. GlabGad A5.

a. O zjawiskach fizycznych [z czym] (3): [Tales] Wieżę w Egypćie zmierzył tákowym obycżáiem: [...] pátrzył kiedy ſye ćiénie porównáią z rzeczámi tymi od których pochodzą. GrzepGeom O3v, O4; wśi około tych Miaſt/ z ktorych nawiętſza żywność pochodziłá/ iáko nalepſze máſlá y Niderlandſkie ſery/ w wodzie zátonęły/ z ludźmi y zbydłem/ bo w rowninie leżąc/ niebyło vcieczki nigdzie/ gdyż ſie wſzyſtko z morzem porownáło. StryjKron 26 [idem] [StryjPocząt 46].

b. O działaniu algebraicznym [w czym] (1): Gdyby po vmnieyſzeniu frakti nie wiedział przez czoby oboia zeſzła/ tedy iednę od drugiey odeymi tak długo aże ſie zrownaią/ dopiero ią dziel przez tę licżbę wktorey ſie porownały KłosAlg F2.

2. Zestawić się dla stwierdzenia podobieństwa lub różnicy [z kim] (1): A więc to nie piekielna á nieznośná hardość y pychá: Doktory święte [...] potępiáć; [...] Porownayćie ſie iedno málucżko z nimi/ á poznamy ktorych piſmu y wykłádom wierzyć godniey WujJud 35.

3. Pogodzić się, pojednać się (5):

porownać się z kim (3): grzéſzny pokutuiący człowiek/ iuż ſye z pánem Bogiem y z Kośćiołem święthym poiednał y porównał BiałKat 376; CzechRozm 246v; Krol IM [...] nie chciał Pana Gniezninskiego znizyc, y owszem mam listy iego, ktore pokazę przed śmiercią pisane gdzie roskazował mi to abych ysam się znim porownał y iemu go reconciliował ActReg 118.

porownáć się w czym (1): Gdzyę czy dway braczya porownali ſzyę wymyonach swoych yſz Pan Caspyer: soſtal na barinkowach y na Krzyſzyewyę, a Pan woczech soſtal na plachtach ZapKościer 1585/55v.

Szereg: »porownać a zjednać się (a. pojednać się)« [szyk 1:1] (2): Praecidere inimicitias per translationem, Odćináć nieprziyacielſtwá. To yeſt/ Porownáć a ziednáć ſie. Mącz 30a; BiałKat 376.

4. Podzielić się równo [czym (= w sprawie czego)] (1): Stal się rozdzial między pozostalemi dziećmi niekiedy Sliachetnego Grzegorza Nieśiolowskiego [...] A s Sliachetną Katarziną Nieśiolowską [...] wſzytkim ſą ſię dobrze roździelili [...] Skrziniami, Stolami rownie. Lancuch wozowy, ſpoleczny, Srebrem ktore belo takze ſą sie porownali ZapKościer 1580/7.

5. W funkcji strony biernej: Być zrównanym [z czym] (1): wyznánie Niceńſkie/ áni ze ſłowem Bożym/ áni z onymi oycy pierwſzymi: áni náoſtátek/ z Papieſkim porownáć ſię może. NiemObr 135.

Synonimy: 1. przypodobać się; 2. porachować się; 3. pogodzić się, pojednać się, pomierzyć się, uspokoić się, zgodzić się, zjednać się.

Formacje współrdzenne cf ROWNAĆ.

Cf POROWNANIE