[zaloguj się]
[pdf]

POROWNANIE (55) sb n

Pierwsze o jasne; -rów- (8), -row- (4); -rów- BiałKat; -row- Mącz (2); -rów- : -row- SarnStat (7:2); -a- (46), -å- (1) BiałKat; e pochylone.

Fleksja
sg
N porównanie
G porównaniå
D porównaniu
A porównanié
L porównaniu

sg N porównanie (28); -é (4), -(e) (24). ◊ G porównaniå (11). ◊ D porównaniu (1). A porównanié (12); -é (2), -(e) (10). ◊ L porównaniu (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w. s.v. porównać.

I. Rzeczownik od „porownać” (40):
1. Zrównanie, postawienie na równi; aequatio, exaequatio Cn (18): Koſcioł Boży widząc/ że z obu ſthron [Arian i Sabelliusza] żadnym obycżáiem doſyć ſie nie sſthawa piſmu ſwiętemu/ y owſzem wielkie kácerſtwá tákowe porownánie zá ſobą ciągnie/ tedy ſrzodek dzierżąc inácżey to zgadza. SarnUzn B2v; Y wedle Philozophow táka ſpráwiedliwość ieſt dwoiáka: iedná zakonna/ [...] á druga oſobna w ſobie/ ktora ſię śćiąga ná zmowy/ kupná/ dániny/ ſądy/ miáry/ łokćie/ ſzácowánia: gdźie porownánia y ſpráwiedliwey liniey potrzebá. SkarKaz 310b.

porownanie czego (2): ZapWar 1512 nr 2130; O Porownaniu wag y Myńcz. KłosAlg H2v.

a. O ludziach i Bogu (9): tu Páweł s. Syná Bożego nie iáko ieſt w Máyeſtacie/ ále iáko ieſt poſrzednikiem/ á dla tegoż też Pánem iego zowącz/ porownywa go z Oycem. A dla tegoż też Oycá tu zowie Bogiem. Wyzſzey záſię iże bez porownánia mowi ogułem/ że nie máſz innego Iedno ieden Bog SarnUzn [G2].

porownanie kogo (pl) (4): O porównániu oſób Vrzędowych mieyſkich SarnStat 970. Cf Zwrot.

porównanie między kim (a kim) (2): A drudzy go [Chrystusa] máło nie podleyſzym niż onego pogániná bękártá ſławnego Romuluſá/ pierwſzego Rzymá budowniká y zákłádácżá/ cżynią: cżyniąc między nimi porownánie. CzechEp 84; Gdyż ſię záwżdy/ y w oney vprzedzáiącey figurze muśiáło to náydowáć/ co ſłużyć/ áni ſię zgodźić nie mogło z rzecżą figurowáną: [...] Co ia tu dla tego przypominam/ żeby ſię kto niechćiał cáłego we wſzytkim między Antyochem/ á Antychriſtem porownánia dopiráć. CzechEp 366.

porownanie z kim (5): ſzkolny ſtan zasługámi przećiw Rzecżypoſpolitey ſwemi/ o porownánie z naywyżſzemi ſtany ſpor wieść może. ModrzBaz 129v; PaprUp I4v. Cf Zwrot.

W połączeniu szeregowym (1): Wegrom wſzitko incorporowanie abo miedzi nas wlatzenie znami porownanie/ y Kroleſtwo wdziedzit- ztwo naznatzone belo. PaprUp I4v.

Zwrot: »porownanie w prawie [kogo z kim]« (3): Porownánié w práwie oſób vrzędowych mieyſckich we Lwowie, w Wárſzáwie, z Krákowiány. SarnStat 505 [idem (2)] 961, 1179.
b. O dobrach materialnych (5):

porownanie czego (4): O porownániu dóbr. SarnStat 1164, 1164, 1165, 1177.

porownanie między czym (i czym) (4): A gdźieby gránice w tákim dźiedźictwie były położoné między częśćiámi y dźiały ſzlácheckiémi przedtym vczynionémi/ [...] tám iuż pomiárá y porównánié między nimi mieyſcá nie ma SarnStat 1165, 1164, 1165, 1177.

W połączeniu szeregowym (1): ACtię y kauzy o Rozdźiał ábo pomiárę/ ábo o porównánié dóbr miedzy braćią y vczeſtnikámi iednegóż imienia [...] máią bydź ſądzoné SarnStat 1177.

Szereg: »pomiara i porownanie« (3): GDźie między którą Szláchtą w iednéy y w téyże wśi/ ábo dźiedźictwie iednym/ y w imięniu ich nie byłyby położoné pewné znáki granice ábo kopce między częśćiámi y dźiały ich/ nigdy między ſobą pomiáry y porównánia częśći ich bronić ſądownie niemogą SarnStat 1164, 1165 [2 r.]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
2. Zestawienie dla stwierdzenia podobieństwa lub różnicy (12): A przeto/ porownáćby pirwey rzecży trzebá/ toż dopiro o tym mowić/ mali kto/ czo nád kogo: á porownánie nie rozumiem iákie by inákſze być miáło/ iedno náleść też kogo ták mądrego/ y wymownego/ iáko pan Kriſki/ ábo pan Myſzkowſki/ y temu roſkázáć/ żeby wymálował ſłowy dworną pánią GórnDworz V2v; BiałKat 178v.

porownanie kogo (pl) (5): Summá y porządek Hiſtoryey Ewángeliey Świętey [...] A przytym porownánie Ewángeliſtow/ y iáſne pokazánie/ o czym wſzyścy czterzey/ o czym trzey/ o czym dwáy/ ábo tylko ieden/ y w ktorym Rozdziale piſze. WujNT przedm 33, kt, przedm 26 marg. Cf porównanie kogo z strony czego.

porownanie kogo z strony czego (2): Dwu Adámu pierwſzego y wtorego porownánie z ſtrony ich rodzenia. CzechRozm 155v marg, *3.

porownanie czego z czym (3): Porownánie ſzcżęśćia niebieſkiego z źiemſkim. LatHar 599 marg; WujNT 330 marg, Bbbbbb4.

porownanie między czym a czym (1): Gdźie zgołá cżyniąc porownánie między mową Bożą/ przez Anioły y Moiżeſzá w ſtárym Teſtámenćie powiedźiáną/ á między mową Bożą przez Iezuſá Chriſtuſá w nowym przymierzu vcżynioną: [ksiądz kanonik] nie tylko nowy nád ſtáry wyſtáwia. Ale też zgołá od onego ſtárego Iezuſá Chriſtuſá odſtrycha. CzechEp 281.

Zwrot: »czynić z przeciwia porownanie [kogo a czego]« = przeciwstawiać (1): niechby X.K. poyźrzał w Piotra ś. ſłowa (1.Petr. 1. v 23) á [...] obacży iż práwie naporząd wykłáda ſłowá Ezáiaſzowe. Cżyniąc ſprzećiwia porownánie ludźi z ich wſzeláką dźielnośćią/ zacnośćią/ náuką/ vmieiętnośćią etc. á ſłowá Bożego imięnim Bożym przez poſłáńce Boże świátu opowiedźiánego. CzechEp 155.
3. Pogodzenie, pojednanie; compositio Mącz (7): Compositio, Ziednánie/ porownánie/ pomiérzenie. Mącz 310c; [A iż tego jest potrzeba pilna mieć pewną i dostateczną wiadomość o dobrym zdrowiu i gdzieby obecnie beli tak p. Jan jako p. Stanisław Boranowic [...], tedy się tego dicti cohaeredes z pilnością wywiadować i do[j]ść mają, aby [...] do dalszego porównania i skuteczniejszego przystąpić mogli. InwMieszcz 1594 nr 293; AktaSynod III 204 ].

porownanie kogo, czego (pl) (3): BudBib 2.Mach 4/31; iſz był mądry/ wymowny/ y bárzo dzielny/ poſłány był od Papiezá [!] Syxtuſa trzećiego do Fráncyey: ná porownánie dwu wielkich Hetmánow ktorych niezgodá kośćiołowi Bożemu ſzkodziłá/ to ieſt Aeryuſzá y Albinuſa. SkarŻyw 317; Interconciliare – Porownanie ſtron obrazonich. Calep 550a.

porownanie z kim (1): pozno tego będzieſz żáłował/ á gdy to w moiey mocy będzie tego złego będzież prożen/ ácż [lege: aż] do cżáſu porownánia z Ceſárzem BielKron 227v; [AktaSynod I 19].

[Szereg: »zjednoczenie a porownanie«: Tamże z społecznego usądzenia wysłali od siebie br. Jana Czarnego i br. Macieja Rybitwa, żeby nawiedzieli zbory a braty swoje [...] A jeśliby to była wola miłego Boga, żeby i niejaki początek też zjednoczenia a porównania z nimi uczynili. AktaSynod I 19.]
Przen (2):
Zwrot: »[z kim] uczynić porownanie« (1): Ale iż Człowiek ſkłonnieyſzy záwżdy bywa ktemu/ coſye iemu lubi/ niż ktemu coſye mu godźi: przychodźi nań pod czás nie z nagłá/ ále z lekká przez poſły ſwe/ to/ co go chce káráć zá Nieporządek iego: ieſliże s tymi poſły przed przyſzćim iego/ nieuczyni porownánia. SienLek 31v.
Szereg: »porownanie i zgoda« (1): DWie rzecży ſobie przećiwne/ á ſtać poſpołu nie mogące/ w mądrośći Bożey porownánie y zgodę nálázły. SkarJedn 43.
4. Zadośćuczynienie (2): [Dáleko ochotnieyſzy będą święći Boży obmáwiáć grzechy przyiaćioł y dobrodźieiow ſwoich/ od ktorych iáłmużny bráli [...] y wedle Apoſtołá mowić będą: Niech Pánie porownánie będźie: oni nas ná onym świećie dla imieniá twego do ſwoich máiętnośći przypuśćili: á my ie też tu w tym kroleſtwie ktoreś nam dał/ do náſzych dobr przypuſzczamy SkarKaz 336 (Linde).]
Wyrażenie: »szkod i krzywd porownanie« (1): zda ſſye yego Kro. mczi za rzecz potrzebnam abi Syem ſpolni wedlye przimyerza bil dzyerzan na kthorem bi wſchithkych ſkod y krziwd nagrodzenye y porownyanye bilo LibLeg 11/164.
Szeregi: »nagrodzenie i porownanie« (1): LibLeg 11/164 cf Wyrażenie.

»oprawa i porownanie« (1): mogłliby on onego morderzá twego á onego złocżyńcę twego/ bez vznánia iego á bez vmyſłu opráwy y porownánia iákiego/ rozwięzáć ábo mu odpuśćić ono morderſtwo iego? RejPos 302v.

5. Wyrównanie, wygładzenie; libratio Cn [czego na czym] (1): Trullisatio, Potynkowánie/ pomuskowánie/ głádzenie/ porownánie wapná ná ściánách murowánych. Mącz 466d.
II. Rzeczownik od „porownać się” (6):
1. Zrównanie się (4):

porownanie w czym (1): łácnieyſze może być przypodobánie iednego ſtworzenia z drugim/ niźli ſtworzyćielá/ z iego ktorym ſtworzenim: choćiaſz y tám we wſzyſtkim cále porownánie nie może być. CzechRozm 52.

a. Termin astronomiczny [czego] (3):
Wyrażenie: astron. »porownanie dnia, nocy, [dnia z nocą]« = aequidiale, aequinoctiale tempus, aequinoctialis, aequinoctium autumnale a. vernum Cn [szyk 2:1] (2:1): noći p: Goski A6; Porowna: dnia Goski A6v, A12v; [[Mojżesz] wſzyſtkié vroczyſté święta Zydowſkié ná nowiu Mieśiącá/ y ná porownániu dniá z nocą poſtánowił JanWróż 11, 12; WujBib 75b].
2. Pojednanie się, pogodzenie się (2):

porownanie czyje z kim przez kogo (1): WujJudConf 87 cf »pojednanie i porownanie«.

Szeregi: »porownanie i pogodzenie« (1): [Jan św.] wſzyſtkim vbłądzenie pokázował: [...] Y wiele ich [...] z roznego nabożeńſtwá y ſtanu/ w iednę miłość y wiárę nurzał: [...] Ale ſie ná tym żydowie mylą/ [...] gdy ták rozumieią/ iákoby to porownánie y pogodzenie we wſzytkich zgołá ſtániech/ y narodziech miáło być. CzechRozm 108v.

»pojednanie i porownanie« (1): Dał nam Pan Bog ſłużebność poiednánia y porownánia ſwego z ludźmi przez Chriſtuſá WujJudConf 87.

III. Równość; aequalitas Modrz, Vulg; paritas Modrz (9): ſpráwiedliwość y zgodá práwa á ſtátecżna y trwáła miedzy obywátelmi nie będźie/ bez onego porownánia o ktorem wyżſzey powiedźiałem ModrzBaz 19v, 19; Ná ten czás wáſzá obfitość/ niech rátuie ich niedoſtátku: áby też ich obfitość byłá porátowánim wáſzego niedoſtátku/ áby było porownánie WujNT 2.Cor 8/14, 2.Cor 8/13.

porownanie kogo ku komu z strony czego (1): tedy iednák potrzebá/ áby z ſtrony ſkłonnośći ábo vkłádnośći iednego [obywatela] ku drugiemu było porownánie ModrzBaz 19v.

porownanie miedzy kim (4): Powiedzże iáko może w cáłośći ſtać ſpoſob dobrego rządu/ iedno gdy porownánie miedzy obywátelmi poſtánowione będźie ModrzBaz 19v, 19; práwo dla tego ieſt poſtánowione/ żeby to co ieſt nie rowne/ rowne było/ to ieſt vbogi bogátemu nie rowny/ nie możny możnemu ſłáby mocnemu/ boiáźliwy śmiałemu: iżby tedy miedzy temi było porownánie/ wynáleźli práwo ludźie GórnRozm E2. Cf porownanie miedzy kim w czym.

porownanie miedzy kim w czym (1): Krolowie/ Kſiążętá/ prawdá iż powinowátych miedzy poddánemi nie máią/ á wſzákoż gdzieby ſie y tho kiedy trefiło/ pokazałbym to pánu/ iáko by ie miłowáć miał/ záchowuiącz miedzy wſzytkiemi w niektorych rzecżach/ iáko w ſpráwiedliwośći/ w ſwobodzie/ piękne porownánie GórnDworz Hh7.

Synonimy: I.3. pogodzenie, pojednanie, pomierzenie, ugoda, zgoda, zgodzenie; 4. nagrodzenie; II.2. pogodzenie, pojednanie, porozumienie, zgodzenie się; III. rowność.

Cf POROWNAĆ, POROWNAĆ SIĘ

MN