[zaloguj się]
[pdf]

OBELŻENIE (22) sb n

-enie (21), -ęnie (1).

o oraz pierwsze e jasne; -że- (5), -że- (1) SarnStat, -ż(e)- (15); -e (1) KochPs, -é (1) KochMRot, -(e) (9).

Fleksja
sg pl
N obelżenié
G obelżeniå
D obelżeniu
A obelżenie obelżeniå
I obelżeniem

sg N obelżenié (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G obelżeniå (7). ◊ D obelżeniu (1). ◊ A obelżenie (8); -e (1), -(e) (7). ◊ I obelżeniem (2); -em (1), -(e)m (1). ◊ pl A obelżeniå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. obelżyć.

1. Znieważenie, obraza; dispendiositas BartBydg; ignominia, levitas JanStat; profanum, violatio Cn (21): BartBydg 43b; (marg) Dźieśięć cżęśći Historyey o męce Páńſkiey. (–) [...] Cżwarta przekłáda wiedźienie do Káiphaſzá/ y dźiewięćiorákie v niego obelżenie. LatHar 316, 497.

obelżenie kogo, czego (7): Bo to czynił tylko przeciwko Principalowi obelzęnia domu swego ActReg 53; Błogoſławiony P. náſz Iezus Chryſtus/ żarliwie ſię ná obelżenie kośćiołá drugi raz vſkarżáiący LatHar 539, 331; SarnStat 157, 176; CzahTr A3. Cf »bez obelżenia osoby«.

obelżenie czyje [= kogo] (7): oto ſię ſtáwię ocżom Boſkiego máieſtatu twego [...] Dyabłu ſię w niewolą podawſzy/ zmyſłow moich/ y śił duſze moiey/ y cżáſu/ y dárow twoich na obelżenie twoie vżywſzy/ á teraz do ſłużby twoiey ſłábym/ y nieſpoſobnym ſię vcżyniwſzy. LatHar 144.

W przeciwstawieniu »ozdoba ... obelżenie« (1): gdyż ſpráwy moie [...] Były wſzędy y ná káżdym mieyſcu ieſli nie z ozdobą/ docżego ſię ia prze niedoſtátki moie ſłábym być cżuię/ tedy pewnie nie z obelżeniem tego cnego narodu mego Polſkiego CzahTr A3.

W charakterystycznych połączeniach: obelżenie domu, kościoła, narodu (2), Pana, Świętych: częste obelżenie, dziewięciorakie, rozliczne, znaczne.

Zwroty: »cierpieć obelżenie« [w tym: od kogo (2)] [szyk zmienny] (3): COm dawno tuſzył/ y w głos opowiedał Ze obelżenia/ y krzywdy ták znácżney Cierpieć nie mieli walecżni Graekowie KochOdpr A3v; LatHar 671, 679.

»obelżenie mieć« (1): niech ſye iáwnie wſtydzą/ Którzy nieſzczęśćie mé rádźi widzą. Boday zá moię wzgárdę obelżenie mieli/ Którzy mi mówią/ tegoſmy chćieli. KochPs 60.

»mieć sobie za obelżenie« (1): Cosię tycze Zołnierze wielkopolskich aby pod posłuszenstwem wḿ byli o tym pisało się do Pana Hetmana od KIM aby on ie pomogł codefacto miałby tobył sobie Pan Hetman zaobelzenie iakie ActReg 124.

Wyrażenia: »bez obelżenia osoby« (1): w ucciwosci przystoiney takiemu Panu do namowienia y wypełnienia Condytyi [...] ktoreby były bez obelzenia osoby I. Arcy. M. ActReg 75.

»pełen obelżenia« = zelżony (2): KochPs 135; [do Boga] Nioſę/ złośći ſwych/ licżbę nieſlycháną. By mnie/ z mego brzemięniá/ Twa lutość wybáwiłá/ A w tymby ſię omyłá/ Chęć pełna obelżenia/ W potoku/ moich gorzkich łez płynienia. GrabowSet Sv.

»obelżenie na sławie« [szyk 1:1] (2): [Chrystus] ćierpi [...] Ná ćiele okrutne ná wſzyſtkich cżłonkách ſkátowánie. Ná ſławie/ od wſzelkiego ſtanu ludzi/ rozliczne obelżenie. LatHar 671, 679.

Szeregi:»despekt i obelżenie« (1): GDy ſie ſkárżyli Pręłaći y Pánowie Wielkiéy Polſki/ iż z nieiákim deſpektem y obelżeniem ich [quodam despectu et levitate eorum JanStat 628] do tego czáſu Stároſtowie Poznáńſcy gléytowne liſty/ kmiećióm ich/ y poddánym zwykli dáwáć SarnStat 157.

»krzywdy i obelżenia« [szyk 1:1] (2): KochOdpr A3v; ták właſnie krzywdy tyráńſkié y obelżenia wſzyſtkié/ táią ſie pod iákimśi ćieniém powodu ſczęśćia ich OrzJan 31.

»niedostojeństwo i obelżenie« (1): ABy tákowi Kortyzani ku niedoſtoieńſtwu náſzému y obelżéniu narodu Polſkiégo [ad indignitatem nostram, et nationis Polonae ignominiam JanStat 201] ná Dworze Rzymſkim tákowémi nieprzyſtoynémi chytrośćiámi ſie nie ćwiczyli/ [...] ſkázuiemy y vſtáwiamy SarnStat 176.

»potępienie i obelżenie« (1): Oto me kochánia/ ktorymem folgował/ Y przednia zabáwá/ ktorym wiárę chował. To/ wcżymem ſię ćwicżył/ dawa potępienie/ Co vmiem/ to dawa znácżne obelżenie GrabowSet N3.

»potwarz, obelżenie« (1): DZiatki miéyćieſz to ná pieczy/ Ze nie iedno to złé rzeczy/ [...] Vboſtwo/ kłopot/ więźienié/ Niemoc/ potwarz/ obelżenié/ Siéroctwo/ zły ſąśiad/ żoná/ Miedzy złémi policzoná. KochMRot B3.

»sznupki, obelżenia« (1): Pełné łono mam ſznupek/ pełné obelżenia/ Słucháiąc rozmáytych narodów háńbienia. KochPs 135.

[Wyrażenia przyimkowe: »z obelżeniem«: że się nam droga niebezpieczna ukazuje stąd, iż pasportów żadnych ani od cesarza jmci, ani od księżęcia saskiego miecieżmy nie mogli. [...] Co by było nie tylko ze szkodą i niebezpieczeństwem naszym, ale i z obelżeniem koronnym w osobach naszych DiarPos 21.]
2. Ulżenie, złagodzenie (1): Nie choway pomſty/ niechoway karánia/ Ná on wiek przyſzły: lecż moie ſtáránia/ Gdyż przykre były/ do ćiebie wołáią/ Bez obelżenia niech ſwoię kaźń máią. GrabowSet M2v.

[obelżenie czego: Kmiecie z tej wsi robią z włóki po 4 dni w tydzie[ń], co się im ciężko widzi i gdzie by nie było jakiego obelżenia tych robót, pewnie uciec muszą. LustrMaz II 135.]

Synonimy: 1. despekt, obraza, osława, pogardzenie, posromocenie, pośmiewanie, wzgarda, zawstydzenie, zelżywość, znieważenie; 2. odelga, odelżenie, ulga.

Cf OBELŻYĆ

AS