[zaloguj się]
[pdf]

OBJAŚNIĆ (139) vb pf

o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
inf objaśnić
praet
sg pl
1 m m pers objaśniliśmy, objaśnilichmy
2 m objaśniłeś, -eś objaśnił m pers
3 m objaśnił m pers objaśnili
f objaśniła m an
n objaśniło subst
plusq
sg
3 m był objaśnił
imperativus
sg
2 objaśni, objåśń
conditionalis
sg
1 m bym objaśnił
3 m by objaśnił
con praet
sg
3 m by był objaśnił
f by była objaśniła
impersonalis
praet objaśniono
participia
part praet act objaśniwszy

inf objaśnić (60). ◊ fut 1 sg objaśnię (2). ◊ 2 sg objaśnisz (2). ◊ 3 sg objaśni (25). ◊ 3 pl objaśnią (1). ◊ praet 2 sg m objaśniłeś, -eś objaśnił (2). ◊ 3 sg m objaśnił (18). f objaśniła (4). n objaśniło (3). ◊ 1 pl m pers objaśniliśmy (1) SarnStat, objaśnilichmy (1) BibRadz. ◊ 3 pl m pers objaśnili (6). ◊ plusq 3 sg m był objaśnił (1). ◊ con 1 sg m bym objaśnił (2). ◊ 3 sg m by objaśnił (3). ◊ con praet 3 sg by był objaśnił (1). f by była objaśniła (1). ◊ imp 2 sg objaśni (1), [objåśń]. ◊ impers praet objaśniono (2). ◊ part praet act objaśniwszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Oświetlić, rozjaśnić światłem; clarificare, lucere Vulg [kogo, co] (62): poźrzał na wſchod ſłońcá á zarzá rożána/ Z oną pyękną modroſcią nápoły zmieſzána. Obiáśniłá wſzytek ſwiát RejWiz 108.
Frazy: »objaśniła światłość« (1): przythreſiło ſię iż przyieżdzał ku onemu Dámáſzkowi. A náthychmiaſt go wneth obiáśniłá ſwiátłość z niebá. RejPos 282v.

»światłość objaśniła« (1): [o Bogu podczas stwarzania światła] Tedyś z komor ſwych roſkazał wynidź iáſney świátłośći/ ktora obiaśniłá ſpráwę twoię [quo appareret opus tuum]. BibRadz 4. Esdr 6/40.

Przen (59): Leop Ioann 13/32; WujNT 389; możeſz obiáśnić ná onym vrzędźie Cnotę/ zaſługi/ dźielność/ y ſpráwy twe wſzędźie. KlonWor 14.

objaśnić w kim (4): Leop Ioann 13/32; RejAp 34; A ty gdyżeś ieſt Bog wiecżny [...]/ ábyś nas racżył záchowáć w pokoiu/ á to ſwięte imię ſwoie IEZVS obiáſnić w nás RejPos 34v; RejZwierc 176.

objaśnić czym (3): BudBib Sap 18/8; [Bóg chciał Kościół swój] przeſiawnemi zaſlugámi y náukami błogoſłáwionego Ianá Chryzoſtomá wyznawce twego y Biſkupá obiáśnić. LatHar 447. Cf »objaśnić rozumy«.

W charakterystycznych połączeniach: objaśnić Boga, cnotę, dzielność, sprawy, zasługi; objaśnić chwałą, naukami (2), zasługami.

Zwroty: [»objaśnić [u kogo] jasnością«: A teras obiáśń mię ty oycże v ſámego ſiebie/ iáſnośćią ktorąm miał przed tym niż ſwiát był/ v ciebie Leop Ioann 17/5 (Linde).]

»objaśnić rozumy [I pl]« (1): pociechá może być tym/ ktorym ten wſzechmogący Pan/ nie objáśniwſzy ich wielkiemi rozumy/ wielkiemi náukámi/ racżył im dáć poznáć á doćiſnąć ſie do ſwiętego Boſtwá ſwoiego. RejPos 288.

»objaśnić sprawy i postępki« (1): przydzieſz do [...] práwego iuż vznánia Páná twoiego/ ktory tu iuż iáko ſlońce ſwiát obiáſnia/ thák obiáſni w tobie wſzytki ſpráwy y poſtępki twoie. RejAp 34.

»złości objaśnić« (1): ártykuł tego zakonu [obiecuje nam] [...] złośći náſze ták obiáſnić á tak wybielić iáko śnieg RejPos 171v.

Szeregi: »objaśnić a oświećić« (1): [ludzie dziwowali się] onemu ſwiętemu żywotowi iego [pustelnika]/ y oney náuce iego kthorą Pan Bog był dziwnie w nim obiáſnić á oſwiećić racżył. RejZwierc 176.

»uwielbić a objaśnić« (1): A gdy was w to bacżenie przywiedzye dopiro mie iuż ſzyrzey á gruntowniey vwielbi á obiaśni przed wámi RejPos 131.

»objaśnić a wybielić« (1): RejPos 171v cf »złości objaśnić«.

a) Oświecić, uczynić mądrym, zdolnym do czego [kogo, co] (46): KromRozm II gv; RejAp AA6v; RejPos 16, 129v, 151, 285v, 287; Chryſte [...] tych ktorzy mię męcżą/ obiáśni y obroć ſercá ku ſobie. SkarŻyw 20, 27; [Pan Bóg] nas náwiedźił z wyſokośći Maieſtatu ſwego świętego. Aby obiáśnił wſzytkich ktorzy w ćiemnośćiách śiedźieli ArtKanc A18v.

objaśnić komu (3): im [apostołom] Pan obiáſnił myſli á ſercá ich iż go práwie poználi RejPos 116v, 116, 286v.

objaśnić czym (9): RejWiz 51, 165v; RejZwierz 73v; RejAp AA4v, 94; náſz wſzechmogący Pánie/ pokornie cie prośimy [...] ábyś tákież racżił obiáſnić ty nędzne ſercá náſze/ gwiazdą á promieniem ſwiátłośći Boſtwá twoiego RejPos 37v, 142v, 289; ſprawcá wſzyſtkich rzeczy nigdy nie zgáſzoną Pochodnią was obiáſni GosłCast 19.

W połączeniach szeregowych (2): A on nas wſzythkich obiecuie miłośćiwie oświećić á obiáśnić y ochłodzić/ á iuż ták ná wſzem pocieſzyć we wſzytkich ſpráwach naſzych. RejPos 287, 285v.

W porównaniu (1): [Pan Bóg] chce tu iáko ſłońce prawdą tákowego Obiáśnić/ á iáko śnieg zbielić złośći iego. RejWiz 51.

W przeciwstawieniu: »zaślepić ... objaśnić« (1): niewiernikom záſlepił y rozum y ocży/ thobie gi pewnie y otworzy y obiáśni/ przez Ducha ſwego ſwiętego RejPos 233.

W charakterystycznych połączeniach: objaśnić gwiazdą, łaską jasną, mocą a zwierzchnością, nigdy niezgaszoną pochodnią, promieniem światłości, sprawą (Bostwa, Ducha ś.) (2); objaśnić miłościwie (2).

Zwroty: »objaśnić Duchem Św., przez Ducha Św., łaską Ducha Św.« [szyk zmienny] (4:3:1): Laſkα ducha ſwyαtego racz obyaſnyc ij oſwyecyc ſerce twoye abi przijαl pan bog tα ofyarα ſrαku twogych BierRaj 19; [Bóg Ojciec] podpomoże tobie obiáśnić tich ſmyſłow twoich/ przez Duchá s. ſwego. RejPos 116, 126, 126v, 151, 209v, 233; Bo ten ieſt obycżay Boſkiego zrządzenia: iſz tych ktore Duchem ſwym S. obiáśnia/ záwżdy do porządnych naucżjćielow kośćielnych ſług ſwoich odſyła. SkarŻyw 27.

»naukami objaśnić« (1): gdy cie Pan Bog pocżćiwemi náukámi obiáſnić racżył/ gdy ty to pochwaliſz iż j od inych pochwalono będzie. RejAp AA4v.

»objaśnić oczy« =sprawić, że widzi się właściwie [szyk zmienny] (4): on s cżáſem ſwoim widząc chutliwą myſl twoię/ obiáwi ſie tobie á obiáśni ocży twoie/ ták iż będzyeſz mogł zrozumieć táiemnice piſma ſwiętego RejPos 112v, 129, 209v, 233.

»objaśnić pochodnią serca« (1): A on práwie teraz obiaſnił pochodnią ſercá mego ktora iuż ſnadz práwie byłá náwſſem záćmioná. RejPs 25.

»objaśnić prostotę« (2): [Pan] káżdego ochłodzi/ iż kádemu [!] obiáśni onę proſtotę iego/ á pociągnie go do ſiebie RejPos 286v, 289v.

»objaśnić rozumy [A pl]« (4): [Pan] obiáſni rozumy á ſmyſły wáſze. RejPos 129v, 40v, 116, 290v.

»(myśli i) serca objaśnić« [szyk zmienny] (19): racz miły panye obiaſnic ciemne a nierozumne ſerca naſſe RejPs 112, 143v; Bo gdy ſerce obiáśniſz ſwoią łáſką iáſną/ Iuż będzye pewnie ſnádniey y o chmurę záſzłą. RejWiz 165v; Rácżyſz go [Ducha Św.] nam [...] zeſłáć [...] Boże Oycże [...] á obiáśnić thy błędne á pożądliwe ſercá náſze RejPos 143; Ráczyſz tedy [...] Pánie [...] obiáśnić ty záciemniałe á obłędne myſli y ſercá náſze RejPos 145v, 36v, 37v, 110v [2 r.], 112v, 116 (16).

Szeregi: »objaśnić a (i) oświecić« [szyk 4:2] (6): BierRaj 19; A gdy iuż ták mocnie będziecie vfáć iemu/ iż on miłościwie obiáſnić á oſwiećić będzye racżył mdłość rozumow wáſzych. RejPos 290v, 40v, 110v marg, 285v, 287.

»otworzyć i objaśnić« (1): RejPos 233 cf W przeciwstawieniu.

»objaśnić a (i) o(b)żywić« [szyk 1:1] (2): RejAp 94; ieſliby ten Duch Páńſki nie obiáſnił á práwie nie ożywił vmyſłow náſzych [...] ſłábeby były poſtępki náſze RejPos 143.

»sprawić a objaśnić« (1): [Duch Św.] obiáſni rozumy á ſmyſły wáſze. Przy tym też ſpráwi á obiáſni y ony ludzi kthore Pan Bog przeźrzał być sobie godne RejPos 129v.

2. Uczynić zrozumiałym, wyjaśnić, usunąć wątpliwości; illustrare Modrz, JanStat; illuminare PolAnt; declarare JanStat [co] (37): vmyſliłem wáſzym łáſkam naprzod prawdziwe wyrozumienie thych ſłow obiáſnić/ ábyſcie wiedzieli iákim ſmyſłem vżywáłá ich Cerkieẃ á Oblubienica Páná Kriſtuſowa. SarnUzn Bv; RejAp AA3v; CzechEp 35, 59; LatHar 375.

objaśnić komu (4): Themuż też podał y roſkazánia ſwoie/ y moc wedle opiſanych praw/ áby świádectw iego náuczał Iakobá/ á zakon iego/ obiáśnił Izráelowi. BibRadz Eccli 45/20[21]; RejAp 3; RejPos A6; CzechEp 376.

objaśnić czym (11): RejPos 126; NiemObr 68; Zdawná Doktorowie te obrzędy [kościelne] piſánim obiáśnili. LatHar 81 marg. Cf »przykłady objaśnić«, »słowy objaśnić«, »wykładem objaśnić«.

objaśnić w kim, w czym (9): tedy wam tego będzie potrzebá/ áby Duch ſwięty/ ktorego ią wam thu zeſlę/ áby to w was poduſzcżył/ á obiáſnił tho w ſercach wáſzych/ ábyſcie to ocżymá duſz ſwoich á w myſlach ſwoich vważyli RejPos 131; Pan oſtátek z miłoſierdzya ſwego będzye racżył obiáſnić w tobie. RejPos 236v, 117, 129v, 137v, 142v, 143v, 161, 245.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): wdzięczność tá/ kthora ma być w twarzy/ [...] ieſt u páná Koſtki/ áni mogę/ ná nikim lepiey thego pokázáć/ iáko ná pánie/ chcąc obiáſnić co to ieſt/ co ia wdzięcżnoſcią zowę GórnDworz D8v.

W połączeniu szeregowym (1): áby ie [książki] nam y podáć y obiáſnić y vtwirdzić w nas racżył RejAp 89.

W charakterystycznych połączeniach: objaśnić artykuły, obrzędy, pewność Pisma Św., rzecz(y) (4), sprawy, tytuły, wyrozumienie słow, zakon; objaśnić pożytecznie, szerzej, zacnie, zbawiennie.

Zwroty: »objaśnić barzo dokładnie« (1): [król August] obiáſniwſzy bárzo dokłádnie té wſzytki tytuły Práwá [...] Rozeſłał po wſzytkich Woiewództwách SarnStat 101.

»objaśnić błędne mniemanie« (1): ſie Pan ſnádnie też obroći do niego/ á obiáſni á oſwieći wnet ono błędne mniemánie iego. RejAp 14.

»jaśniej objaśnić« (1): vciekay ſie do Moiżeſzá á do Prorokow: tho ieſt/ do tych kthorzy tobie lepiey/ iáſniey/ á ſzyrzey wolą á náukę Páná twego/ obiáſnić Będą mogli RejPos A6.

»lepiej objaśnić« (2): RejPos A6; tę rzecż [o Antychryście] potym nieco lepiey y znácźniey obiáśnię/ áby wątpliwość w tym żadna nie zoſtáłá. CzechEp 357.

»miejsce objaśnić« (2): mieyſcá ktoreby ſię mniey vmieiętnym przytrudnieyſzym zdáły/ obiáśnilichmy po kraioch wykłády kroćiuchnymi BibRadz *5v; KuczbKat 410.

»przykłady [I pl] objaśnić« (2): Grzechy do niebá wołáiące [...] ná rozmáitych mieścách w piſmie świętym rozgłoſzono/ y przykłády obiáśniono. LatHar +++2; PowodPr 54.

»słowo objaśnić« [szyk zmienny] (4): thrzebá ábych ſie troſzkę z rzecżą rozwiodł/ iżbym obiáſnił to ſowo miłość GórnDworz Kk8v; RejPos 143v, 161, 245.

»słowy objaśnić« (1): Ian/ rzecż tę ſłowy wyżſzey położonymi/ nam obiáśnił CzechEp 376.

»tajemnicę objaśnić« (1): [Pan apostołom] przywiodł ku rozumieniu káżdą táiemnicę ſwoię/ záwżdy ią w nich obiáſnił nádchnieniem Duchá ſwiętego. RejPos 126.

»trudność objaśnić« (1): którzy tu do Krákowá ná dźién piérwſzy Máiá bliſko przyſzłégo ziechawſzy ſie/ ſtátutów práwnych trudność [...] obiáſnić máią SarnStat 56.

»wykładem objaśnić« [szyk zmienny] (5): BibRadz *4v, *5v; KuczbKat 410; Ma ſię tedy o to ſtáráć vſtáwcá/ áby ártykuły práwne krotkim wykłádem obiáśnił [legem brevi addita interpretatione illustrare] ModrzBaz 100; WujNT przedm 8.

Szeregi: »okazać i objaśnić« (1): Iuż tedy zá pomocą pańſką wezmę to przedśię/ cżymbych zacność y pewność piſma ś. okázáć/ y ludźiom błądzącym obiáśnić mogł. NiemObr 68.

»objaśnić a oświecić« (1): RejAp 14 cf »objaśnić błędne mniemanie«.

»postanowić i objaśnić« (1): Wſzyſtko wobec y káżde z oſobná/ co iedno ná świętym Trydentſkim Concilium o Grzechu pierworodnym y o Vſpráwiedliwieniu poſtánowiono y obiáśniono/ prziymuię. WujJud 26.

»przywieść ku rozumieniu i objaśnić« (1): RejPos 126 cf »tajemnicę objaśnić«.

»roztrząsnąć i objaśnić« (1): [katolicy takie miejsca z Pisma Św. spisali] y ták ie roſtrząſnęli y obiáśnili/ że przećię oſtátni rozſądek o nich nawyżſzéy zwierzchności zoſtáwili. WujNT przedm 5.

»objaśnić i utwierdzić« (1): Trzebá [...] piſtno ś. [...] do ſwey ſzczerośći przywieść/ y zdrowemi ie wykłády przećiw haeretyckim wykrętom obiáśnić y vtwierdźić WujNT przedm 8. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

3. Pokazać, uczynić wiadomym, znanym; illuminare, manifestare,revelare Vulg; declarare Calep; publicare JanStat (35): Declarare – Obiaſznic, wiłozic, declarowac. Calep 291b; SarnStat 1108.

objaśnić kogo, co komu (16): vmiłowałeś prawdę/ niewiádome á ſkryte rzecży mądrości twoiey/ obiáſniłeś mi [manifestati mihi] Leop Ps 50/8; RejAp 100, 192; [Pan] a thymi ktorzy nie dowierzáią iemu/ y dziś y záwżdy/ też pokrycie mowi/ á nigdy im práwie nie obiáſni woley ſwey RejPos 154, 160, 287, 287v, 293, 316, 337; mąż żonę ſwą dwá álbo trzy kroć ma vpomiónąć y inſzym ludźiem ma obiáśnić żeninę tę krnąbrność BiałKat 371; WujNT Eph 3/9; powodowa ſtroná powinná támże przed ſądem w ſwéy żałobie pozwánému obiáſnić ſwą ſkárgę/ álbo intentią SarnStat 823.

objaśnić co w kim [= przez kogo] (1): iżbyś nád námi wypełnił ty wſzytki obietnice náſze/ ktoreś nam tu obiáśnił/ iáko we źwierciedle/ w tym ſwiętym Apoſtole ſwoim RejPos 328.

objaśnić co w kim (5): potym Duch iego ſwięty/ miał to obiáſnić w nich. Iáko to y Apoſtołom powiedał RejPos 53, 9v, 190v, 275, 339.

objaśnić co komu przez kogo, przez co (2): RejAp 89v; A ſpráwiwſzy wſzytko zbáwienie náſze/ wſtąpiwſzy záſię do niebá w iedność Boſtwá ſwego/ cżyniąc doſyć obietnicami ſwoim/ obiáwił á obiáſnił tho nam Krześćiánom przez Duchá ſwego s. RejPos 149.

objaśnić co czym (1): RejPos 338 cf »jaśnie objaśnić«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to; iż(by) (2), co (1)] (3): RejPos 286, 338; Mnie namnieyſzemu ze wſzytkich świętych daná ieſt łáſká tá/ ábym miedzy Pogány przepowiedał niedośćigłe bogáctwo Chriſtuſowe: á iżbym obiáśnił wſzytkim ktory ieſt ſzáfunek táiemnice zákrytey od wiekow w Bogu WujNT Eph 3/9.

W połączeniu szeregowym (1): [każdy oskarżony o złodziejstwo] powinien ſwą niewinność ſobie równémi w ſtanie y w powadze świádki [...] obiáſnić/ oczyśćić/ okázáć SarnStat 703.

W charakterystycznych połączeniach: objaśnić fałsz, obietnice, rzecz, skargę, wyroki Boga, zdradę; objaśnić krześcijanom, ludziom, światu (5), wszystkim, wiernym (2); objaśnić dowodnie, szyroko, szyrzej, po wszej szyrokości.

Zwroty: »objaśnić Ewanjeliją« (1): Przecż Pan obyecał Ewányelią s. przed ſądem swoim obiáśnić. RejPos 260 marg.

»jaśnie objaśnić« (2): wſzytko iáſnie a widomie racżył oſwiećić á obiáſnić ſwiętym przyſciem á zyáwieniem ſwoim. RejPos 338, 339.

»jawnie objaśnić« (3): [Pan] ſłowo ſwe prawdziwe na ſwiećie iáwnie obiáśnić racżył LubPs H4; RejPos 286, 339.

»niewinność objaśnić« (1): SarnStat 703 cf W połączeniu szeregowym.

»objaśnić prawdę« (1): thy otworzyſz á obiáſniſz káżdemu thę ſzcżyrą á nieomylną prawdę moię RejAp 192.

»objaśnić wolą swą« [szyk zmienny] (3:1): [Pan] roſypał Boſtwo ſwoie ſwięte á wolą ſwą ſwiętą po wſzytkiemu ſwiátu/ á práwie ią obiáſnić racżył RejPos 260, 190v, 260, 339.

Szeregi: »objawić a (i) objaśnić« (3): żaden nie pozna oycá áż komu go ten ſwięty ſyn iego/ ktory ieſt obraz á iſtność iego/ obiáwić á obiáśnić będzye racżył. RejPos 287, 149, 287v.

»odkryć a objaśnić« (1): [Duch Św.] odkryie á obiáſni fáłſz á zdrádę [...] przećiwnikow RejAp 171.

»objaśnić a (i) okazać« [szyk 2:2] (4): poduſzcżyć racżył Tomáſzá ſwiętego/ áby go pythał o tę drogę/ áby ią ieſzcże ſzyrzey á beſpiecżniey obiáśnić á okázáć thym wiernym racżył RejPos 293, 35, 275v, 286.

»objaśnić i opowiedzieć« (1): Pan miał rozmowy z zwolenniki ſwoiemi/ w ktorych y wiele náuk/ y wiele otworzonych táiemnic ſwoich/ y piſmá ſwiętego/ im obiáśnić y opowiedzyeć racżył RejPos 316.

»objaśnić a oświecić« [szyk 2:7] (3): [Pan] iáſnie á iáwnie obiáśni á oświeći ſwięthą wolą ſwoię RejPos 339, 337, 338.

»otworzyć a objaśnić« (1): RejAp 192 cf »objaśnić prawdę«.

»objaśnić a oznajmić« (1): Pan náſz obiecał nam wiernym ſwoim przez ony gromy Duchá ſwego ſwiętego/ obiáſnić á oznaymić ony táiemnice RejAp 89v.

»rozszyrzyć i (a) objaśnić« (2): RejPos 64; teyże ią też wolności chcę vżyć/ áby mi to wolno było/ rzecż ſwoię roſzyrzyć y obiáśnić NiemObr 31.

»zjawić a objaśnić« (1): thá oblubienicá zyáwiłá á obiáſniłá ſwiátu tego wdzięcżnego ſyna ſwego RejAp 100.

Przen [co] (1): Głos Páńſki przypráwiáiący Ielenie/ y obiáſni gęſtwy [revelabit condensa] á w kośćiele iego wſſyſtcy będą mowić chwałę. Leop Ps 28/9.
4. praw. Obwieścić, ogłosić z mocą prawną; declarare JanStat [co] (5): [Koncilijum Konstantynopolskie] ták ten ártykuł obyáſniło: Wyerzymy w duchá S. páná/ á ożywyáyącego/ z oycá pochodzącego. KromRozm III C5, C5v; LatHar 201.
Szereg: »objaśnić, (i) wyłożyć« [szyk 1:1] (2): [artykuły] przez rozdźielenia y zámknienia niżéy nápiſáné obiáſniliſmy/ wyłożyli [declaravimus et elucidavimus] y przez nineyſzy liſt obiáſniamy. SarnStat 1120, 101.
5. [Rozjaśnić, uczynić jaśniejszym [co czym]: A gdy nim [pokostem] chceſz pozłotę albo málowánie objaśnić pędzlikiem zlekká pomuſkuy/ á będzie piękne iáſne. SienHerb [5862]a.]

Synonimy: 1. roświecać; 2. ukazać; 3. tłumaczyć.

Formacje współrdzenne cf JAŚNIEĆ.

Cf OBJAŚNIENIE, OBJAŚNIONY

DD