[zaloguj się]
[pdf]

PORZĄDNY (250) ai

o jasne.

comp i sup (11 + 4) -porządniejszy (15); -ejszy (5), -(e)jszy (10); sup nå- (3) WujJud, PaprPan, WerGośc, nåj- (1) StryjKron.

Fleksja
sg
mNporządny, porządniejszy, nåjporządniejszy fNporządnå, porządniejszå, nåporządniejszå nNporządné, nåporządniejszé
Gporządn(e)go Gporządnéj Gporządnégo, porządniejszégo
D Dporządn(e)j Dporządn(e)mu
Aporządny, porządniejszy, porządn(e)go Aporządną Aporządn(e)
Iporządnym Iporządną, porządniejszą Iporządnym, porządn(e)m
Lporządnym Lporządnéj Lporządnym, porządn(e)m
pl
N m pers porządni, porządniejszy
subst porządné, nåporządniejszé
G porządnych
D porządnym
A m pers porządn(e)
subst porządné
I m porządnymi, porządn(e)mi
f porządnymi
n porządnymi
L porządnych

sg m N porządny, porządniejszy, nåjporządniejszy (24). ◊ G porządn(e)go (6). ◊ A porządny, porządniejszy (12), porządn(e)go (4). ◊ I porządnym (4). ◊ L porządnym (2). ◊ f N porządnå, porządniejszå, nåporządniejszå (21). ◊ G porządnéj (9); -éj (2), -(e)j (7). ◊ D porządn(e)j (1). ◊ A porządną (11). ◊ I porządną, porządniejszą (12). ◊ L porządnéj (4); -éj (1), -(e)j (3). ◊ n N porządné, nåporządniejszé (33); -é (4), -(e) (29). ◊ G porządnégo, porządniejszégo (22); -égo (3), -(e)go (19). ◊ D porządn(e)mu (2). ◊ A porządn(e) (9). ◊ I porządnym (7), porządn(e)m (1) GórnRozm. ◊ L porządnym (12), porządn(e)m (2) GliczKsiąż, ModrzBaz. ◊ pl N m pers porządni, porządniejszy (6). subst porządné, nåporządniejszé (9); -é (3), -(e) (6). ◊ G porządnych (9). ◊ D porządnym (1). ◊ A m pers porządn(e) (3). subst porządné (12); -é (2), -(e) (10). ◊ I m porządnymi (1) LubPs, porządn(e)mi (2) GliczKsiąż, WujNT. f porządnymi (1) KuczbKat. n porządnymi (2) KromRozm III, CzechRozm. ◊ L porządnych (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Należyty, właściwy, dobry; trafny, słuszny, rozważny, staranny; umiejętnie, stosownie, starannie zrobiony, dostosowany; solidny; dispositus, instructus, ordinatus Cn (208): Rozumyem themu iż cudnosć nye ná farbye należy/ ále ná porządnem málowániu/ yeſliſz tedy málarz co ma dobre fárby ná málowányu chramye/ á obrázow nye dobrze ſtáwya/ imyę ſwe tráći y vpuſſcża. GliczKsiąż P8, K; RejWiz 106 marg, Dd; LeszczRzecz A2; Náucża obycżáiu porządnego modlenia. BibRadz Luc 11 arg; RejZwierc 15, 247; Ale iż ſie tu w tym zágadániu wiele rzecży wtrąćiło/ przeto potrzebá tey ſpráwy pilnego roſtrząſnienia y porządney ná káżdą rzecż odpowiedźi. CzechRozm 146, 1v, 69; ModrzBaz 22; po piérwſzém lékárſtwie trzebá kreẃ puśćić y z niéy przypátrzywſzy ſye zbytkowi/ ſyropy ſtánowić/ y dietę ták porządną/ iákoby ſye iedzeniém áni pićiém/ y przed ćieplicámi/ y w ćieplicách nie grzéſzyło Oczko 24; CzechEp 105, 107, 134, 138, 163 (7); NiemObr 15; PaprUp K; POcżyna ſie Zimá od świętego Marćiná: tám iuż około záwárćia porządnego bydłá w oborze/ y poſtánowienia wołow/ wſzyſtko rządnie rozrządźić. GostGosp 80; Pámięć do Szkut porządnego łádunku. GostGosp 88, 116 [2 r.]; Spraw ábym ſobie zdobrych vcżynkow cudzych/ iednał v ćiebie zapłátę/ przez porządne z nich vćieſzenie LatHar 610; SarnStat 331; AEkonomie iáko w Litwie ták y w Polſzcze niektore/ żeby ná ſtoł Krolá Iego Miło: bez fortelnego vmnieyſzánia odłożone były/ á ktemu ſzáfunek był porządny VotSzl E2v; KlonFlis Hv.

porządny wedle czego (1): Kożdą rotę możeſz W.K.M. ſtáwić przećiw Turkowi by ieno ten ſzácunek był porządny wedle kondiciiéy káżdégo/ wedle żyćia/ y wedle ſtanu. OrzJan 123.

W połączeniu szeregowym (1): gwáiak/ tęż Sálſę/ iáko z róznych miar/ choć ſą niedawniuchne/ dáwáćieſmy zwykli: y káżdy który ſye nam poślednieyſzy być zda/ z tym przyrzekániem/ y z temi wywody/ że iuż porządnieyſzy/ mędrſzy y do zdrowia pożytecznieyſzy/ ſpoſob wynáleźion być niemoże Oczko 2.

W przeciwstawieniu: »porządny ... nieporządny« (1): Chcąc też iákoby práwie/ przez to piſánie/ z gruntu właſnego y nie omylnego/ budowánie ſwe otey rzecży wyſtáwić: wiedząc iż zá dobrym y porządnym gruntu tego wyſtáwieniem/ żywot wiecżny/ á zá złym záś y nie porządnym śmierć wiecżna chodźi CzechEp 103.

W charakterystycznych połączeniach: porządne(-y, -a) budowanie nauki, bydlnik, ćwiczenie, dyjeta, gorliwość, krajanie słowa bożego, liczba, ładunek, malowanie, modlenie, mowienie, nauka (słowa bożego) (2), obmyślawanie, odpowiedź (2), okazowanie, ostrow, pisanie, posługowanie, rada, rozmowa, sposób, szafowanie, szafunek (3), usługowanie słowem bożym, wystawienie, zakładanie (a. założenie) fundamentu (2), zawarcie bydła; barzo porządny, tak.

Szeregi: »dobry i porządny« (2): CzechEp 103; A dla lepſzégo y porządnieyſzégo tego wſzyſtkiégo obmyślawánia/ máią pod ten czás tego niebeſpieczeńſtwá/ mieſzkáć ći pánowie Prowizorowie y Podſkárbiowie przy oſobie náſzéy SarnStat 443.

»słuszny i porządny« (1): tę zápálcżywą gorliwość/ X.K. vpátruiąc/ vważáć będę/ ieſliże ſłuſzna y porządna ieſt: cżyli z ćiáłá tylko pochodząca NiemObr 6.

»stateczny i porządny« (1): tedyby [Żydowie] tych ſwoich wywodow zániecháć muśieli [...] by tylko ná iáſnią z nimi wyniść chćieli: przypuſzcżáiąc do ſercá ſtátecżną y porządną ná nie z ſłowá Bożego odpowiedź CzechRozm 115v.

»własny i porządny« (1): á ná ten cżás poſługowánie zborowe/ wlaſne y porządne będźie/ kiedy do tych pierwſzych/ y przednieyſzych ſług Prorokow y Apoſtołow/ przyſtoſowáne będźie. NiemObr 36.

a. Zgodny z przyjętymi normami prawnymi i moralnymi; legalny, ważny; praworządny; legitimus Vulg; optimus Modrz (117): KromRozm I C2 [2 r.]; Bo nye ſpráwowánye vrzędu/ ále wſtáwyenye/ ktore władzą y moc ſpráwowánya dawa/ vrzędniká czyni: By też dobrze nic wedle vrzędu nyeſpráwował/ doſyć iż zá wſtáwyenim porządnym vrzędnicze myeyſce dźyerży. KromRozm III L2, C6, Gv [2 r.], G5, I, Mv; GroicPorz dv; Kácerze/ odſtzepieńce/ y vporne Pánu náſzemu/ według możnośći będę przeſládował y wykorzeniał. Obeſlány ná Synod przyiádę/ chybá żeby mi porządna á kośćielna przekaſſká niedopuśćiełá. KrowObr 128v; [książęta] Prośili też Ceſárza/ áby ſąd porządny práwá vſtáwił á ſędzye kniemu godne przydał. BielKron 233, 203; OrzQuin B2; Miey ty ná dobrey pieczy co ſą ná Vrzędźie/ [...] W kim by więc cnotá byłá/ y porządna ſpráwá/ [...]/ Cieſz go hoyną ſwą ręką/ choćia nie ieſt głodny/ Ieſt káżdy wierny ſługá nagrody ſwey godny. Prot D3; GórnDworz Ggv; BiałKat 123v; KuczbKat 215; RejZwierc 143; wy też wzgárdźiwſzy Kośćioł y Kápłaná/ ſámi ſobie y lekkomyślnym rozumom ſwym wſzyſtko przywłaſzcżaćie/ ná cudzy vrząd/ bez porządnego powołánia ſwowolnie ſie rzucaćie WujJud 9v, 85v, 135, 135v, 214; WujJudConf 211v; MycPrz II C4; pożądliwość porządna/ dla wywodzenia potomſtwá/ y nápełniánia źiemie/ żadnym obycżáiem nie ieſt grzechem/ áni iákim przekłęctwem [!]/ ábo też ſplugáwienim CzechRozm 163, A3v, 13, 163 [2 r.], 225; (nagł) Andrzey Kopyćińſki. (–) TEgo młodość obacżyſz porządną ná wſzyſtkim/ Zywie ná wſzem dość hoynie á brzydzi ſie zbytkiem. PaprPan K4; Cicero powiedał/ iż porządne żyćie obywátelow ktoreykolwiek ziemie/ przychodzi ábo ze zwycżáiow żá [!] vſtáwę wziętych/ ábo z Praw piſánych ModrzBaz 4v, 3v, 72v, 73, 73v, 134v; SkarJedn 12, 29, 32, 83, 335, 338; Táka ieſt moc Papieſka/ iſz Pátryárchy ſkłádáć y karáć/ y ſamy Ceſarze wyklináć może. Ktorey iego mocy od Bogá dáney/ żaden przygánić nie śmiał: ále ią wſzyſcy práwowierni iáko porządną y Bożą cżćili. SkarŻyw 90; Właſna rzecż ieſt Heretykom ná to ſię porządne kápłáńſtwo miotáć/ y wnie ſię do ktorego práwá żádnego niemáią/ wtrącáć. SkarŻyw 493; CzechEp 88; NiemObr 7; ReszPrz 20, 29; vtychże Grekow dwie były naporządnieyſze rzecży poſpolite/ Atheńſka/ y Lácedemońſka WerGośc 264; WerKaz 280, 281 [2 r.], 303 marg; KochPieś 37; Niechay káżdy Stároſtá ſwych vrzędow ſtrzeże/ By zuchwálce karano/ [...] A tym práwym poſwarkom ktore idą z práwá/ Aby byłá porządna á rychła odpráwá. BielRozm 9; KochProp 16; Bóg/ rozumieiąc/ iż w tym porządnym zgromádzeniu/ nietylko ludzkié beſpieczeńſtwo pewnieyſzé/ ále y chwałá iego gruntownieyſza być miáłá/ przyłożył ſye y ſam ku téy ſpółecznośći KochWr 24, 25, 38; y rozprawa nakoniec około tych, ktorzy przeciw Oiczyznie naszey stawili się przeciwnemi, nigdziey porządnieysza y bez vskarzenia się słusznego, kozdego człowieka bydz niemoze, iako wtym ze zgromadzeniu. ActReg 136, 61; LatHar 126; WujNT 372, 453 marg, Act 19/39, Zzzzz2v, Bbbbbbv; SarnStat 1294; SkarKaz 240a, 633b, Oooo2v; SkarKazSej 693b; KlonFlis Gv; KlonWor 69.

W połączeniach szeregowych (7): KromRozm II a4v; Ná konyec we wſſem/ co ſye ſcyąga ku lepſſemu káżdego zwłaſſczá/ y wſſyſtkyego koſcyołá/ áby pewna/ dobra/ y porządna ſpráwá/ zgodá/ y yednoſć záchowaná byłá. KromRozm III G2; RejZwierc 191v; WujJud 4; maſz woynę W.K.M. z tym który ieſt zmázą y ſzkodą wſzyſtkich rzeczy/ któré między ludźmi ſą święté/ vczćiwé/ y porządné OrzJan 101; ſtárzy Pánowie Polſczy o to vprzéymie ſie ſtáráli, áby práwá ſwé cáłé, porządné, y korigowáné mieli SarnStat *7, 3v.

W przeciwstawieniu: »leda jaki ... porządny« (3): Dwoyákye bywa zgromádzenye álbo zyednocenye wyela rzeczy: Yedno porządne: Drugye ledá yákye KromRozm III F6v, F6v marg, Gv.

W charakterystycznych połączeniach: porządne(-y, -a) części kościoła, egzekucyja, ekspedycyja, kapłaństwo, koncylija (6), kościoł, małżeństwo, miasto, miłość, oryinał, panowanie, państwo, posłanie (2), postanowienie (3), posyłanie (2), powołanie (2), pożądliwość (2), rodzaj, rozprawa, rzeczpospolita (5), sąd (2), sądzenie, senat, słowo boże, spisek, sprawa (5), stawienie, sukcesyja (2), synod, ślub (2), świadectwo, urząd (3), ustawy, wota, wstawienie, zapis, zbor, zborzenie, zeszcie, zgromadzenie (6), złączenie (2), życie; tak porządny.

Wyrażenia: »porządne łoże« = legalny związek małżeński (1): Cudzołoſtwo/ ieſt krzywdá porządnego łożá/ choćiażby ono cudzym/ chocia właſnym było. KuczbKat 320.

»porządna moc« (1): Odnawiáiąc ſtáre przywileie ſtolic Pátryárchowſkich/ zá pochwalenim S. powſzechnego Zboru/ vſtáwiamy áby po Rzymſkim kośćiele (ktory zá poſtánowienim páńſkim nád innymi wſzytkimi/ porządney mocy ma przodkowánie/ [...]) miáłá pierwſze mieyſce Cárogrocka [stolica] SkarJedn 261.

»porządne następowanie« [szyk 4:1] (5): Auguſtyn ś. ták piſze: Iákoſz ſie tego Kośćiołá trzymáć niemamy/ ktory áż do wyznánia rodzáiu ludzkiego od Apoſtolſkiey Stolice/ przez náſtępowánie porządne iednego Biſkupá zá drugim [...] záwſze gorę y przodek poważnośći otrzymał? WujJud 116v, 132, 136v [2 r.]; Y przetoż ſucceſſią to ieſt porządne potomſtwo y náſtępowánie Biſkupow y Páſterzow w kośćiele Chriſtuſowym mieli Oycowie oni ſtárzy [...] zá napewnieyſzy znák kośćiołá práwego. WujNT 676.

»porządna niedbałość« = niedbanie o sprawy państwa (3): Iákoż ſie iáwnie náſłuchawamy od tych co tám bywáią (ácż z wielką żáłoſcią) rozlicżnych poſmieſzkow/ kthore po ſtronach rozlicżnych poháńcy iáwnie o nas miedzy ſobą miewáią/ y o tych ſpráwach á o tych porządnych niedbáłoſciach náſzych. RejZwierc 185v, 182, 185v żp.

»porządnym obyczajem« = zgodnie z prawem (1): ABy woyná porządnym obycżáiem odpráwowána byłá/ tedy ku obronie Króleſtwá á nie ku ſkáźie ma bydź. SarnStat 423.

»porządne prawo« (1): niektorzy ludźie mądrzy z wielkich domow y fámiliey [...] ordinátie prywatne Seymową Conſtitutią wárowáne/ około máiętnośći ſwych czynią/ y z wielką trudnośćią to wypraſzáią/ czegoby im zá porżądnem práwem żebráć nie potrżebá. GórnRozm K4.

»sprawiedliwość porządna« (1): Gdy ſie ták kto zá złoſliwe przeſtępce bierze/ z miłoſierdźia y ſzycżyrey ſwey dobrotliwośći/ [...] ſpráwiedliwośći nie náruſza. Owſzem y oney ták folguie y doſyć cżyni: w to vgadzáiąc/ iákoby y miłość oná iego wielka/ y ſpráwiedliwość porządna/ znácżna byłá CzechRozm 219.

»porządna wiara« (5): á ták mi teraz pokaż iáko ſie nie zgadza/ owſzem ſprzećiwia wykład moy (ktoryś Antichriſtowym vcżynił) z porządną wiárą/ y z inſzymi też mieyſcy piſmá świętego? CzechRozm 263v, 262v, 263v [3 r.].

Szeregi: »dobry a porządny« (2): ſthárzy niemal wſzyſczy ſkárżą ſie ná dziſieyſze cżáſy gániąc teráznieiſze ſprawy náſze [...] twirdząc/ iż wſzytko idzie co dáley tho gorzey/ thák w dobrym á w porządnym życiu/ iáko też y w inych wſzytkich cnotách. GórnDworz H5; SkarKazSej 658a.

»porządny a z dobrymi obyczajmi« (1): niethelko miedzy dworzány práwi brátherſka miłość zgáſłá/ y ono porządne/ á z dobremi obycżáimi życie/ ále iż nigdziej więcey zazdrośći/ złośći/ roſpuſty/ wſzetecżnośći/ zdrády/ [...] nie naydzie iáko ná dworzech. GórnDworz H7v.

»ani gruntowny ani porządny« (1): Abowiém ieſcze téy rzeczypoſpolitéy áni gruntownéy/ áni porządnéy zwáć możem/ gdźie/ boiąc ſye kaźni/ co práwo w ſobie ma/ ludźie ſwóy vrząd czynią KochWr 24.

»porządny a postanowiony« (1): Ale mali ſie prawdá rzec/ iáſny gniew Páńſki á rozność á niezgodá ſtanow Koronnych zákopáłá á zámieſzáłá nam drogę iż nie możemy przyść ku żadney porządney á poſtánowioney ſpráwie náſzey iuż od cżáſow niemáłych. RejZwierc 119.

»porządny a powinny« (1): Abowiem pocżćiwość/ porządne á powinne poſłuſzeńſtwo/ á potym poſtępek ten ktory z woley Bożey/ ábo ná opátrzenie iego/ ábo ná opátrzenie ſpraw ábo potrzeb Rzecżypoſpolitey/ ieſt vłożon á vſtáwion tobie. RejPos 252v.

»przystojny i porządny« (1): Narodzie Ruſki [...] Izali to nie Dyabelſkie dzieło/ od zgody vćiekáć/ á nigdy ſię niechćieć iednáć? A co ieſzcże gorzey/ Wiáry/ ſłowá/ ślubow/ Sądow/ z mowy [lege: zmowy] przyſtoyney/ y porządney nie trzymáć? SkarJedn 338. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»porządny i święty« [szyk 1:1] (2): Náoſtátek przydaná ieſt Swiątość Małżeńſtwá/ áby z porządnego y świętego złącżenia mężá y niewiáſty dźiatki śie rodźiły KuczbKat 115; OrzJan 127.

»porządny i uprzywilejowany« (1): Iáko wielka ieſt vćiechá w porządnym y vprzywileiowánym/ y doſtátki wſzytkimi opływáiącym mieśćie/ y miedzy dobremi y zgodnemi ſąśiády mieſzkáć SkarKaz 633b.

b. O ludziach: Zgodnie z prawem wybrany; zachowujący się, postępujący według prawa, przyjętych zwyczajów i zasad moralnych; cnotliwy, moralny, wzorowy (47): Náucżże mye miły Pánie woley ſwyętey twoiey/ Bych mogł być porządnym ſprawcą nędzney duſſy ſwoyey LubPs bb5v, X2v, bb5v marg; LeszczRzecz A3v; BielKron 332; RejPos 280v; KuczbKat 250; RejZwierc 110; (nagł) Wálenty Ruſzyńſki (–). [...] tego Izidys ſpokoyna ſpłodziłá/ Ktora naporządnieyſza tu ná ſwiecie byłá PaprPan K3; (nagł) Lomźicki (–). [...] będąc Sláchćicem porządny ná wſzytkiem/ Zywie ná ſwym dość hoynie á brzydzi ſie zbytkiem PaprPan Q2, E4v, L2; SkarJedn 287, 341; Miey/ Synu miły/ posłuſzne y powolne porządnym ſtárſzym twym ſerce/ y pokorną myſl ku nim/ á iuſz cnoty wſzytki maſz. SkarŻyw 16, 27 [3 r.]; Porządny Lwow w Ruſkich kráiách/ vcżonych vćiechá/ Płácże godnego Lechá. KlonŻal B4v; ReszPrz 44 [2 r.]; Będźieć ſię on [moczygęba lub wydmikufel] rzkomo vdawał przed ludźmi zá dobrze máiętnego/ we wſzytkim porządnego/ ktemu doſtátecżnego [szlachcica] WerGośc 223; Kto gárdzi kośćiołem y porządnemi páſterzámi iego/ y náuką ich ábo przykazániem: ten nie mniey grzeſzy/ iáko gdyby ſámego Bogá przykazánia wzgárdził. WujNT 710, 8 marg, 237, 560, 842; GrabPospR Nv; SkarKaz 634a; Ale to nayoſobliwſzy pożytek byłby tego ſkárbu Rzeczypoſpolitey/ żebychmy z niego żołnierze porządne/ na Podolu/ [...] [mogli] chować VotSzl E3, C4, C4v, E3; śiłáby cżáſu y pápieru potrzebá/ y káżda z tych náuk y zábaw Sżláchćicá porządnego/ oſobneyby xięgi potrzebowáłá. KlonFlis A2v; KlonWor 30 [2 r.]; [W mądrey rádźie (iakoſz by był bárzo porządny) w ſłuchániu ſpowiedzi y w kazaniu. SkarŻyw 411].

W połączeniach szeregowych (6): (nagł) O dzyeſiąći ſprawcach Rzymſkich (–). [...] Y ná ten cżás nie długo dobrze w Rzymie było/ Kiedy tych dzieſięć pánow ieden Rzym rządziło. Acż doſyć ſpráwni mądrzy y porządni byli/ Ale záś potym w ſpráwach rychło pobłądzili. PaprPan Gg3; GórnRozm Kv; GrabPospR K2; SkarKaz 633b; VotSzl E4; Mowić/ piſáć/ wywodźić vmiemy: á czynić namniey. Nie máſz pilnych/ nie máſz oſtrych/ nie máſz porządnych nieodproſzonych vrzędnikow. Ládá czym ſię od exekucyey vwiedźie/ vſtráſzy/ przedáruie. SkarKazSej 699b.

W przeciwstawieniu: »niedbały ... porządny« (1): Vbeśpieczenie czyni człowieká gnuśnego/ niedbáłego/ nie poſłuſznego: á boiaźń/ opátrznego/ poſłuſznego/ porżądnego GórnRozm Kv.

W porównaniu (1): Holha [...] Páńſtwá Ruſkie Wielkonowogrodſkie i Kijowſkie wzięłá w ſwoię ſpráwę/ ktora nieiáko białey głowy mdła płeć/ ále iáko nayporządnieyſzy Monarcha rządziłá StryjKron 122.

W charakterystycznych połączeniach: porządny(-a, -e, -i) biskup, bojownik (2), człowiek, gospodarz, hetman, kapłan, kaznodziej, krol, ludzie, monarcha, nauczyciel (2), ociec, osoba, pasterz (kościelny) (4), posłaniec (2), pospolite ruszenie, sprawca (2), starszy (2), szlachcic, urzędnik, wojsko, żołnierz (2); dosyć porządny, tak (2), wielce.

Szeregi: »godny a porządny« (1): Woli ſobye drugi ſthan ſwoy á záwołánye huyámi á wykrzykámi by zábiyakámi grodzić/ niż ludźmi godnemi á porządnemi/ s ktorychby ſie y pożytek y zacnosć nyeyáka sſtáć mogłá. GliczKsiąż M8.

»porządny i mężny« (1): TRos porządny y mężny był miedzy Troiány PaprPan Cc2.

α. W funkcji rzeczownika (1): S káżdym s kim ſie [Woronicz] probuie muśi ſie mu prośić. A w porządku w doſtátku nikt go nie celuie/ Sam ſie ten do porządnych w gromádę ſzykuie. PaprPan Z.
c. O przedmiotach: Stosownie, starannie zrobiony, dostosowany; solidny (7): KochSat A3; Niechże dźiewięć śioſtr corek Iowiſzowych Prziydą tu w wieńcách porządnych bobkowych. KlonŻal D2v; ma bydź drwom y piecom/ łucżywu/ goſpodárz ieden/ chłop rządny/ y ma mieć nacżynie porządne do tego: iáko do vmiátánia gmáchow miotły/ fáſkę do wody/ y do wyrzucánia śmieći koſz GostGosp 152, 30, 98; WyprPl A3; Kilánaśćie tyśięcy złotych z pokłádnice Páná ſwego ſkorzyśćił: więc też ſzubienice Spráwiono nań oſobne: Bo ná ſtárych nowe/ wyſoko wynieśiono porządne Soſnowe KlonWor 17.

W charakterystycznych połączeniach: porządny(-a, -e) kancyjonał, lada, mosty, naczynie, skrzynia, szubienice, wieńce.

d. O tekście; iron. (1):
Szereg: »pewny i porządny« (1): Byłoćby ieſzcże tákich y owákich wiele rzecży ktore X.K. piſze/ ále iż ták pewne y porządne iáko y ty [= te] tedy ie opuſzcżam/ łácno ſię iuż z tych kilku drugich domyślić CzechEp 169.
2. Ułożony, zrobiony w należytej kolejności, uporządkowany, trzymany w pewnym ładzie, w pewnym porządku; ordinatus JanStat, Cn; compositus, dispositus, regularis Cn (37): Porządne [zgromadzenie rzeczy jest]/ gdźye káżda częſć álbo rzecz muśi ſwe myeyſce/ ſpoſob/ y ſpráwę myeć: Yáko yeſt ćyáło człowyecze/ dom/ myáſto. KromRozm III F6v; Mamy mowić o Krolu/ pierwey powiemy o iákim Krolu mowiemy, potym powiemy co zacz ieſth ten Krol Polſki ná koniec co zá vrząd tego Krolá Polſkiego ieſth. (marg) O Krolu porządna mowá. (–) OrzRozm L2, E3 marg; OrzQuin E4 [2 r.], E4 marg; Vkázácz porządny podług obiécádłá/ ktorégo iáko vżywáć maſz/ ták wyrozumiey: [...] SienLek S[ss], a4v, Xxx, Xxx żp; RejAp 201; Chciałbym też/ áby ſie ſtárał/ o ſpolną poddánych zgodę/ y miłość/ áby iáko wiednym doſtátniem/ á porządnym domu/ ták w iego páńſthwie wſzytko zgodnie/ á porządnie było. GórnDworz Ii7; BiałKat 163v; WSzákże ſie ieſzcże vdam do ſwych miłych corek/ Owa ſtámtąd wybiorę porządnieyſzy wzorek. Ktorymbych ſie ćieſzyłá/ pátrząc ná dobry rząd. BielSat H2; BielSpr 6; ACżkolwiek Nabożeńſtwo Chrześćiáńſkie nie ieſt przywiązano do cżáſu iákiego/ wſzákże bez porządnego rozłożenia cżáſu z pożytkiem ſpráwowáne być nie może. WujJudConf 188; Strum A4v; CzechRozm 96v; A potym zápalczywą chęćią Tátarowie grad żelazny z łukow ná Litwę gęſto puśćili/ zátoczywſzy tańce po kilo kroć/ ále im máło Strzelbą záſzkodzili/ dla porządnego zſzykowánia/ y prętkiego rozſtąpienia. StryjKron 416, 81, 250, 787 [2 r.]; LatHar 45v; WujNT Luc 1/1; tenże [nowej edycyjej] Státut iáko porządny y z dobrym rozmyſłem vczyniony w ten náſz ninieyſzy Státut od ſłowá do ſłowá ſkázuiemy potrzebnie włożyć SarnStat 384, 4, 302, 925.

W porównaniach (2): Przetoć ten kośćioł Heretykom y nieprzyiaćielom ſwoim/ záwſze był ſtráſzliwym: poniewaſz ták ieſt vſzykowány/ iáko naporządnieyſze woyſko. WujJud 85; SkarJedn 62.

W charakterystycznych połączeniach: porządna(-y, -e) egzekucyja, gramatyka, mowa, naznaczenie, opisanie, osady, pisanie (4), (pospolite) ruszenie (2), rozłożenie, sprawa (3), statut (4), szańce, ukazacz (4), ukazanie, wojsko (3), wzorek, zgromadzenie (3), zszykowanie.

Wyrażenia: »porządna jenealogija« (2): zdáłá mi ſie rzecz być potrzebna/ ná tym pierwſzym początku Kroniki Ruſkiey/ oſobliwie linią narodow Sławańſkich Ruſkich porządną genealogią według możnośći mozgu y śił náſzych/ [...] położyć. StryjKron 86, 86.

»porządne (po)stawienie« = ordinatio Mącz (2): Oeconomia, [...] domestica administratio, Goſpodárſtwo/ też rząd á porządne ſtáwienie/ álbo rozłożenie/ kazánia/ rzeczy/ álbo czego tákowego ná pewne częśćy. Mącz 260b, 268b.

Szereg: »porządny a uszykowany« (1): [kościół Boży] do porządnego á vſzykowánego woyſká przyrownány ieſt. w ktorym gdyby [...] nád wſzytkimi iednego Hetmáná nie było/ zwycięſtwáby nigdyſię ſpodziewáć krol niemogł. SkarJedn 62.
Przen (2): KochZuz ktv; Tóż y porządné niebá powiádáią/ Nie ludzkim głoſem: [...] Lecz z ſpráwą ſwoią/ ruchem iednoſtáynym/ Który wſzyſtkiemu świátu nie ieſt táynym. KochPs 26.
a. O ludziach: Dobrze zorganizowany, zdyscyplinowany (1):
Szereg: »zgodny y porządny« (1): Bywać też czáſem zgromádzenye ludźi zgodne y porządne ná co złego/ yáko ná złodźyeyſtwo/ ráytárſtwo/ álbo opánowánye poſtronnych źyem y ludźi/ álbo ná co tákyego KromRozm III A5v.
3. Umiarkowany, pomierny, ustatkowany (5): Iedzenie porządné. SienLek S[ss]2v.

W przeciwstawieniu: »porządny ... nieporządny« (1): Miłość porządna ku rodzicom y powinnym nie ieſtći zákazána: ále nieporządna miłość ktora bywa ná przekázie do ſłużby Bożey. (marg) Iáka miłość rodzicow zákazána. (–) WujNT 52.

Wyrażenie: »porządne życie« (2): Rozdźiał Siodmy. O porządnym żyćiu y chowániu przez Rok SienLek 41, 45.
Szereg: »mierny a porządny« (1): W Przeſzłych troich Kſyęgách byłá Náuká naprzod o Miernym á porządnym żyćiu/ ktorymby mogło zdrowie tym trwálſze być SienLek 45.
a. O chorobie (1): [mający glisty] brzydźi ſye mu/ z vſt mu czuchnie/ oczy ma wpádłe/ gryźienie w żywoćie/ ograżkę nie porządną/ ále y tedy y owedy. SienLek 103.

Synonimy: 1.a. dobry, obyczajny, przystojny, rządny; b. cnotliwy, dbały, dobry, godny, obyczajny, przykładny, rozważny, słuszny, własny, właściwy; 3. mierny, stateczny.

Cf NIEPORZĄDNY

JR