[zaloguj się]
[pdf]

NIESZPOR (36) sb m

nieszpor (29), nieszpory pl t (2), [mięspor], nieszpor a. nieszpory (5); nieszpory FalZioł, OrzQuin.

-ſz- (26), -ſ- (7), -ſſ- (3).

e jasne; -ór (Cn o jasne), -or-.

Fleksja
sg pl
N nieszpór
G nieszporu, nieszpora
A nieszpór nieszpory
L nieszporze nieszporz(e)ch, nieszporzych, nieszpor(a)ch

sg N nieszpór (4). ◊ G nieszporu (11), nieszpora (1) [w rymie] PudłFr. ◊ A nieszpór (10). ◊ L nieszporze (3). ◊ pl A nieszpory (5). ◊ L nieszporz(e)ch (1) FalZioł, nieszporzych (1) BielŻyw, [nieszpor(a)ch].

Sł stp: nieszpor, mieszpor, mięszpor, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

W religii rzymskokatolickiej część codziennych modlitw brewiarzowych przepisanych duchownym do odmawiania wieczorem po nonie a przed kompletą; publiczne nabożeństwo kościelne odprawiane wieczorem, a w czasie postu też po mszy św.; laudes Divinae vespertinae publicae, vesperinum officium sanctae ecclesiae vel sacerdotum quod Deo quotidie hoc tempore persolvere tenentur, preces quibus sacrorum ministri sub vesperum Divinum numen placant, sanctae preces, vespertinae preces ecclesiae vel ecclesiasticae, vcsperae Cn (36): pieſni koſcielnych nie mało złożyła [żona Boecyjusza], ktore ieſzcże j do cżaſow ninieyſzych na nieſzporzych bywaią ſpiewany. BielŻyw 171; obycżay ieſt ſlugam bożim ſiedḿ kroć przez dzień chwalić pana boga [...] w noci Iutrznia na pamiątkę ięcia y zmartwychwſtania pana Ieſuſowego/ Wthore prima pirwey godziny na dzień iż thedy był wydan Piłatowi/ Trzecie tercia trzeciey godziny na dzień/ iż thedy wołali żydowic vkrzyżuy/ Cżwarthe ſexta ſzoſtey godziny iż tedy na krzyż przybit/ Piąte nona dziewiątey godziny iż tedi vmarł/ Szoſte nieſzpor iż tedy ſłożon z krzyża/ Siodme Completa iż tedy pogrzebion. WróbŻołt pp7; RejRozpr A2v, Bv; Obiat Czaſſem napoły zgnił Kedy wiecz długy nieſpor bił Co wiecz poſcze Pomſy bywą RejKup cc5v; BielKron 322v; Ale áżeby ſye nam niemieſzkáło/ bo iuż oto ná Nieſzpory zwónią OrzQuin O2v; Opałkę do Minerwy dayćie do Klaſztorá/ Niech w niéy ſáłatę noſzą/ gdy przydą z nieſzporá. PudłFr 78; LatHar 311; [Hymna, którą poscie spiewaią na mięsporze BobPieś 238].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy dnia tygodnia lub święta (2): Pocżyna ſie Pienie nieſzporu wtorkowego. WróbŻołt qq2; RejPs 190v; [Syciliyczykowie pobiwſzy iedney godziny w Nieſzpor Wielkonocny wſzytki Francuzy [...] odkinęli ſie [...] od Karoluſſá Francuſkiego Krolá/ do Piotrá Aragonſkiego StryjKron 311 (Linde). Cf »nieszpor sycylijski«].

W połączeniu z wyrażeniem przyimkowym „w” + A nazwy dnia tygodnia (1): ná Nieſpor w niedzielę. KrowObr 152.

W połączeniach szeregowych (2): SkarŻyw 141; Iáko w ſtárym zakonie były pewne czáſy modlitwom náznáczone ták y w kośćiele Cbrześcijáńſkim [...] chowáią śiedm czáſow ábo godzin: Iutrznią/ Prymę/ Tercyę/ Sextę/ Nonę/ Nieſzpor y Kompletę. WujNT 439.

Zwroty: pogard. »markotać nieszpory« (1): Każeſz ty mnię rowno s chłopem chodzić/ [...] Albo s kſiężą márkotáć nieſzpory/ Y ták mam łeb z ich wołánia chory. BielKom F6.

»nieszpor odprawi(a)ć (a. odprawować)« (3): RejKup i2; Prime/ Tertie/ Sexte/ None/ Nieſzpor/ iutrżąnią pułnocną/ ſpiewánim Pſalmow odpráwowáły. SkarŻyw 141; Y muśić dla téy woyny kośćiół ſtać puſtkámi/ A ia ſam nieſzpór będę odpráwiał z wróblámi. WyprPl Cv.

»nieszpor (od)śpi(e)wać« [szyk zmienny] (4): MiechGlab *4; RejKup c4v, k4; śpiewał [św. Dunstanus] wedle zwycżáiu nieſzpor z bráćią SkarŻyw 509.

Wyrażenia: »pierwy nieszpor« (2): to dalo wſzytkym vyernye ſpouyedayączym a pokutuyączym tego dnya na mſzy ſtho dny odpuſtu bądączym dal od pyeruego nyeſporu y yuthrznye y od wtorego nyeſzporu teſz ſto dny PatKaz I 3, 16.

[»nieszpor sycylijski«: Przypowieść też byłá ſtąd vroſłá [...] O Bogdayćię potkał Nieſzpor Syciliyſki/ Bo w ten czás iednego nieſzporu Wielkonocnego Syciliánie pobili o ſześćdzieſiąt tyſięcy Francuzow. StryjKron 311 (Linde).]

»wtory nieszpor« (2): ſto dny [odpustu] nayuthrzny na mſzy na pyerwym y wtorym nyeſporze ktorzy bądą PatKaz I 16, 3.

Szeregi: »nieszpor i jutrznia« (1): nie máſz tego nieſzporu y iutrzniey/ gdźieby ćię [o Matce Bożej] nie wyſławiano. SkarKaz 578b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»(jako) msze, (tak i) nieszpory« (2): A w ziemiach krzeſcianſkich w Filandiey, w Gotiey y w Norweiey, iako mſze tak y nieſzpory przy ſwieczach ſpiewaią. MiechGlab *4; RejKup i6.

»nieszpor, salve [= Salve Regina, pieśń do Matki Boskiej]« (1): Iuż ſię zdrowia nienadziewai Rychley nieſpor ſalue ſpiewai. RejKup c4v.

[»nieszpor albo wieczernia«: Boris [...] w dźień ſobotny ku wieczorowi kazał przed ſobą Nieſzpor álbo wieczernią ſpiewáć StryjKron 166 (Linde).]

Iron. (1): Cżáſem pocżcżą Burmiſtrzá/ iż pług iego przodkiem Wyieżdża ná Páńſzcżyznę [...] Burmiſtrz naprzod śpiewa Onę pioſnkę orácką: poſpolſtwo opiewa. A Pánu miło ſłucháć onego nieſzporu/ Y ták ſię wlecże co dźień k ſámemu wiecżoru. KlonWor 15.

a. Czas odprawiania nieszporów; wieczór (10):

W połączeniach szeregowych (3): Ná tym mieyſcu przez długi cżás/ ná godziny kośćielne/ iutrznią/ nieſzpor/ Tertię/ Sextę Nonę/ ſłychana byłá dziwna muzyká SkarŻyw 179; LatHar 302 [2 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »do nieszporu« = do wieczora (4): A ktora na odmiánę/ niema ſzat/ vbioru/ Záda ſobie chorobę/ leży do nieſzporu. BielSat Dv [idem BielRozm 25], C2v; BielRozm 18, 25.

»o nieszpory« = wieczorem (1): Poźiewa/ przećiąga ſię/ vtráfia kędźiory: Głádźi twarz/ przegląda ſię/ wſtáie o Nieſzpory. KlonWor 62.

»o nieszporzech[-ach]« = wieczorem (1): [położyli się [Janczarowie] między jemi [wąwozami] a przykryli się wrzosem [...]; a było to o nieszporach. PamJancz 62.]

~ Szereg:»rano i o nieszporzech« (1): á zawżdi rano y o nieſzporzech iednę ſtuczkę z iaday. FalZioł I 115d. ~

KK