[zaloguj się]
[pdf]

ROZERWANIE (129) sb n

o, pierwsze e oraz a jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N rozerwanié rozerwaniå
G rozerwaniå
D rozerwaniu
A rozerwanié rozerwaniå
I rozerwanim, rozerwani(e)m
L rozerwaniu

sg N rozerwanié (34); -é (3), -(e) (31). ◊ G rozerwaniå (46); -å (43), -a (1) CzahTr, -(a) (2). ◊ D rozerwaniu (4). ◊ A rozerwanié (20); -é (3), -(e) (17). ◊ I rozerwanim SkarJedn (3), rozerwani(e)m (2) GórnDworz, StryjKron. ◊ L rozerwaniu (10). ◊ pl N rozerwaniå (8). ◊ A rozerwaniå (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. rozerwać.

I. Rzeczownik od „rozerwać” i „rozerwać się”: to, że coś zostało rozerwane a. rozerwało się lub doprowadzenie do rozerwania (30):
1. Zniweczenie lub utrata całości, jedności; diruptio Calep, Cn; divulsio Modrz; dissolutio JanStat (18): Diruptio – Rozerwanię. Calep 328a.
Przen (2):

W przeciwstawieniu: »złączenie ... rozerwanie« (1): Tych trzech rzecży złącżenie mowię/ mądrośći/ obycżáiow ſkromnośći/ y władnośći/ przynośi zdrowie Rzecżypoſpolitey/ á rozerwánie/ zarázę y ſkázę. ModrzBaz 138.

a) Rozszarpanie przez zwierzęta (1): Ia ſpráwię wybáwienie owcam moim/ á nie będą więcey, podáne ná rozerwánie [in rapinam Vulg Ez 34/22] CzechEp 331.
a. Uszkodzenie całości fizycznej; conscissura Calep (4): Conscissura, Ipsa ruptio – Przełup, rozerwanię, rozriſsowanie, rozpadlina. Calep 244b.

rozerwanie czego (1): á tedy iuż [czerwona uryna] znamionuie bolącżkę około wątroby albo około nyrek/ albo rozerwanie żyły wielkiey FalZioł V 6v.

α. Powstanie wyłomu w murze (1): niechayżeć nie będźie rozerwánie/ áni iákie prowádzenie [non est ruina maceriae neque transitus]/ á niechay nie będźie krzyk po vlicách náſzych (marg) To ieſt/ áby nieprzyiaćiel nie borzył murow naſzych. (–). BibRadz Ps 144/14.
β. Pęknięcie wrzodu i jego zanik [czego] (1): tym oleiem pomázuy wſzelką bolączkę y záſzczérzenié wſzelkie (marg) Rozerwanie bolączki. (–) SienLek 126.
b. Zniweczenie lub utrata jedności społecznej lub politycznej (14): StryjKron 616; Tátárſcy Carzowie miáſto ſymbolum ſnop ſtrzał związány nośili, áby pámiętáli ſtrzéc ſie rozerwánia. SarnStat 121, 1099.

rozerwanie czego (1): Rozdział woyſká, rozerwánié mocy téz wielce czyni. SarnStat 116.

α. Utrata więzów uczuciowych między ludźmi (5): bo miedzy złemi ludźmi/ przyiaźń być nie może: Ale w tey ſworce/ trudno ich więcey ma chodzić/ iedno dwá/ dla zámothánia/ potym rozerwánia GórnDworz M2v.

rozerwanie czego (3): Wolał Abráhám ſynowcowi ſwemu Lotowi vſtąpić y dáleko od niego mieſzkáć: boiąc ſię dla ſług rozerwánia bráterſkiey miłośći. SkarKaz 209a. Cf Wyrażenie.

rozerwanie miedzy kim (1): Acż prawdá żem pocżęśći ieſt przycżyną ſámá/ Iż ſie to rozerwánie sſtáło miedzy námá. HistLan Dv.

Wyrażenie: »rozerwanie przyjaźni« (2): LibLeg 11/174; ták ſię káżdey do rozerwánia przyiázni przycżyny chronił SkarŻyw 284.
β. Wprowadzanie konfliktów (3): Kśiążętá możné/ y królowie znáczni/ Schodzą ſye w rádę/ chćiwi rozerwánia. KochPs 4; SkarŻyw 492; Nie widźim iż to dobre náſze ieſt/ ábyſmy z káżdym w pokoiu mieſzkáli/ á rozerwánia y fráſunkow z ludźmi nie mieli SkarKaz 316a.
2. Zakłócenie, utrudnienie, wprowadzenie a. powstanie przeszkód (7): Bo co ieſt przyſtoynieyſzego/ to záwżdy kośćioł Duchem Bożym dobrze ſpráwiony ſtánowi: áby słuſzbá Boża bez rozerwánia odpráwowaná była SkarŻyw 456; SkarKaz 609a.

rozerwanie czego (4): ModrzBaz 94v; woleli [pustelnicy] wſzytki nędze ná puſzczy znośić/ y ná źiołkách y korzonkách źiemnych przeſtáwáć: niżli modlitew ſwoich rozerwánie w mieſzkániu miedzy ludźmi ćierpieć. SkarKaz 609a. Cf Wyrażenie.

rozerwanie w czym (1): ActReg 133 cf Szereg.

Wyrażenie: »rozerwanie myśli, umysłow« (1:1): SkarŻyw 593; Sthądżeć więc przychodzi rozerwánie ludzkich vmyſłow/ gdy pożytek z vcżćiwoſcią walkę wiedzie Phil H4.
Szereg:»rozerwanie i przekaza« (1): Zaczym [...] wielkie rozerwanie y przekaza, wrzeczach y sprawach wszelakich dziac się musiała ActReg 133.
3. Zerwanie przymierza (1):
Wyrażenie: »rozerwanie przymierza« (1): Rátuy ſtrapionych ludźi przeſtrzegáiąc ſwego/ Pokoiu ták iákobyś nie popadł iakiego. Vpadku z rozerwániá przymierza ſłownego CzahTr Gv.
4. Spowodowanie lub powstanie strat majątkowych; direptio JanStat [czego] (3): Zlośliwa żydowſka zdrádá/ [...] nie tylko przećiwko Wierze y ćiáłu/ ále téż w rozerwániu máiętnośći y brániu dóbr pilno pilnuie SarnStat 260; SkarKazSej 693b [2 r].
II. Stan, sytuacja wynikła z braku jedności, rozłam (99):
a. O jedności polityczno-terytorialnej (23):
α. Podział na odrębne jednostki państwowe, też oderwanie jakiejś części [w tym: kogo (1), czego (9)] (10): po rozerwániu kroleſtwá Zydowſkiego/ [...] Sezách krol Egipſki [...] kośćioł Salámonow złupił. BielKron 265v, 78v marg, 121 marg, 472v [2 r.]; LeovPrzep Cv; Práwá rózność, ćiągnie téz zá ſobą rozdwoienié ludu, y rozerwánié ćiáłá Korony. SarnStat 116; PowodPr 55.

rozerwanie od czego (2): po rozerwániu Grekow od Włoch/ ſtráćili [cesarzowie greccy] zyemię Zydowſką BielKron 178; A tám [na sejmie walnym panowie] vrádźili iednoſtáynie Alexandrá kſiążę wielkie Litewſkie ná kroleſtwo Polſkie wybráć wywodząc to ſłuſznemi przycżynam/ iiż [!] gdyby kto iny był krolem niźli Alexánder/ byłoby rozerwánie Polſki od Litwy BielKron 401.

β. Konflikty wewnętrzne, zamieszki, niebezpieczna sytuacja w kraju (13): MycPrz II C2v; SkarŻyw 504; rychło potym niespodziewana smierc niebosczyka Krola wszytkie mysli y rady nasze pomięszała, [...] musiałem zroskazania Pana mego iechac do Polski wtym załasnym [!] rozerwaniu ActReg 159; SarnStat 121, 1308; [AktaSejmikPozn 1587/49].

rozerwanie czego (3): OrzQuin Bv; StryjKron 375; Nádto námnożyło ſię w tym kroleſtwie ludźi złych bárzo/ ktorzy poſmákowawſzy ſobie interregna, w ktorych mogli o kroleſtwo tárgowáć/ y pożytkow ſwoich/ z oſzukánia miłey oyczyzny y rozerwánia iey/ ſzukáć/ ieſzcze nie przeſtáią SkarKazSej 659a.

rozerwanie około czego (1): BielKron 325 cf »rozerwanie a zamieszanie«.

W przeciwstawieniu: »pokoj ... rozerwanie« (1): Bog wſzechmogący poſtáwił nád ludźmi pány y ſędźie/ áby pokoy był: á rozerwánia ktore ieſt wſzytkiego zgubą/ nie było. SkarKazSej 674b.

Szeregi: »rozerwanie i niesnaska« (1): bo cżyni modlitwę Prorok ſwięty przećiw Saulowi/ y przećiw thym czo go podſzcżuwáli nań/ mieniąc go być przycżyńcą iákiego rozerwánia y nieſnaſki LubPs O3.

»rozerwanie a niestwora« (1): [panowie wprowadzają ucisk] áby poddáni ſtráćili ſerce/ y zá ſwoim rozerwániem/ á nieſtworą/ niebyli pánom potężni. GórnDworz Gg6.

»roztyrk i rozerwanie« (2): Ale gdźye káżdy w ſwą [stronę] poydźye/ tám nyerząd/ á zá nim roſtyrk y rozerwánye. KromRozm III F7v; OrzQuin Bv.

»rozerwanie a zamieszanie« (1): A tak w ten cżas było wielkie rozerwánie á zámieſzánie około Kſięſtwa. BielKron 325.

b. O jedności społecznej, tj. między osobami lub grupami; disiunctio, dissidium, distractio Cn (17): Było ná ten cżás powieśći rozmáitych doſyć ále nie pewnych/ iakoby trućinę chćieli zádáć Krolowi/ áby go też do miáſtá puśćić woley nie mieli: ale to nie mogło być/ gdyż też ſámi w tym rozerwániu byli w Gdańſku. BielKron 419v; BudNT 14v.

rozerwanie kogo od kogo (1): ále w tym rozerwániu Stanu Swieckiégo od Duchownégo/ przyſtało Krolowi w milcżeniu ſłucháć/ y tego co go bárzo boláło. OrzQuin D3.

rozerwanie około czego (1): Od tego cżáſu [śmierci Ładzisława] było wielkie rozerwánie około wybieránia Krolow BielKron 302v.

rozerwanie miedzy kim (7): Y było rozerwánie miedzy nimi [faryzeuszami]. Leop Ioann 9/16; BibRadz Ioann 10/19; SarnUzn B2; BudNT Ioann 9/16; ſłyſzę iz rozerwánia bywáią miedzy wámi WujNT 1.Cor 11/19, Ioann 7/43, 1.Cor 1/10.

W przen [czego] (1): Naprzod widźićie rozerwánie wielkie ſerc ludzkich/ y potárgánie iednośći y miłośći y zgody ſąſiedzkiey SkarKazSej 658b.
Przen (1): ále Bog ſpołu vmiárkował ćiáło/ niedoſtátecznemu członkowi/ więtſzą część dawſzy: áby nie było rozerwánie w ćiele/ ále iżby iedne członki o drugich też ſtáránie miáły. WujNT 1.Cor 12/25.
α. Spór, niezgoda, różnica zdań (4): Ktemu wielkie nieprzyiazni wwiedli wKoronę zPany postronnemi [...] gdyz privatim nieprzyiazni wielkie były ktore więcej do tego rozerwania droge vsłały ActReg 3v; SkarKaz 40a.

[rozerwanie między kim a między kim: Roku 1576, dnia 14 stycznia, było rozerwanie pospólstwa na ratuszu między pany kupcy a między pany cechy dla strażej, tak nocnej, jako i dziennej. KronMieszcz 2.

rozerwanie czyje: Roku 1581, dnia 27 miesiąca kwietnia, we czwartków dzień, było rozerwanie pospólstwa KronMieszcz 11, 2.]

Szereg:»rozerwanie ani dysmembracyja« (2): SarnStat 117, 120; [Na ty tedy konwokacyi warszawski cokolwiek z prawa i zwyczajów pierwszych konwokacyj jest [...], z chęcią przymujemy, tj. [...] rozerwania ani dyzmembracyi żadny nie czynić AktaSejmikPozn 1578/46].
c. O jedności religijnej (60): miał [cesarz Zygmunt] bácżność ná kościoł Krześćiáńſki/ ktory ná ten cżás w wielkim błędzye á rozerwániu był/ ábowiem trzey Papieżowie w ten cżás byli BielKron 188, 187v; Bo tá byłá pierwſza przycżyná ták wielkiego rozerwánia/ ktora z tey tákiey hárdośći Biſkupow Cárogrockich vroſłá. SkarJedn 181; Ták Ruśi wiárę S. przáſną y cżyſtą tym kwáſem ſtárym rozerwánia ſzátáńſkiego y nienawiśći zákwaśili [Grecy] SkarJedn 230, 62, 80 [2 r.], 111, 169, 207, 329; Láſkę vcżyń Pánie [...] áby pogáńſka y Turecka ręká/ Chrześćiáńſkich národow nieprzemogłá/ áby rozerwaniá kośćioł Boży nie miał SkarŻyw 115, 153; StryjKron 457 [2 r.]; OrzJan 132; PowodPr 15, 55.

rozerwanie czego (11): WujJud 50v; ſami [władcy rzeczypospolitej] karáni będą y zgubę ſwoię z tákich niezgod rozerwánia y wiela wiar y ołtárzow/ vcżuią. SkarŻyw 504. Cf »rozerwanie jedności«, »rozerwanie kościoła«.

rozerwanie kogo od czego (1): s tey przycżyny było rozerwánie Grekow od Rzymſkiego kośćiołá napirwſze BielKron 155v.

rozerwanie miedzy kim (2): A wżdy Pan náſz nieboſzcżyk w to vgodźić vmiał/ że nigdy do ſkodliwego rozerwánia/ miedzy niezgodnymi w ierze [!] nieprzyſzło BiałKaz Iv; Syn Boży zá to vmárł [...]/ áby miedzy ludźmi rozerwánia/ herezyi y kácerſtw/ ktore ſą matką niezgody y nieſnaſkow/ nie było. SkarKaz 638b.

rozerwanie czyje (2): BielKron 182 marg; PAtrząc ná ſromotne rozerwánie ludu Chrześćiáńſkiego [...]/ káżdy [...] ſerdecżnie ſię vżalić y záſmućić muśi SkarJedn A2.

W połączeniach szeregowych (8): A te niezgody/ rozerwánia/ y ſekty/ pewnym też ſą znákiem Heretyctwá y fáłſzu/ y przeklętey Synágogi ſzátáńſkiey. SkarJedn 21, 148, 153, 155; grzechy náſze/ mocy pogáńſtwu przycżjniáią: niezgody/ rozerwánia/ odſzcżepieńſtwá Chrześćiáńſkie y nieposłuſzeńſtwo ku Chryſtuſowi/ [...] Turkowi śiły dodáią. SkarŻyw 560; ReszPrz 54; WujNT 50; SkarKaz 638b.

W przeciwstawieniu: »rozerwanie ... zjednoczenie (a. jedność)« (2): SkarŻyw 92; ná złey wierze Lutherſkiey álbo Kálwińſkiey/ nie pokoy ále roſterk/ nie iedność ále rozerwánie [...]/ nie poſłuſzeńſtwo ále ſwa wola rość muſi. ReszPrz 184.

Wyrażenia: »rozerwanie heretyckie« (1): Y Ceſarzowie Chrześćiáńſcy/ iáko Grácyany y inni miedzy onym rozmáitym rozerwánim Heretyckim/ te Biſkupy zá Kátholiki y práwowierne mieli/ ktorzy z Papieżem ſpołecżność trzymáli. SkarJedn 146.

»rozerwanie jedności« (3): SkarŻyw 504; Tego tedy Páſterzá [tj. papieża] zwierzchnośći [...]/ dla rozerwánia iednośći záwſze ſię przećiwili Heretycy ReszPrz 185; LatHar 621.

»rozerwanie kościoła, w kościele, kościelne« [szyk 10:1] (6:4:1): WujJudConf 242v; Nic/ práwi [św. Cyprian i Chryzostom]/ ták Páná Bogá do gniewu nie pobudza/ iáko rozerwánie Kośćiołá iego. SkarJedn 5; [papież Grzegorz II upominał hierarchów wschodnich] áby onych błędow kácerſkich y rozerwánia Kośćiołá Bożego/ zániecháli. SkarJedn 198, 190, 209, 210, 353; Na on cżás było wielkie rozerwánie w kośćiele Bożym. [...] (marg) Rozerwánie w kośćiele Bożym dla dwu przyczyn. (–) SkarŻyw 164, 299; SkarKaz 40a.

»rozerwanie w wierze« (1): SkarŻyw 504 marg cf »rozerwanie i kacerstwo«.

Szeregi: »rozerwanie i kacerstwo« (1): Iáko ſię [Izraelici] rozerwánia w wierze y kácerſtwá bali y karáć ie wnet chćieli SkarŻyw 504 marg.[Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rozerwanie albo (i) niezgoda« (2):bez ktorych [biskupów]/ iáko bez opoki/ wiárá by Chrześćiáńſka vpádáć muśiáłá/ rozerwánia y niezgod by ſie námnożyło SkarJedn 113; SarnStat 114. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»odstąpienie i rozerwanie« (1): y teras świeżym S. oſmem Zborem cudownieć Pan Bog iáko ſię rzekło pokażał/ iáko mu ſię to z iednocżenie [!] podobáło: á odſtąpienia y rozerwánia kośćielnego dłużey ćierpieć niechćiáł SkarJedn 353.

»rozerwanie i odszczepieństwo« [szyk 2:2] (4): tąż [apostolską] ſię ſtolicą od odſzcżepieńſtwá y rozerwánia [kościół] bronił. SkarJedn D5v; Nákoniec y ſtąd baczymy/ że ći prawdziwie rozerwánia y odſzczepieńſtwá czynili/ ktorzy mowili/ Iam ieſt Páwłow/ á ia Apollow. WujNT 579, 419; SkarKazSej 671. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rosypanie i rozerwanie« (1): A widźimy przykłády iáwnego gniewu Bożego/ iákie vpadki ták wiele kroleſtw y ſpuſtoſzenie źiemie Chrześćiáńſkiey od Turká/ ták zámieſzánie dźiwnych wymyſłow y żáłoſne roſypánie y rozerwánie Kośćiołá Bożego. WujJudConf 242v.

»rozerwanie i rozdział« (1): Iedno złe/ ſwarliwe/ á miłośći Páńſkiey máło máiące ſerce/ ſzuka z namnieyſzych przycżyn rozerwánia y rozdziałow. SkarJedn 371. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»sekty i rozerwanie« (1): Boby ták [tj. bez konsyliów] nigdy nie był koniec ſwarow/ dyſputáciy y piſánia [...] áleby záwſze było więcey ſekt y rozerwánia. WujNT 460. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

W przen (1): drugi rozerwánia kámień/ przez dziewięćſet lath/ y dáley záſtárzáły/ z kośćiołá ſwego [Pan] wyrzućić racżył SkarJedn 312.

Synonim: II.b.α. roztarżenie.

Cf ROZERWAĆ, [ROZERWAĆ SIĘ], ROZRYWKA

ECB