Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEULECZON

Następne hasło: NIEULECZYSTY »

NIEULECZONY (28) part praet pass pf

nieuleczony (27), nieuleczon (1).

W pisowni łącznej (17), w rozłącznej (11); -cz- (27), -c- (1).

Pierwsze e oraz o jasne, drugie e pochylone.

[comp nieuléczeńszy.]

Fleksja

sg
m	N	nieuleczony, nieuléczeńszy	f	N	nieuléczonå, nieuléczon(a)	n	N	nieuléczoné, nieuléczono
	G	nieuléczon(e)go		G			G
	A	nieuléczony		A	nieuléczoną		A
	I	nieuléczonym		I	nieuléczoną		I	nieuléczonym

pl
A	subst	nieuléczon(e)

sg m N nieuleczony (7), [nieuléczeńszy]. ◊ G nieuléczon(e)go (1). ◊ A nieuléczony (1). ◊ I nieuléczonym (2). ◊ f N nieuléczonå (7), nieuléczon(a) (1). ◊ A nieuléczoną (1). ◊ I nieuléczoną (2). ◊ n N (attrib) nieuléczoné (1), (praed) nieuléczono (1). ◊ I nieuléczonym (1). ◊ pl A subst nieuléczon(e) (3).

Składnia dopełnienia sprawcy: nieuleczony od kogo (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII (z Cn) ‒ XVIII w.

Znaczenia

I. W funkcji właściwej: Któremu nie przywrócono zdrowia, nie uzdrowiony (2)
- W przen (1)
II. W funkcji przymiotnika (26)
- 1. Trudny, niemożliwy do wyleczenia; nie gojący się (23:)
  - W przen (3)
  - Przen (2)
- 2. Powodujący ranę lub niemoc nie dającą się uleczyć, nie gojącą się, śmiertelną (3)
  - W przen (1)
  - Przen (1)

I. W funkcji właściwej: Któremu nie przywrócono zdrowia, nie uzdrowiony (2):

W przeciwstawieniu: »nieuleczon ... uzdrowion« (1): Acz częſto y czás to pięknie miárkuie: Ze co od 1udźi ieſt nie vlécono/ Bywa zá czáſem częſto vzdrowiono. ZawJeft 29.

W przen (1):

Szereg: »nierozwiązany i nieuleczony« (1): gdyż żadna rzecz Páńſkiégo ćiáłá nie obráźi iedno uierozwiązáné [!] ſumnienie/ y nieuléczoné. BiałKat 336.

II. W funkcji przymiotnika (26):

1. Trudny, niemożliwy do wyleczenia; nie gojący się; immedicabilis Mącz, Calep; insanabilis Calag, Calep; vix sanabilis Mącz; desperatus PolAnt; incurabilis, irremediabilis Calep; incuratus, male sanus Cn (23:) Medicabilis, Co łatwie á ſnádnie może być vlieczono. [...] Immedicabilis, Nieulieczony. Mącz 212d; Gdyż opuchliná ze złey ſpráwy wnętrzney nádyma ciáło y ſkorę cżłowiecżą/ á ieſt nie vlecżona ni od kogo. RejPos [226]v; Vnheilſam. Niezgoiony. Nieulecżony. Insanabilis. Calag 530b; Immedicabilis quod medicaminibus non potest sanari. – Nieulieczoni. Calep [507]b, 541a, 563a; PowodPr 66.

Wyrażenia: »choroba, niemoc nieuleczona« = immedicabilis morbus Mącz [szyk 4:2] (3:3): BierEz P2v; Sacer ignis, Swiętego Antoniego niemoc/ álbo piekielny ogień/ chorobá yeſt nieyáka nievleczona. Mącz 363a, 212d; SienLek 122; Bo iáko niemoc iákążkolwiek tym ſpoſobem nieulecżoną być powiedamy/ iż chory cżłowiek źle śie máiąc/ lekárſtwá zdrowego nienaźrzy á onym śie brzydźi KuczbKat 200; StryjKron 370.

»suchoty nieuleczone« (1): Zaſię Crinoides ſą gruzołki iakoby ziarnka pſzenicżne na troie roſtarte/ [...] znamionuią ſuchoty nie vlecżone. FalZioł V 11.

»świ(e)rzb nieuleczony« (2): BibRadz Deut 28/27; ulcus dolosum et vix sanabile, Nieyáki rodzay ſwirzbu nieuleczonego. Mącz 28c.

»wrzod nieuleczony« [szyk 2:2] (4): LubPs A3v; Záráźi ćie Pan wrzodem iádowitym nieuleczonym [in ulcere malo ... quod non poterit curari] w kolánách y w goleniách BibRadz Deut 28/35; Wilk ácz ieſth wrzód nieuléczony/ á wſzákże mu ochłodę tym vczyniſz SienLek 122; RejZwierc 79.

W przen (3):

Wyrażenia: »rana nieuleczona« (1): Przecż był żal moy wiecżny/ á ráná moiá nie vlecżona [plaga mea desperata]? nie chćiałá ſię dáć vlecżyć? BudBib Ier 15/18.

»nieuleczony wrzod« (2): LubPs A3v; Pátrzayże záſię iáko to [gniew] ieſt nieulecżony wrzod/ á iáko ſie wſzędy roſypał miedzy wſzytki narody ludzkie. RejZwierc 79; [nie rownie ſſkodliwiey ieſt zániedbano/ náprzećiwko niemiernoſći ięzykow [...] A ſtąd co dáley bárźiey/ ten wrzod ieſt nieuleczeńſſy ErazmJęzyk A2 (Linde)].

Przen (2): Lakomſtwo ieſt brzemię bogacſtwa ſłużebnik pracey/ roſkoſz ze ſromotą/ zawiſć nie vlecżona żądza też nienaſyczona. BielŻyw 137; MurzHist D3v.

2. Powodujący ranę lub niemoc nie dającą się uleczyć, nie gojącą się, śmiertelną (3): FROX ich [żorαwie] glewią długą przeſzył ſześći rázem/ Okrutnym y nieulecżonym żelázem. KmitaSpit C5v.

W przen (1): Ták tu żyią ná świećie/ gdy kto prawdźiwémi Słowy chce ſpráwiedliwość tu ozdobić ſwémi. Wnet go ów wykrętniczek przekinie przez nogę Aż y nieſpráwiedliwie záda mu ták trwogę Z nieuléczonym rázem/ ná ſpráwie ſzwánkuie/ Y worki y kálétę záraz wynicuie. GosłCast 71.

Przen (1): Insanabilis, Trudny ku vlcczeniu. Contumelia insanabilis, Nieuleczona potwarz Mącz 367d.

Synonim: II.1. niezgojony.

Cf NIEULECZYSTY, ULECZONY