Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEPORZĄDNOŚĆ

Następne hasło: NIEPORZĘDNIE »

NIEPORZĄDNY (45) ai

W pisowni łącznej (42) w rozłącznej (3).

e oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N	nieporządny	f	N	nieporządnå, nieporządn(a)	n	N	nieporządné
	G	nieporządnégo		G			G	nieporządn(e)go
	D			D			D	nieporządn(e)mu
	A			A	nieporządną		A	nieporządn(e)
	I	nieporządnym		I	nieporządną		I	nieporządnym
	L	nieporządnym, nieporządn(e)m		L			L	nieporządnym

pl
N	m pers	nieporządni
N	subst	nieporządné
G		nieporządnych
D		nieporządnym
A	m pers	nieporządnych
A	subst	nieporządné
L		nieporządnych
inne formy
pl I m a. f - nieporządnémi

sg m N nieporządny (2). ◊ G nieporządnégo (2). ◊ I nieporządnym (1). ◊ L nieporządnym (1) CzechEp, nieporządn(e)m (1) PaprUp. ◊ f N nieporządnå (1), nieporządn(a) (1). ◊ A nieporządną (1). ◊ I nieporządną (1). ◊ n N nieporządné (7); -é (1), -(e) (6). ◊ G nieporządn(e)go (1). ◊ D nieporządn(e)mu (1). ◊ A nieporządn(e) (1). ◊ I nieporządnym (2). ◊ L nieporządnym (1). ◊ pl N m pers nieporządni (2). subst nieporządné (3); -é (2), -(e) (1). ◊ G nieporządnych (2). ◊ D nieporządnym (1). ◊ A m pers nieporządnych (1). subst nieporządné (5); -é (2), -(e) (3). ◊ I m a. f nieporządnémi (2). ◊ L nieporządnych (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. porządny.

Znaczenia

1. Nie uporządkowany (6)
2. Mówiący chaotycznie, niejasno, w zaślepieniu (2)
3. Zachowujący się niezgodnie z przyjętymi normami (4)
4. Niezgodny z przyjętymi normami moralnymi, praw (28)
5. Nieumiarkowany, zbytni, niepomierny (4)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Nie uporządkowany; inconditus, inconsequens, indispositus, inordinatus Cn (6): iże bárzo nieporządné było opiſánié Lékarſtw. Abowiém zácząwſzy o głowie piſáć/ wnet záś o nógách/ o brzuchu/ krzyżách/ miéſzáiąc iedno w drugié. SienLek a4; CzechRozm 68v, 83; Oczko 29.

W połączeniu szeregowym (1): Poſpolite też ruſzenie nie wſzytkim/ á ſłuſznie/ ſmákuie/ iáko niepożytecżne/ nieporządne/ y niebeśpieczne VotSzl C4.

W przeciwstawieniu: »porządny ... nieporządny« (1): CzechEp 103 cf Szereg.

Szereg: »zły i nieporządny« (1): iż zá dobrym y porządnym gruntu tego [znajomości Boga i Syna Jego] wyſtáwieniem/ żywot wiecżny/ á zá złym záś y nie porządnym śmierć wiecżna chodźi CzechEp 103.

2. Mówiący chaotycznie, niejasno, w zaślepieniu (2): (marg) Nieporządni żydowie y do rozmow o Bogu nie ſpoſobni. (‒) A iáko było odpowiedáć/ á oni ſámi tylko mówią: wrzaſkliwie y nieporządnie/ niebo z źiemią mieſzáiąc CzechRozm 68, **2.

3. Zachowujący się niezgodnie z przyjętymi normami (4): Żaden nieieſt więtſzym niewolnikiem/ iáko ten kto nieporządnym [imporiunis] pánom służy ModrzBaz 71v; Bonifacyuſz/ wiele kápłanow złych w Fráncyey pokarał: Biſkupow nieporządnych wiele złożył: y grzeſznych do pokuty przywiódł SkarŻyw 518; PaprUp A3.

W połączeniu szeregowym (1): [Św. Paweł] Nápomina/ áby ſię odłączáli od Chrześćijánow nieporządnych y niepoſłuſznych. Y proznuiących. WujNT 2.Thess 3 arg.

4. Niezgodny z przyjętymi normami moralnymi, praw; inordinatus JanStat; vitiosus Cn (28): LubPs X2v; O nieporządnych ſpráwách kto porzadnie [!] mowi? A za Zydowie nie ſą złodźieie domowi? Ale ktory z nich wiſi? Prot C3; RejPos 175v; RejZwierc 19v; WujJud 35; MycPrz II Cv; [Likurgus] Przypátrzywſzy ſie páńſtwu ták nieporządnemu/ Szedł potym do Azyey tám ſie praw náucżył/ Ktorych potym w ſwym mieſcie gdy ſie do nich wroćił/ Vcżył PaprPan Hh2v; NiemObr 149; ReszPrz 164; SkarKaz 314a; Pátrzay iákoby to ſzpetna y mierźiona Rzecżpoſpolita była y miáſto bárzo nieporządne/ ktoreby mogł ſłuſznie názwáć Iudaſzowym grodem KlonWor ded **3v.

W połączeniach szeregowych (5): A ták dármo wy nowe odmienne á nieporządne rządy ſwoie do kośćiołá wwodźić myślićie. WujJud 125v; CHcemy y ſkázuiemy: áby potwarné y fałſzywé y nieporządné pozwy mieyſcá v ſądów nie miáły SarnStat 711 [idem 753], 711, 753 [2 r.].

W przeciwstawieniu: »porządny ... nieporządny« (1): WerKaz 281 cf »nieporządne złączenie«.

Wyrażenia: praw. »nieporządny pozew« = pozew niezgodny z prawem; inordinata citatio JanStat [szyk 6:4] (10): vrzędnicy [...] będą moc tákowé potwarné y fáłſzywé y nieporządné pozwy przynoſzącé káráć/ y oné popráwowáć/ y káźić. SarnStat 711 [idem 753], 571, 711, 713, 750 [2 r.], 751 żp, 753 [2 r.], 787.

»zeście nieporządne« = zbiegowisko (1): Abowiem ſię nam obawiáć potrzebá/ áby nas nie obwiniono o nieſnaſkę dniá dźiſieyſzego/ gdyż nie máſz żadney przycżyny iakobychmy mogli dáć o ſobie ſpráwę thego náſzego ześćia nieporządnego [concursus istius]. BibRadz Act 19/40.

»nieporządne złączenie« = związek mężczyzny z kobietą niezgodny z prawem (2): A porządne ieſt [złączenie] [...] gdy ieſt wola álbo zezwolenie oycá y mátki/ [...] á to ſię [...] dźieie iáwnie przed obecnośćią Kośćiołá wſzytkiego/ [...] Ale záś ktorzy potáiemnie ſię złącżáią/ nieporządne bywa złącżenie/ y práwie dyabelſkie WerKaz 281, 281.

Szeregi: »nieporządny i diabelski« (1): WerKaz 281 cf »nieporządne złączenie«.

»nieporządny i niechrystyjański« (1): O nieporządnym y nie Chriſtyáńſkim poſtępku Xiędzá Kánoniká przećiw nam. CzechEp [3].

»zły a nieporządny« (2): A tu ieſt ſerdecżny żal wierne^go nád złym á nie porządnym ſzáfunkiem prawdy Bożey. LubPs bb5v marg; Do tego crimen peculatus, należą ieſzcże złe á nieporządne ſzáfunki dochodow R. P. PowodPr 78.

5. Nieumiarkowany, zbytni, niepomierny (4): y więczey nieporządna wſzęlakich rzeczy oquitość/ niżeli naiwiętſze vboſtwo/ dobrym dowćipom zwykła záſzkadzać KwiatKsiąż Fv, K4v; Oczko 32v.

W przeciwstawieniu: »porządny ... nieporządny« (1): Miłość porządna ku rodzicom y powinnym nie ieſtći zákazána: ále nieporządna miłość która bywa ná przekázie do ſłużby Bożey. WujNT 52.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Vnordentlich. Nieorpządny [!]. Inordinatus. Calag 531a.

Synonimy: 1. pomieszany, nierejestrowany; 3. sprosny; 4. mierziony, niedobry, niewłasny, sprosny, szpetny, zły; 5. niepomierny, nieumiarkowany, zbytni.

Cf PORZĄDNY