[zaloguj się]
[pdf]

NIERZĄDNIE (36) av

W pisowni łącznej (32), w rozłącznej (4),

Oba e jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. rządnie.

1. Bez ustalonego porządku, bezładnie, źle rządząc; confuse Mącz, Calep; perfunctorie, turbate, turbide, turbulente Mącz; incomposite, inconcinniter, indisposite Calep (23): patrz pilnie iako ſwe rzecży ſprawuie, bo ktho przy ſwoim nie rządnie cżini, iakoż inemu radzić ma. BielŻyw 44; Alie ſię prawie nieczuią A nierządnie tym ſſafuią. A barzo wdlugi zachodza RejKup b7v; UstPraw D4v; bo tá kokoſza woyná v Lwowá nikczemna/ co zá pożytek nam vczyniłá dobrze pomnimy/ bo iáko nierządnie/ ták też nie potrzebnie ruſzoná była. OrzRozm V; Będąc Troiani bez ſprawce/ zámięſzáli ſpráwę/ to ieſt/ zmylili ſzyk/ vciekáli nierządnie BielKron 59; iego żoná Zofia páńſtwo ſpráwowáłá iáko niewiáſtá/ bo nierządnie BielKron 163v, 411, 414; Saltuatim scribere, Wskok piſáć/ To yeſt nierządnie/ y tám y ſám wyſtępowáć. Mącz 365b, 139d, 140c, 201c, [305]c, 469b (8); BielSpr 36; Confuse – Mieſzanie, nierządnie. Calep 240a, 522a [2 r.], 527b.

W przeciwstawieniu: »rządnie ... nierządnie« (1): ktory [wójt] ſpomykał/ zwymierzał vlice/ rynek/ áby tho rządnie w okręgu ſwoim rozdzielone było/ bo pierwey ledá iáko kędy kto chćiał budował ſie/ á ſtąd nierządnie vlice y rynek leżeli w ſobie BielKron 363.

W charakterystycznych połączeniach: nierządnie gonić, jechać, leżeć, sprawować, szafować, uciekać, występować.

a. Niezgodnie z zaleceniami lekarskimi (1):

W przeciwstawieniu: »porządnie ... nierządnie« (1): á rządnie vżywſzy tego pićia: bo iáko pomóc porządnie pijącému przynoſzą/ ták/ ktoby ſie nierządnie w nich chował/ nie máłé przypadki po ſobie zoſtáwią Oczko 23v.

2. Grzesznie (5):
Zwroty: »chodzić, chodzący nierządnie« (1:1): ábyſcye ſye odłączáli od káżdego brátá chodzącego nyerządnye [ambulante inordinate Vulg 2. Thess 3/6; nieporządnie chodzącego WujBib] á nye wedle podánya/ ktore od nas wźyęli. KromRozm II g3v [przekład tego samego tekstu] WujJud ktv.

»nierządnie się sprawować« (3): Słyſzymy iż niektorzy miedzy wámi nierządnie ſie ſpráwuią [ambulantes in vobis inordinate 2. Thess 3/11] WujJudConf 145v; CzechRozm 230v; CzechEp 169.

3. Rozpustnie, sprośnie, wyuzdanie; inceste Mącz, Cn; amatorie, flagitiose, libidinose, meretricie Cn (8): iż nierządnie z niewiáſtámi mieſzkáli/ karał ie BielKron 325v; Mącz 50c; Tákże rodzicom nie ná to ſámo pátrzáć potrzebá/ áżby ſie co nierządnie/ miedzy pánienecżkámi y młodzieńcy ſtáło CzechRozm 131; [Bo ſye był krol [Kambizes] ſyoſthry ſwey nie rządnie rozmiłował. LorichKosz 50].
Zwroty: »nierządnie się chować, sprawować, żyć« = uprawiać nierząd, żyć rozpustnie (1:1:1): Kſiążę Gotſkie Idántirſus widział w ſwoim woyſce pod namioty wiele cudnych białłych głow/ kthore ſie nie rządnie chowáły BielKron 297v; Turpiter se gessit Nierządnie ſie ſprawował. Mącz 144d; A gorzeć [...] nie ieſtći pokuſy ćieleſne ćierpieć (iáko odſzczepieńcy fáłſzywie wykłádáią) ále nierządnie żyć/ y dáć ſię pokuſam ćieleſnym zwyćiężáć. WujNT 595.

»mieć się nierządnie ku białej głowie, za białemi głowami« [szyk zmienny] (1:1): Yeſliſz tedy zá byałemi głowámi ſyn yego chcyałby ſie nyerządnye myeć/ nyechay go záhámuye karániem yákiem á nápominániem GliczKsiąż P4; RejPosWstaw [1102]v.

Synonimy: 1. mieszanie, nieporządnie, niestatecznie, płocho, pomieszanie, zamieszale; 2. niecnotliwie, sromotnie; 3. rozpustnie, sprosnie, wszetecznie.

Cf NIERZĄDNO, RZĄDNIE

AKtt