Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEWIERNIK

Następne hasło: NIEWIERNY »

NIEWIERNOŚĆ (40) sb f

W pisowni łącznej (39), w rozłącznej (1).

Oba e oraz o jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	niewierność
G	niewierności	niewierności
A	niewierność
I	niewiernością
L	niewierności

sg N niewierność (13). ◊ G niewierności (13). ◊ A niewierność (6). ◊ I niewiernością (2). ◊ L niewierności (5). ◊ pl G niewierności (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Odstępstwo od prawdziwej wiary; niedowiarstwo (25)
- W przen (1)
2. Bezbożność (1)
3. Niestałość, skłonność do zdrady, nierzetelność, nieuczciwość (14)

1. Odstępstwo od prawdziwej wiary; niedowiarstwo; infidelitas Mącz, Calep, Cn; incredulitas Mącz, Vulg (25): A grzech przeciw duchu ſwiętemu ieſtey niewiernoſc ktorą ſię ſam człowiek o ſſądzi [!] nawieczne potępienie dla tego yż nie wierzy SeklKat P4, R3v; Mącz 67d, 126b; Calep 533a.

niewierność czyja [w tym: G sb i pron (7), pron poss (3), ai poss (3)] (13): OpecŻyw 83; á ſtawa ſię ſynem wiecznego potępienia/ bo go iego niewiernoſc potępia. SeklKat D4v; RejAp 165v; Ale ktorzy odſtępuią od niego/ á iż ie cżárt przywiedzie w poſłuſzeńſtwo ſwoie á w opiekę ſwoię/ iuż tákie bierze ſobie w moc y z onym działem iego/ gdyż go iuż Pan odſtąpi prze niewierność iego. RejPos 72v, 261v; ſławić ſię wiárá święta pocżęłá: [...]. A on Kácermiſtrz przed wſzytkim ludem zarzekł ſię niewiernośći ſwey. SkarŻyw 545; 1 Bog niektore z ludu Zydowſkiego z łáſki ſobie wybrał/ y zbáwił przez wiárę w Chriſtuſá. 7 Zoſtáwiwſzy inne w ich ślepoćie/ według proroctwá/ dla ich niewiernośći. WujNT Rom 11 arg. Cf Wyrażenia.

W przeciwstawieniach: »pobożność, wiara ... niewierność« (2): [pewna jest] iż nye yeſt to koroná wyáry/ ále owſſeyki kaźń nyewyernoſći. KromRozm I O4; Zbiegáli okrąg ziemie y morzá/ wykorzeniáiąc grzechy/ á pobożność w ſercách ludzkich/ w ktorych niewierność pánowáłá/ śieiąc. SkarŻyw 595.

Zwrot: »(być) w niewierności« (2): Leop 1.Tim 1/13; ktorym był pierwey bluźnierzem/ y prześládowcą/ y gwałtownikiem: álem otrzymał miłośierdźie Boże/ żem nie wiedząc czynił będąc w niewierności [quia ignorans feci in incredulitate]. WujNT 1.Tim 1/13.

Wyrażenia: »niewierność heretykow« (1): Niewierność Heretykow/ ktorzy iáko y dziś to cżynią/ sławy świętym zayrzą/ y nieprzyiáćiele ſię ich pokázuiąc/ inego Bogá/ y iney wiáry niſzli oni byli/ być ſię náyduią. SkarŻyw 567.

»luterska niewierność« (1): A gdy Luterſka niewierność przyſzłá/ zgodę y iedność kośćiołá ná wiele cżęśći w Niemcech rozerwáłá SkarŻyw 520.

»niedowiarkow niewierność« (1): bo tákowa ieſt niedowiárkow niewierność/ iſz znośnieyſze ieſt wyznánie dyabelſkie SkarŻyw 567.

»niewierność odszczepieńcow« (1): Niewierność odſzczepieńcow. WujNT 365 marg.

»turecka niewierność« (1): Kroi Gránátſki Máchomá Tureckiey niewiernośći/ ſłyſząc o cudách iego [św. Wincentego]/ piſał liſt do niego/ proſząc áby do iego páńſtwá przyſzedł/ á Ewánielią wolnie rozśiewał. SkarŻyw 310.

»niewierność żydowska« (1): Ty ſłowá ná niewierność żydowſką/ á ná niewdźięczność vczyniónych dobrodźieyſtw Páná Chryſtuſowych przywodzą Ewányeliſtowie BiałKat 113v.

Szeregi: »bałwofalstwo a niewierność« (1): Karze pan Bog ludzi dla takowego Bałwophalſtwa á niewiernoſci dwoiakym obyczaiem naczeſnich rzeczach y wiecznym potępienim SeklKat D4v.

»niewierność i fałsz kacerski« (1): Tákże w Philippopolu/ wielgiſię [!] pocżet Biſkupow z iáchał/ ále iáko wojſko bez Hetmáná poráżony niewiernosćią y fáłſz fałſzem kácerſkim zoſtał. SkarJedn 145.

W przen (1):

Wyrażenie: »ciemność niewierności« (1): Bo [męczennicy] Kośćioł iáko ſłupy wſpieráią/ iáko wieże go bronią/ iáko opoki náwáłnośći morſkie odpycháią/ iáko świece ciemność niewiernośći rozbijáią SkarŻyw 131.

2. Bezbożność [czyja] (1): Mnimam/ Kſiążętá wielcy ludzi/ y wſzytko Rycerſtwo/ że to v ſiebie wielce wáżyćie/ iáko ieſt niewierność okrutnego Amuráthá zniewoliłá wiele krześćiáńſtwá BielKron 244.

3. Niestałość, skłonność do zdrady, nierzetelność, nieuczciwość; perfidia Mymer¹, BartBydg, Mącz, Modrz, Cn (14): Mymer¹ 35v; BartBydg 111b; Perfidia, Niewierność/ zdrádá/ Krzywo prziſięſtwo. Mącz 126b; Zániechaymy teraz ſwarow z heretyki/ niech odſtąpi niewierność wſzeláka. SkarKaz 159a.

niewierność ku komu (1): Mężoboyſtw tákich nie było/ áni ſedycyi/ áni zdrad oyczyzny/ áni niewiernośći ku pánom y krolom ſwoim. Teraz tego ſię wiele náśiało. SkarKazSej 701b.

niewierność przeciwko komu (1): lecz by dlia ſwei niewiernośczi albo niecznotliwego zachowania, przecziwko panu Miſtrzowi swemu ListRzeź w. 32.

niewierność czyja [w tym: pron poss (2), ai poss (1), G pron (1)] (4): Iáką tám zázdroſcią będzie ociążon on nieſláchetny cżárt/ iż cżłowiek będąc wiernym Pánu ſwemu/ ktoremu on był głownym nieprzyiacielem/ poydzie przed ocżymá iego poſiadáć onego błogoſłáwionego mieyſczá iego/ s ktorego on był márnie zráżon prze niewierność ſwoię. RejPos [136], 18v; BielSpr 38. Cf »niewierność ludzka«.

W połączeniach szeregowych (3): A ponieważ niektorzi Poborce co zwykle podátki wybieráli/ cżęſtokroć w wielkiem podeyrzeniu bywáli/ ábo z ſtrony łákomſtwá/ ábo niewierności/ ábo niesłuſznego wybieránia ModrzBaz 124v; Wołałem ná nie Pánie/ áby ná niewierność/ mężoboyſtwá/ cudzołoſtwá/ káźirodztwá/ lichwy/ wydzieránia/ naiázdy/ y inne ſrogie grzechy/ lepſze práwá y prędſzą ſpráwiedliwość náleźli SkarKaz )(2v; SkarKazSej 701b.

Wyrażenie: »niewierność ludzka« (1): Bo gdy w tákowey niewiernośći ludzkiey/ y w ták wielkiey złości/ kiedy trudno kto mogł być ku wierzeniu przywiedźion/ tedy [przysięgając] Páná Bogá ná świádectwo wzywáli. KuczbKat 285.

Szeregi: »niewierność albo niedbalstwo« (1): Coniurationem nascentem non credendo corraboraverunt, Nie wierząc álbo nizacz nie máyąc wſzczináyącego ſie buntowánia ſámi ye niewiernośćią álbo niedbálſtwem ſwym pośilili. Mącz 357b.

»niewierność a (i) złość« (2): Kiedy cie iuż pozową w iákiey niewiernośći/ S tego ſwiátá ná drugi/ á w vporney złośći RejWiz 159v; KuczbKat 285.

Synonimy: 1., 2. bezbożność; 3. nieuczciwość, zdrada.

Cf NIEWIARA, NIEWIARSTWO, WIERNOŚĆ