[zaloguj się]
[pdf]

OBROCIĆ SIĘ (1058) vb pf

obrocić się (1057), (czes.) obracić się (1) RejKup.

się (316), sie (741), si(e) (1).

Pierwsze o jasne; -ró- (68), -ro- (52), -ru- (1); -ró- KochZg, OrzQuin (7), Strum (2), KochPs (4), KochTr, KochJez, KochFr (2), KochDz, KochPieś, PudłFr (2), GórnTroas, OrzJan, SarnStat (6); -ro- OpecŻyw (22), MurzHist (5), ZawJeft; -ró- : -ro- MurzNT (3:3), Oczko (7:1), GosłCast (1:1); -ró- : -ro- : -ru- Mącz (27:15:1).

Fleksja
inf obrócić się
praet
sg pl
1 m obróciłem się, -m się obrócił m pers obrócilichmy się, -chmy się obrócili, obróciliśmy się, -smy się obrócili
2 m obróciłeś się m pers -ście się obrócili
f -ś się obróciła m an
3 m obrócił się, jest się obrócił m pers obrócili się
f obróciła się, jest się obróciła m an
n obróciło się subst obróciły się, obrócieły się, są się obróciły, obrócili się
plusq
sg pl
2 m -ś się był obrócił m pers
3 m był się obrócił m pers byli się obrócili
n subst były się obróciły
imperativus
sg pl
1 obróćmy się
2 obróć, obróćże się obróćcie, obróćcież się
3 niech, niechåj, niechże się obróci niech, niechåj, niechåjże się obrócą
conditionalis
sg pl
1 m bych się obrócił m pers
3 m by się obrócił m pers by się obrócili
f by się obróciła m an
n by się obróciło, by się obrócieło subst by się obróciły
con praet
sg
3 m by się był obrócił

inf obrócić się (205). ◊ fut 1 sg obrócę się (14). ◊ 2 sg obrócisz się (34). ◊ 3 sg obróci się (157). ◊ 1 pl obrócimy się (16), obróciemy się (1) PudłFr. ◊ 2 pl obrócicie się (5). ◊ 3 pl obrócą się (41). ◊ praet 1 sg m obróciłem się, -m się obrócił (10). ◊ 2 sg m obróciłeś się (1). f -ś się obróciła (1). ◊ 3 sg m obrócił się (120), jest się obrócił (2); jest się obrócił ActReg; obrócił się : jest się obrócił RejAp (7:1). f obróciła się (57), jest się obróciła (1) RejJóz. n obróciło się (47). ◊ 1 pl m pers obrócilichmy się, -chmy się obrócili (3) BibRadz (2), RejZwierc, obróciliśmy się, -smy się obrócili (2) OrzList, BielKron. ◊ 2 pl m pers -ście się obrócili (1). ◊ 3 pl m pers obrócili się (54). subst obróciły się (30), obrócieły się (1), są się obróciły (1), obrócili się (5) [w tym: N hordy, klejnoty, patryjarchije, pieniądze, płacz i smętek]; obrócili się Mącz, PaprUp; obróciły się : są się obróciły RejZwierc (1:1), obróciły się : obrócili się Leop (1:1), BielKron (5:1); obróciły się : obrócieły się : obrócili się SkarJedn (1:1:1).◊ plusq 2 sg m -ś się był obrócił (1). ◊ 3 sg m był się obrócił (3). ◊ 3 pl m pers byli się obrócili (2). subst były się obróciły (1). ◊ imp 2 sg obróć, obróćże się (23). ◊ 3 sg niech, niechåj, niechże się obróci (11). ◊ 1 pl obróćmy się (4). ◊ 2 pl obróćcie, obróćcież się (7). ◊ 3 pl niech, niechåj, niechåjże się obrócą (10). ◊ con 1 sg m bych się obrócił (1). ◊ 3 sg m by się obrócił (10). f by się obróciła (11). n by się obróciło (25), by się obrócieło (1) ActReg. ◊ 3 pl m pers by się obrócili (11). subst by się obróciły (9). ◊ con praet 3 sg m by się był obrócił (3). ◊ part praet act obróciwszy się (116).

Sł stp s.v. obrócić, Cn s.v. w dobre się obroci Linde XVII ‒ XVIII w.

Znaczenia
1. Wykonać ruch; convertere (se) (a. converti) Mącz, Vulg, PolAnt, JanStat; vertere se (a. verti) Vulg, PolAnt; se dirigere ad aliquem Mącz; respicere Calag; circumire, ponere se, reduci, reverti PolAnt (307):
a. Bez określenia kierunku (64): On obrociwſzyśię [!]/ począł mowić páciérz MurzHist I4; [słoń] dla ſwoiey wielkośći nie obroći ſie miedzy drzewem. BielKron 452; SienLek 170; Trzy rázy ſie obroći [lekkozbrojny]/ niż chłop raz we zbroi. BielSat L4 [idem BielSjem]; RejZwierc 113; BielSpr 72; BudBib 4.Esdr 11/30; SkarŻyw 571; StryjKron 305; BielSjem 27.

obrocić się od kogo (2): MurzHist I4; Charites dictae, quarum tres sunt Aglaia, Thalia, et Euphrosynae, Które nágo bywáyą málowáne y weſpołek związáne/ yedná ſie obroćiła od nas á dwie k nam Mącz 149a.

obrocić się czym [= którą częścią] (3): A gdy ſie tak trafi żeby ſie dziecię głową obrociło/ Tedy hak zawadzić w iedno oko/ albo na podniebienie FalZioł V 33v, V 21c, 23b.

Zwroty: »obrocić się na (drugi) bok, z boku na bok« = verti (a. vertere se) a latere ad latus PolAnt (3:1): FalZioł IV 30d; MurzHist I4; prorokować będzyeſz przećiw Ieruzálem [rzekł Bóg do Ezechijela]/ á związałem cię iż ſie nie obroćiſz ná drugi bok [non te convertes a latere tuo in latus aliud Vulg Ez 4/8]/ poki nie wypełniſz dni oblężenia twoiego. BielKron 96; BudBib Ez 4/8.

»wznak się obrocić« (1): Pothym gdy cżas ku porodzeniu przychodzi: wznak ſie obroci [dziecię] FalZioł V 16c.

Przen (13):

obrocić się ku czemu [= w jakim celu] (1): Nie będę ſię ſpráwował wedle popędliwośći moiey/ nie obrocę ſię ku ſpuſtoſzeniu Efraim [non convertar ad disperdendum Ephraim] BibRadz Os 11/9.

Ze zdaniem współrzędnym określającym czynność [w konstrukcjach typu: obroć się (a. obrocił się) a ... (9), obroć się (a. obrocił się) i... (3), bez spójnika (1)] (13): LubPs S4; Ieſlibyśćie odstąpili Páná/ á służyli bogom cudzym/ obroći ſie y vtrapi was/ y wywroći [convertet se et adfliget vos atque subvertet] Leop Ios 24/20, Eccli 12/12; Obroććie ſie á oborzćie ná ty kápłany Páńſkie [Convertimini, et interficite sacerdotes Domini] BibRadz 1.Reg 22/17, 1.Reg 22/18, Os 11/9; BudBib Deut 30/3, 1.Reg 22/17, 18 [2 r.]; SkarŻyw 120, 504; LatHar 159.

α. Odwrócić się, obejrzeć się (21): ktol [!] Porrus wielki giełk w ſwym woyſku vſłyſzał, y obrocił ſie malucżko chcząc wiedzieć dla cżego huczęli [!] BielŻyw 159; RejWiz 166; Leop Luc 22/61; Widząc Achilles Memnoná zá ſobą/ obroćił ſie y zábił go BielKron 58v, 69; RejAp 12 [2 r.], 12v [2 r.]; Tedy ſię obroćił Sámuel (chcąc) iść [Et vertit se Semuel ut iret] BudBib 1.Reg 15/27, 4.Reg 23/16; BudNT Luc 22/61; Vmbſehen. Obeyzrzeć. Obroćić śię. Respicere. Calag 519a; SkarŻyw 126; WerGośc 245; LatHar 721; Y obroćiłem ſię/ ábym obaczył głos ktory mowił ze mną. A obroćiwſzy ſię vyźrzałem śiedm świecznikow złotych [Et conversus sum, ut viderem vocem quae loquebatur mecum; et conversus vidi septem candelabre aurae] WujNT Apoc 1/12, Mar 8/33, Luc 22/61, Ioann 21/20.
β. Zawrócić, by zacząć iść w odwrotnym kierunku (13):
αα. O ludziach i zwierzętach (9): BierEz Q2; ani miecćie pereł waſzych przed świnie/ by ich lepák nie podeptały nogami ſwęmi i was obrociwſzy śię nie podrapały [et conversi dirumpant vos]. MurzNT Matth 7/6; Leop Num 21/33; RejZwierz 28v; BibRadz Ier 46/21; Obrociwſzy ſie Fáráo ſzedł do domu [avertitque se et ingressus est domum suam Vulg Ex 7/23] BielKron 29; OrzQuin R2v; BudNT Matth 7/6; WujNT Matth 7/6.
Zwrot: »obrocić się zaś z ucieczki« = przestać uciekać (1): Convertere fugam, Obroćić ſie záś z vcieczki. Mącz 487c.
ββ. O strzale i mieczu (2): Ano ſam nieobaczy [złościwy] gdy łuk iego będzie przełomion/ á miecz obrociwſſy ſie przeniknie ſerce ſámego. RejPs 55; HistRzym 56.
γγ. O kichaniu (1): Niekthorzy ſobie kicháczkę czynią ſypąc w nos proch pieprzowy/ álbo ćiemierzyczny/ á gdy ie kichánie nápádnie/ zátulą nozdrze y vſta/ á tákſye kich obroći y zátkánie otwiera. SienLek 72.
b. Z określeniem kierunku (243):

obrocić się do kogo, do czego (11): HistJóz E3v; FalZioł IV 42c; KrowObr 196; [Hetman Sylla] chorągieẃ vłápił/ A w nieprzyiacielſki huf/ ſkokiem ſie pokwápił. Potym ſie ná zad zaſię/ obroćił do ludzi RejZwierz 31v; BielKron 89v; RejAp BB8, 14; Tedy Krol obroćiwſzy ſie do śćiány vmárł HistRzym 90v; RejZwierz 79v; BielSpr 22v; PaprUp Av.

obrocić się na kogo (1): BibRadz Prov 26/27 cf Przysłowie.

obrocić się ku komu, ku czemu (10): BierEz O4; OpecŻyw 159v; LibMal 1546/110v; MurzHist I4; Co gdy vyzreli oni ktorzy byli zućiekáli/ obroćili ſię záſię ku niemu y gonili ie aż do Kádos [et reversi sunt ad eum, et persecuti sunt cum eo usque ad Cades] BibRadz 1.Mach 11/73, 3.Reg 8/44, Tob 3/12; BielKron 111; obroćiwſzy ſie ku drugim drzwiam/ iákoby nic niewiedział co tám ma być/ vkazał drugi napis GórnDworz O5v. Cf »[k komu] tyłem się obrocić«.

obrocić się przećiw(ko) czemu (2): BibRadz 3.Reg 8/48; ZYd ma ſie obróćić przećiwko ſłońcu [Iudaeus debet converti contra solem seorsum JanStat 1129] oſobnie od ludźi inych [o składaniu przysięgi] SarnStat 264.

obrocić się czym [= którą częścią] (8): Okuń ieſt riba barzo harda, pyſzna/ gdy obacży ſzcżukę/ tedy ſie obroci ogonem do ſzcżuki/ na dmie ſie/ ſkrzele podnieſie FalZioł IV 42c, V 23d [2 r.]; głowámi końſkimi do Wodzá przedniego máią ſie obroćić BielSpr 22v; PaprUp Av. Cf »obrocić się obliczym, oczyma«, »tyłem się obrocić«.

obrocić się w jakim kierunku [w tym: „na stronę” (2), „na wschod słońca” (1), „na zachod (słońca)” (2), „tam” (1), „tu” (1)] (7): Leop Iudic 20/16; Pytáć ſię będą drogi do Syonu/ á tu ſię obrocą twarzy ich [Siion interrogabunt de via hac facies eorum] BibRadz Ier 50/5; BielKron 124v [3 r.]; BudBib Ier 50/5; obroćiwſzy ſię ná ſtronę/ vyrzał Dyakoná SkarŻyw 454.

obrocić się na co [= w kierunku czego] (1): Tu iuż dáley Apoſtoł wipiſuie/ w iákiey poſtáwie vkázáć mu ſie Pan racżył/ y iáko ſie obroćił ná głos wołánia trąby oney. RejAp 12.

Przysłowie: ktory ná drugiego kámień thoczy/ obroći ſię na ſámegoż [qui voluit lapidem contra alium, ad eum revertetur]. BibRadz Prov 26/27.
Zwroty: »obrocić się obliczym, oczyma« (1:1): obrociwſſy ſie ku grobu oblicżym/ gdzie ſwoy ſkárb miala/ [...] gorzko plakala OpecŻyw 159v; KrowObr 196.

»na inszą stronę nie obrocić się« = nie zboczyć z toru (1): [z Gabud] było ſiedḿ ſet mężow bárzo mocnych/ [...] á thák miernie bijących z proce/ że też y włoſu niechybili/ á nigdy ſie kámień ná inſſą ſtronę nieobroćił ani vchylił [nequaquam in alteram partem ictus lapidis deferretur]. Leop Iudic 20/16.

»[k komu] tyłem się obrocić« (1): gdy mſchą począl obraſz ſyą knyemu tyłem obroczyl PatKaz I 12v.

»obrocić się wstecz« (1): obroćiłá ſię wſtecż [conversa est retrorsum Vulg Ioann 20/14]/ y vyrzáłá IEzuſa ſtoiącego MWilkHist H2v.

»na zad obrócić się« = praepetere cursu retro Miech; converti retrorsum Vulg [szyk zmienny] (7): MiechGlab 31; oba dwa [...] na zad ku myaſthu ſzyą obroczili LibMal 1546/110v; MurzNT Ioann 20/14; RejFig Bb3; RejZwierz 31v; Krol Káźimierz hámował ie [wojsko] áby ſie obroćili ná zad BielKron 391v; WujNT Ioann 20/14.

W przen [w którą stronę] (1): Vſtąp [mieczu] gdźie ná iákie mieſce/ á obroć ſię ábo ná práwą ábo ná lewą ſtronę/ tám gdźieś twarz ſwą obroćił [Solus esto in aliquo loco, pone te ad dexteram pone te ad aquilonem, pone te ad sinistram, quo facies tua constituit.] BibRadz Ez 21/16.
Przen (37):
Zwroty: »obrocić się [od kogo] myślą« = zapomnieć (1): Item powyada yſz [...] Myala laſki oſſowe dwye y obraczala ye do ſzyebye thelem mowyacz. Thak ſzie obrocz odnyey wſchithka myſlą LibMal 1544/85v.

»obrocić się tyłem [w tym: do kogo (8), ku czemu (1)]« = wzgardzić, zlekceważyć [szyk zmienny] (11): OrzList c2v; obroćili ſię tyłem/ á nátulili vſzy ſwe áby nie ſłucháli [Et renuerunt attendere, et dederunt scapulam aversam, et aures suas aggravaverunt ne audirent]. BibRadz Zach 7/11; RejPos 139v, 160, 197, 245, 275, 285; RejZwierc 191, 258, 261.

»na zad, w zad się obrocić« = wrócić do poprzedniego stanu [szyk zmienny] (3:1): Lepyey ſie ná zad obroćić/ Co cżyie ieſt záſię wroćić BielKom F3; Leop 4.Reg 21/3; Nie wytrwáli ſtátecznie w podánéy vmowie. Obróćili ſye ná zad/ iáko łuk zdradliwy [non custodierunt testamentum Dei et in lege eius noluemnt ambulare Vulg Ps 77/10] KochPs 118; SkarŻyw 121.

a) Zająć się czymś, wziąć pod uwagę (20):

obrocić się do kogo, do czego (10): Ale y do Tátar ſye obróćmy/ y do Wołoch ludźi niewolnych téż pódźmy: wſzędźie naydźiećie wolność Polſką górę mieć nád wſzeláką niewolą. OrzQuin R2; GórnDworz X6v; RejZwierc 28; CzechRozm 176; SkarŻyw A5; Obroćmy ſię tedy do wykłádu tego to piſmá/ y do náuki y zwycżáiu kośćiołá powſzechnego. ReszPrz 17; GostGospSieb +2; WysKaz 22; SkarKaz 416b, 606b.

obrocić się ku komu, ku czemu (3): obrociwſſy ſie ku boskiemu miłoſierdziu ſwemu day vznanie zaſlepionym myſlam naſſem RejPs 151v; Litwá/ [...] niechże ſye obróći ku iáſnośći ſwobody Króleſtwá Polſkiégo/ á niech ſye Praw/ wolnośći/ y poczciwośći náſzéy Polſkiéy rozmiłuie. OrzQuin Q2v; CzechEp 337.

obrocić się w jakim kierunku [w tym: „na stronę” (2), „na zachód" (1)] (3): LibLeg 11/40v; SkarJedn 393; A iż to mowiąc X.K. gruntu przedśię nie ma: co y zſtąd znáć/ iż gdy go z iedney ſtrony co poprze: wnet ſię ná drugą obroći CzechEp 110.

cum inf (1): Obroćiłem ſię (przeto) y ſerce moię vcżyć ſię y dowiádowáć ſię mądrośći á dowćipu [Circuivi ego et cor meum ut scirem et investigarem sapientiam] BudBib Eccle 7/25[26].

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Obroćiłem ſie ábych ſpátrzył [Lustravi universa animo meo, ut scirem Vulg Eccle 7/26] mądrośći/ błędow/ y błázeńſtwá/ y rzekłem w ſobie: Coż ieſt cżłowiek? BielKron 79v.

Zwrot: »obrocić się na zad« [szyk zmienny] (2): Obróćże ſye záśie ná zad. A niema Polſká tego Kápłáná [który dokonuje koronacyi]/ tedy téż Polſká niema Królá OrzQuin Aa4; SkarŻyw 4.
b) O górach [w jakim kierunku] (1): gory/ ſkáły wielkie á wyſokie/ dzielą Hegoyſką źiemię od cżarnego laſu/ kthore ſie ku południu obroćiły/ ku Hegoiey BielKron 286.
α. Zwrócić się do kogoś (158):

obrocić się do kogo (3): Záś obroćiwſzy ſie do Ceſárzá iął oddáwać dáry/ ktore przezeń poſláne były BielKron 332; RejPos 256v; SkarKaz 6b.

obrocić się k komu (2): Páni potym vźrzawſzy k nim ſie obroćiłá/ A weſołą poſtáwę wnet im vcżyniłá. RejWiz 26v; BielKron 332.

W przeciwstawieniu: »opuścić ... obrocić się« (1): Pan opuśćiwſzy kſiążę/ obroćił ſie do nędzney niewiáſty. RejPos 256 marg.

Przen (11):

obrocić się do czego (3): [papież] PAſchalis wtory [...] przywiodł gwałtem záſię miáſtá ku Rzymſkiemu poſłuſzeńſtwu w Emiliey/ [...] ábowiem ſie były obroćiły do Arcybiſkupá Ráwenátſkiego. BielKron 177v, 82v; Bo ieſli ſie do fortuny chceſz obroćić/ záprawdę żeć tho iuż práwie nie będzie przyſtało ſzedziwośći thwoiey RejZwierc 122.

obrocić się k komu, k czemu (7): BielKom F7; A gdy ſie k niemu [św. Janowi] lud wielki obroćił/ boiąc ſie Herod [...] dał go poimáć BielKron 137v; [św. Augustyn o sobie] obroćiły ſie moie ocży ku Bogu nie ku opilſtwu BielKron 160v; wola náſzá [...] we wſzytkim rozumowi poſłuſzną ſie ſtánie/ kniemu ſie wſzythká obroći GórnDworz Ff6v. Cf »obrocić się sam k sobie«, »obrocić się ku sercu swemu«.

Zwroty: »obrocić się na [jaką] stronę« (1): Lotárgińſkie Kſiążę wſtąpił w małżeńſki ſtan/ z Kryſtyną wdową/ corką Kryſtyerná Krolá Duńſkiego/ [...] niewdzięcżnie to prziymował Krol Fráncuſki/ yż ſie ná tę ſtronę obroćił. BielKron 219v.

»obrocić się sam<k sobie« (1): Deinde ad me convertar, Potym ſie obróćę ſam k ſobie/ to yeft przyidę k ſobie/ vznam ſie ſam. Mącz 487b.

»obrocić się ku sercu swemu« = posłuchać głosu serca (2): Ktho nienawidzi karánia/ znák ieſt grzeſſnego: á kto ſie boi Bogá obroći ſie ku ſercu ſwemu [qui timet Deum convertetur ad cor suum]. Leop Eccli 21/7, Bar 2/30.

αα. Aby coś powiedzieć (87): Y potym ſie obroćiłá [liszka]/ A ták krukowi mowiłá BierEz K3; HistJóz C3; A Ieſus obroćiwſzy śię [Conversus autem Iesus] i virzáwſzy ié iſz za nim idą/ rzecze im/ czego ſzukácie? MurzNT Ioann 1/38, Ioann 20/16; Leop Matth 9/22, Ioann 1/38; BibRadz Iudic 18/23; GórnDworz P2; MWilkHist H3; WujNT Matth 9/22, Luc 7/9, 9/55, Ioann 1/38, 20/16, Act 16/18.

obrocić się do kogo (40): Xánt ſie do ludzi obroćił/ Rzekąc/ prawdá żem to mowił BierEz D4v, A4v; MurzHist S2; MurzNT Luc 10/23; Potym obroćiwſzy ſye do przyſyężniká młodſzego miánuiąc go imieniem właſnym rzecze: Pánie. N. GroicPorz i2v; Leop Mar 5/30, Luc 14/25, 23/28; OrzRozm N3; Skánderbeg obroćił ſie do ſwoich/ rzekł knim: Nic oſtrſzego iáko nieforthuná BielKron 253v, 258; RejAp 14; GórnDworz C4v, H4, Vv; RejPos 207v, 255, 257, 274, 308 [2 r.]; RejZwierc 49v; A do koniá ſię ſwego obroćiwſzy/ rzecże: [...] nieboy ſię koniu moy/ á pomoſz mi do zwyćięſtwá SkarŻyw 187, 21, 98, 118, 201, 224 (9); WerGośc 219; LatHar 93, 724; WujNT Mar 5/30, Luc 10/23, 14/25, 23/28, Act 9/40. Cf obrocić się od kogo do kogo.

obrocić się od kogo do kogo (1): Ezáiaſz/ widząc Krolá przemierzłego/ y Bogu odpornego/ obroćiwſzy ſie od Krolá/ do domownikow iego/ ktorzy przy nim byli/ [...] ták mowi CzechRozm 131v.

obrocić się k(u) komu, ku czemu (31): Xánt śię ku drużynie obroćił/ O Ezopie z nimi mowił BierEz C2, B2v, B4v, Sv; OpecŻyw 26, 39, 46v, 56v, 82v (13); Leop Luc 7/44; Obroćił ſie Moiżeſz ku Pánu Bogu mowiąc: Co mam s tym ludem cżynić/ máłoć im trzebá wierzyć BielKron 31v, 69, 109, 329, 330v [2 r.]; KwiatKsiąż E3; Dirigere orationem ad aliquem, Obrućić ſie ku komu s rzeczą. Mącz 269d; HistRzym 44, 44v, 115; WujNT Luc 7/44. Cf obrocić się czym ku komu.

obrocić się na kogo (1): Ezop kiedy iuż [do więzienia] wiedzion był/ Ná Bormiſtrzá ſie obroćił. Wſzákem ći prawdę powiedział. BierEz D3.

obrocić się czym ku komu (1): Y obrociwſſy ſie [łotr] głową ku Iezuſowi iako mogł ij rzékl s placżem k niemu: Wſpamiętáy na mię miły panie OpecŻyw 144v.

ββ. Aby o coś poprosić (o zwracaniu się do Boga) (29):

obrocić się do kogo (17), do czego (1): BielKron 90; RejAp 11v, 12v, 14, Ee2; RejPos 229, 246, 275 [2 r.], 286v; RejZwierc 137, 178v; SkarJedn 387; SkarŻyw 483; Y ták ſię sſtáło/ iż po vkazániu ſię Bogá w ćiele: świát wſzytek do prawdźiwego ſię Bogá obroćił SkarKaz 487a, )(3v, 457b; Do ćiebie ſię obroćić trzebá: bo o tobie Pewna wiádomość Boże GrabowSet L2.

obrocić się k(u) komu (11): BielKron 92v; RejAp 2, 12v; Nie lekay ſie nędzniku nie lękay/ á obroć ſie ku mnie/ owo ia ochłodzę tę nędzną á vpádłą duſzę twoię. RejPos 176, 223v, 314v [2 r.], 327v; ArtKanc S4. Cf Zwroty.

Zwroty: »obrocić się ku Bogu sercem skruszonym« (1): ieſli ſie obroćiſz ku Bogu ſercem ſkruſzonym/ á będzyeſz ſluchał głoſu iego [...] zmiłuie ſie nád tobą BielKron 45.

»umysłem [k komu] się obrocić« (1): Przetoſz iuż do pokuty świętey ſie vćieczmy/ á doẃiemym vmyſłem k niemu ſie obroćmy/ ẃierząc iż on nas wytárgnie/ [...] od nieprzyiaćioł náſzych MycPrz I [A3]v.

Szereg: »obrocić się a uciec się« (1): ktokolwiek iedno chce ſie obroćić á vciec ſie do niego/ [...] káżdego nieomylnie wſpomoże RejPos 286v.
γγ. Aby wysłuchać, obdarować (o Bogu) (27):

obrocić się do kogo (15): RejAp 12v [2 r.], 14; RejPos 274v, 275 [2 r.], 275v [2 r.], 348; RejZwierc 200; Obroćiſz ſię do nas/ y zmiłuieſz ſie nád námi/ y złożyſz z nas złośći náſze SkarKazSej 707b. Cf obrocić się do kogo z czym.

obrocić się do kogo z czym (4): Vpátrzywſzy cżłowieká onego chuć przećiw ſobie/ obroćić ſie do niego racżył z miłoſierdzyem ſwoim RejPos 347v, 192, 275 [2 r.].

obrocić się k(u) komu (11), ku czemu (1): WróbŻołt 70/20, 21; Bo wten czás obroći ſie miłoſćiwie pan náſz ku prozbie pokornych ſwoich RejPs 149, 104, 185v, 220; LubPs T6v, gg6v; RejAp 2; RejPos 254; iednák ty/ moy Pánie/ Obroć ſię ku mnie/ a ſłyſz me wołánie. GrabowSet N4, N4.

β. O strzałach i mieczu (4):

obrocić się do czego (1): Miecże ich niech ſię obrocą do ſercá ich [Gladius eorum ingredietur in cor eorum]/ á łuki ich niech ſię połamią. BudBib Ps 36/15.

Zwroty: »wspak się obrocić« (1): gdy on będzie raczył ichże ſtrzáły wſpak ſie obrociwſſy iemże ſámem wielkie vdręczenie vczynią. RejPs 93.

»na zad się obrocić« (1): ſtrzałá ſię názad obroćiłá/ y ſtrzelcá zrániłá. SkarŻyw 422.

W przen [na kogo] (1): Lucyper mowił: [...] będą rowien naywyżſzemu. A tá strzałá [= pycha] záſie ſie nań obroćiłá HistRzym 56v.
2. Wykonać obrót (4): (nagł) Ná mierniká. (–) Kiedysćie ſię tych pomiarów ták dobrze vczili/ Ze wiécie ilé kroć koło obróći ſię w mili: Zgádnićiéſz mi KochFr 25.
Zwrot: »obrocić się w koło« (2): Cżekałem ia gdy będzyeſz dekretá ferowáć. Ieſli nieſpráwiedliwie/ tym pámiętnym w cżoło/ Miałemći dáć áż by ſie był obroćił w koło. RejFig A4; GórnDworz T5.
α. astron. O czasie (1): Anno vertente, Gdy ſie rok obroći/ to yeſt/ skończy. Mącz 486a.
3. Pójść, udać się; znaleźć się gdzieś; (con)vertere se Vulg, PolAnt, Mącz; divertere Miech, Vulg; declinare Miech, PolAnt; reverti PolAnt, Mącz; progredi Miech; redire HistAl; pergere Vulg; ambulare, se dirigere, egredi, ponere faciem suam, respicere, transire PolAnt; applicare, commeare, intendere Mącz (229):

obrocić się od kogo (2): BibRadz Deut 2/8; Poſłał tedy Moiżeſz s Kades do krolá Edom/ proſząc áby mogł przez iego zyemię z ludem iść drogą gośćinną/ [...] Ktory rzekł iż niedopuſzcżę/ [...] obroćił ſie od niego Izráel [divertit ab eo Israel Vulg Num 20/21]. BielKron 41v.

obrocić się dokąd [w tym: do kogo, do czego (23), k(u) komu, k(u) czemu (22), na co (2), w kogo, w co (2), „ku południu” (1), „ku północy” (1), „ku wschodu słońca” (1), „ku zachodu słońca” (1), „ku zapadu” (1), „na lewą stronę” (1), „na północy” [= na północ] (1), „na prawą [stronę]” (1), „na wschod słońca” (1), „na zachod słońca” (1), „gdzie” (22), „dokąd” (1), „tam” (3)] (85): OpecŻyw 62v; BielŻyw 80, 149; Kaydan Hetman obrocił ſie ku Słowienſkiey ziemi przeciw krolowi Beli [princeps Cadan adversus regem Belam in Slavoniam divertit] MiechGlab 17, 50, 56, 57; WróbŻołt 118/79; RejPs 206; RejRozpr A2v; pothym ſie obroćili ná lewą ſthronę do Indiey [Deinde girantes in sinistram partem Indie] HistAl 12, C8, D2, L3v; SeklPieś 31v; RejWiz 64v, 166; Leop Cv marg, 1.Mach 5/28, 35; UstPraw K3v; BibRadz Gen 18/16, 24/49, 31/21, Deut 2/3, 1.Reg 6/12, Ier 50/16, Ez 10/11; pobywſzy máło w Polſzcże Borzywoy/ obroćił ſie do Ceſárzá Henryká cżwartego/ kthory ná then cżás był w Sáſkiey źiemi BielKron 324v; Tegoż roku Tátárowie leżąc pod cżarnym láſem obroćili ſie do Ruſi BielKron 417; Obroćił ſie potym Kolumbus ná zachod ſłońcá/ płynął áż do Hiſzpany. BielKron 443, 30v, 109, 180, 201v, 306 (22); Convertere se domum pro reverti, Obróćić ſie k domu. Mącz 487b; RejPos 81. 151v, 256v, Ooo3v; RejZwierc A5v, 17, 17v [2 r.]; BudBib 1.Mach 5/35, 9/49; SkarŻyw 58, 459, 517, 518, 543; StryjKron 712, 752, 787; ReszList 161 [2 r.]; WerGośc 219; [człowiek do furty] Com ſye rázów obróćił v twégo podwoiá/ Obiátámi ſzukáiąc v świętych pokoiá. KochPieś 30; ActReg 5, 5v, 25, 171; OrzJan 101; Obroćili ſię do Pogánow WujNT Act 13 arg; SarnStat 117; SkarKazSej 674a; ZbylPrzyg A3. Cf »ku swej drodze obrocić się«, »osobą naszą obrócić się«.

cum inf (1): A (potym) poſzedł wſzytek lud/ káżdy do ſwego domu/ Dawid lepak obroćił ſię błogosłáwić dom ſwoy [reversus est David ad benedicendum domui suae]. BudBib 1.Par 16/43.

Fraza: »gdzie(ż)(kolwiek) (a. gdziekoli), kędy(ż)(kolwiek) się (jedno) (chcesz) obrocić (a. obrocę się, a. obrocisz się, a. obroci się, a. obroćił się [kto]); gdzie(ż) się obrocę (a. obrocić)« = quacumque (com)meare HistAl, Mącz; quo pergere Vulg; quo ambulare, quo egredi PolAnt; quo applicare, quo intendere Mącz (46:6;8): OpecŻyw 147v, 159v; BielŻyw 153; gdziekolwiek ſie obroći wſzędzie go ſzcżęſliwie fortuna náſláduie. HistAl D8v, G7, N4; GliczKsiąż G7; LubPs aav; RejWiz 24v, 93v; Leop 1.Par 18/13; RejZwierz 71; BibRadz I 3b marg, 2.Reg 8/14, 4.Reg 18/7; BielKron 178, 464; KochZg A3; Quo applicem? Gdźie ſie mam obróćić? Mącz [305]a, 217a, 445a, 476d, 482c, 486a, 488d; OrzQuin Y2; RejAp 117, 119, 143v; GórnDworz Mm4v; RejPos 6v, 167v, 169, Ooo5v; BielSat C, L4; HistLan E3v; RejZwierc 102; WujJudConf 49v; BiałKaz L2; MycPrz I C4v; gdzie poydę/ gdzie ſię obrocę/ á kto ſię nádemną zmiłuie? SkarŻyw 172, 310, 347, 369, 462; KochJez A2v; Y kędy ſię kolwiek Piotr obroćił/ y kędykolwiek był/ [...] tedy był iáko Apoſtoł Páná Chriſtuſow NiemObr 50; WisznTr 28; BielSjem 17, 27; ArtKanc O17, P18v; BielRozm 10, 15; LatHar 330, 444; GosłCast 3, 66; KlonWor 2.
Zwroty: »obrocić się z drogi« = zboczyć z drogi (1): Obroćił ſie wnet z drogi/ áby vlżył głodu/ A iżby odpocżynął w gorącośći w chłodu. RejWiz 142v.

»ku swej drodze się obrocić« = pójść swoją drogą (1): [Elijasz] Ku temu [Helizeuszowi] przyſtąpiwſzy/ płaſzcż ſwoy nań zárzućił/ A ſam záś ku ſwey drodze/ przedſię ſie obroćił. HistHel C4v.

»obrocić się in(sz)ą drogą, indziej« [szyk zmienny] (2:1): Herkules iną drogą ſie obroćił. BielKron 55; RejPos 37; SkarŻyw 537.

»obrocić się iść [w jakim kierunku]« (1): obroćiłſię [!] Cházáel iść ná Ieruzalim [posuit Chazael faciem suam, ut ascenderet contra Ierusalaim]. BudBib 4.Reg 12/17.

»[dokąd: „gdzie” (2), „tam” (1); z kim (1)] osobą naszą (a. swą) obrocić się« = udać się osobiście (3): A tam, gdzieby była naglejsza potrzeba, ma się JKM sam osobą swą obrocić, z jakim będzie raczył nawięcszem pocztym ludzi Diar 81 [idem (2)] UstPraw k3; SarnStat 117.

»nie wiedzieć gdzie, kędy, w ktorą stronę się obrocić« (3:2:1): BielKom F8; RejWiz 185; BielKron 76, 318v; Nescio quorsum eam, Niewiem w którą ſię ſtronę mam obróćić/ vdáć. Mącz 344c; Niewiém gdźie ſie obróćić/ y komu dogodźić GórnTroas 46.

»obrocić się na wstecz« (1): Potym z onąd ruſzywſzy zaſthępy ſwoie obroćił ſie na wſtecż ku Macedoniey [Quomodo Alexander redeundo Macedoniam expugnavit Amontam principem Darii, et vicit eum]. HistAl C8.

Szeregi: »obrocić się, (i) podzieć (się)« [szyk 1:1] (2): OpecŻyw 147v; Niewie gdzye ſie ma podzyeć/ á gdzye ſie obroćić/ Przy kimby wżdy żáłośći oney ſobie ſkroćić. RejWiz 185.

»obrocić się a udać się« (1): Obroćilichmy ſie tedy od bráćiey náſzey ſynow Eſau/ [...] á vdáliſmy ſie drogą ku puſzczy Moábitow [Et transivimus a fratribus nostris ...et vertimus nos et transivimus per viam oppugnes deserti Moab]. BibRadz Deut 2/8.

W przen (15):

obrocić się do kogo z czym (1): [przez grzechy] vkroczona ieſt hoyna ręká iego/ áby ią nam nie podał nigdy miłoſierdzia ſwego ſwiętego/ á rádſzey ſie z nim obroćić muśi do złoſniká RejZwierc 263v.

obrocić się z czego do czego (1): Abowiem ia ciebie záwżdy wyrwę z ludzi y z narodow do kthorych cie poſyłam ábyś im otwarzał ocży/ áby ſie obroćili s ciemnośći do ſwiátłośći RejAp 166v.

obrocić się ku czemu (1): [Booz do Ruth:] niechayći Pan Bog Izráelſki odpłáći zá twoy vcżynek/ żeś ſie obroćiłá ku Izráelowi pod iego ſkrzydłá BielKron 53v.

obrocić się za kim (1), za czym (2): [niektórzy] obroćili ſie zá pożytki ſwemi/ sfáłſzowawſzy wierną á ſzcżyrą ſtudniczę Páńſką RejAp 133; WujNT 1.Tim 5/15. Cf »obrocić się za swą drogą«.

obrocić się dokąd [w tym: do kogo, do czego (4), „gdzie” (3), „tędy'” (1)] (8): bieda ċłeku grzeſſnemu Kdy nieduſſa panu ſwemu A tak gdzie ſyę mam obraczic A ſwoię nadzieią wkroċiz RejKup p3; To iuż wiemy z dekretu iegoż ſámego gdzie kąkol á gdzie pſzenicá obroćić ſie ma. RejAp 126; RejPos 61v; Ale wam rádzę obroćcie ſie tędy/ Gdzieby ominąć ty rozlicżne błędy/ Gdzie ná gośćińcu ſławá s poććiwoſcią/ Idźcie s chćiwoſcią. RejZwierc B4v; SkarJedn 362; ReszList 143. Cf obrocić się do kogo z czym, Fraza.

Fraza: »gdzie się kolwiek z oczyma obrocisz« (1): gdźie śie kolwiek z ocżymá y z myślą obroćiſz/ bárzo pewne znáki wielkiey mocy y dobroći Bożey oglądaſz KuczbKat 410.
Zwroty: »obrocić się za swą drogą« = ad viam suam converti PolAnt (1): Zbłądżilićiechmy wſzyſcy iáko owce/ obroćilichmy ſię káżdy zá ſwą drogą [unusquisquae ad viam suam conversi sumus] BibRadz Is 53/6.

»w utrapienie się obrocić« (1): Y dopieroż on lud rozrzewnił ſie/ wſpomináiąc (ále iuż nie wcżás) iákie dobrá y roſkoſzy vtráćił/ y w iákie vtrapienie ſie obroćił. PowodPr 75.

Przen: Spaść na kogoś, stać się czyim udziałem (o karaniu, gniewie itp.) (20).

obroćić się do kogo (1): ten ktory miłość ku bliźniemu płáći/ tobie to nágrodźi. Do ćiebie ſię to wſzytko obroći: y ná twoy pożytek SkarKaz 383b.

obrocić się k komu (1): Iuż ſie twoie porządki [Rzymie]/ opák wywroćiły/ Iuż ſie wſzytki nierządy k tobie obroćiły. RejZwierc 252v.

obrocić się na kogo, na co (14): Convertetur dolor eius in caput eius: [...] Obroći ſie grzech żałoſny iego na głowę iego WróbŻołt 7/17; RejPs 140, 150, 163v [2 r.]; LubPs B6v, O3v, S3; Leop 2.Reg 24/17; BibRadz 4.Esdr 15/20; RejPos 127; BudBib Esth 9/25; SkarŻyw 490; Ná mię ſię obroćiły gniewy twe GrabowSet H3v.

Fraza: »ręka pańska obróciła się przeciwko mnie« (1): ręká Páńſká obroćiłá ſie przećiwko mnie [egressa est in me percussio Domini]. BibRadz Ruth 1/13.
Zwrot: »na zginienie obrócić się« = zmierzać do zagłady (1): Abowiem on odnowił długoſć żywotá twoiego/ ktory práwie był ſie ná zginienie obroćił RejPs 150.
a) O majętnościach, terytoriach (3):

obrocić się do czego (1): mowił Cor ná Ieruſzalim/ Hey/ Ach/ złamano wrotá narodow/ obroćiłá ſię (marg) To ieſt kupia (‒) do mnie [convertit se ad me]/ nápełnięſię [!]/ zburzono iy BudBib Ez 26/2.

obrocić się w co (2): ActReg 131; Nieprzyiaćiel zápuśćił rękę ſwoię ná wſzytko co w naywiętſzym vkochániu było. Dźiedźictwo náſze obroćiło ſie w obce ręce PowodPr 10.

a. wojsk. Zaatakować, uderzyć (26):

obrocić się przeciw komu (1): Potym ſie obroćili przećiw Komorowſkiemu Polakowi/ pod ktorym wzyęli zamki/ Rozemberk/ Hradek/ Zábiniec/ Stárygrod/ Letháwę BielKron 395v.

obrocić się na kogo (5): MiechGlab 66; Vpokoiwſzy ſie z Cżechy/ Pruſowie záſię obroćili ſie nań [na Bolesława Śmiałego] BielKron 347v; ktorzy [chłopstwo] nie chćieli iść gdzye im kázano/ ále ſie obroćili ná ſwoie/ vmyſlili napierwey wſzytkę Sláchthę y s Pány wygładźić/ á inſze przełożone s chłopſtwá ſobie vſtáwić BielKron 412v; BielSen 15. Cf Zwrot.

Zwrot: »z wojskiem [na kogo] obrocić się« (1): [Ezechijasz] Potym ſie z woyſkiem ná Filiſtyny obroćił/ poráził ie y kráiny ich zwoiował áż do Gazy. BielKron 88v.
Przen [na kogo] (2): niech ſię świát ná nas obroći/ Chryſtus z námi ReszPrz 6; On ogień ná ſtoiące ſię około ſługi obroćił/ y one popalił SkarŻyw 152.
α. O bezpośredniej walce (18): Moſkwá chcąc fortelow vżywáć/ obroćili ſie z boku náſzym przez págorek chroſtem máłym poroſły/ przyſzli náſzym ná lewy rog z boku. BielKron 411v; RejPos 217v.

obrocić się do kogo (3): BibRadz 1.Mach 11/72; Ták gdy Niemcy zá Tátárámi/ mniemáiąc by vćiekáli/ różno á ochotnie ſkoczyli/ wnet Tátarowie do nich ſie z nowu obroćili/ hoynie Frezy ſtrzáłámi częſtymi pſuiąc. StryjKron 390; KmitaSpit B4.

obrocić się k(u) komu, ku czemu (5): LibLeg 10/147; BielKron 250v, 384v, 411v; Perſowie ſłyſząc te ſłowá/ á wſtydząc ſie zá ſwoy vcżynek/ obroćili ſie ku nieprzyiacielowi znowu/ á mężnie ſie potkawſzy/ zwycięſtwo otrzymáli. GórnDworz Z5v.

obrocić się przeciwko komu (1): Y obroćili ſię przećiwko niemu áby ſie z nim potykáli [Et versi sunt contra eum ad pugnandum.] BibRadz 2.Par 18/31.

obrocić się na kogo, na co (5): woyſko Tatarſkie z wielkiem krzikiem na polaki ſie obrocilo [Clamore itaque horrendo elevato in Polonos Thartaricus exercitus conversus] MiechGlab 11, 7; [Ammonici i Moabici] obroćili ſie záś ſámi ná ſie/ y popádáli ſámi od zobopolnych ran [etiam in semetipsos versi mutuis concidere vulneribus]. Leop 2.Par 20/23, 1.Reg 31/2; BielKron 350v.

Zwrot: »naprzod się obrocić« (1): A gdy ſie ſnimi [z Pomorzanami i z Prusami] podkał Skárbimirz/ nie wiedząc o zádnich ludizech [!] wſzytcy ſie naprzod obroćili/ á Boleſlaw przerzućiwſzy rożny y wáły z tyłu ná nie vderzył/ rozgromił/ pobił lud wielki BielKron 352v.
Przen [na kogo] (1): y wſſyſtká práwie walká obroćiłá ſie ná Saulá [Totumque pondus proelii versum est in Saul] Leop 1.Reg 31/3.
b. O wodzie płynącej (8):

obrocić się czym do czego (1): A ták wſzyſtká wodá która przez Groblą przemaka/ obroći ſye óną Przekopą do Rzéki. A óny łąki/ y las/ obróniſz że nie będzie podmakał. Strum I4.

obrocić się w jakim kierunku (2): Tánáis álbo Don/ proſto ſie obroćił ku wſchodu ſłońcá pothym miedzy Cázanem á Aſtráchanem/ przybliżył ſie ku Woldźie rzece BielKron 431, 431.

Zwroty: »obrocić się inszem miejscem« (1): á gdyby ſię rzeká obroćiłá mocą ſwą z ſwego ſthárego plácu inſzem mieyſcem/ tedy [...] UstPraw Iv.

»wspak się obrocić« = retrorsum converti Vulg (4): Ale coć ſie ſtáło miłe morze żeś ſie ták zſtráſſyło? á ty Iordanie iżeś ſie był ták wſpák obroćił? RejPs 169; KochPs 173; SkarŻyw 501 marg; ArtKanc G2v.

c. fizjolog. O produktach wewnątrzustrojowych [którędy] (1): [Oppium pomocne też w tym bywa] kiedy kolerá á óné wilgotnośći gorącé tám tędy [przez nerki] ſye obróćiwſzy/ zránią meaty ſwé/ álbo więc bárzo zápalą Oczko 32.
4. Być użytym, zastosowanym, przeznaczonym; spowodować coś (30):

obrocić się ku czemu (1): A chcę bráćia ábyśćie wiedźieli/ iż to co ſię ze mną dźieie/ więcey ſię obroćiło ku pomnożeniu Ewángeliey [quia quae circa me sunt magis ad profectum venerunt evangelli]. WujNT Philipp 1/12.

obrocić się na co (1): [spraw Boże mój] áby to/ cżym ſie ćiáłu/ świátu/ y cżártu ſłużyło/ ſzcżyrze/ doſkonále y ſtátecżnie ná chwałę ſię twoię obroćiło. LatHar 147.

obrocić się w co (1): Day/ niech ſię wſzytko com ieſt/ w twą chwałę obroći. GrabowSet X3.

Zwrot: »źle się obrocić« = źle sobą pokierować (2): Zły źle ſie obroći RejWiz 140 marg [idem] Dd4v.
a. O przedmiotach, pieniądzach, wartościach materialnych (18):

obrocić się do czego (1): Złoto/ ſrebro/ miedz/ żelazo/ wſzytko ſię do ſkárbu Páńſkiego kośćielnego obroćić ma SkarŻyw 502.

obrocić się na co (11), na kogo (1): RejAp 77v; BielSat C3v; RejZwierc 186v, 187v, 245; Ale to coby w onym opilſtwie miało márnie zginąć/ áby ſię to ná odżywienie vbogich obroćiło WerGośc 270; BielRozm 20; SarnStat 415; Bo tych cżaſow co doſtátku ábo ochędożeńſtwá Kośćiołom bydź miáło/ to ſie (á cżáſem ieſzcże z Kośćiołow) ná niezmierne zbytki y ſtroie obroćiło. PowodPr 83, 83; SkarKaz 456a. Cf »na pożytek obrócić się«.

obrocić się w co (2): RejZwierc 186v; Dźiś/ w náſzych kráióch ſproſnych/ ieſliby co mogło być koſztu álbo ápáratu/ wpoważné obżárſtwo wſzyſtko ſye obróćiło Oczko 18v.

Zwroty: »dobrze, poczciwie się obrocić« [szyk zmienny] (1:1): RejWiz 162; mnie [rzekł Bernardyn] pieniędzy nietrzebá/ ále oto ći bárzo potrzebuią/ obroćić ſię lepiey niemogą. SkarŻyw 462.

»na pożytek, ku pożytku obrócić się« (1:1): SkarŻyw 334; A cokolwiek z tego puł złotégo zbędźie/ zápłáćiwſzy mytá y nakłády ná bićie monety/ to niech ku Królewſkiému Máieſtatu y Rzeczypoſpolitéy pożytku ſie obróći [id totum ad utilitatem Regiae Maiestatis ac Reipub[licae] tribuatur JanStat 308]. SarnStat 340.

»źle się obrocić« (1): Chce Pan by s tego ſuntu wylicżono było/ Gdzye źle á gdzye pocżćiwie co ſie obroćiło. RejWiz 162.

b. O języku (3):

obrocić się na co (1): rzecż iego [św. Leona] poważna y wſpániáła/ iáką trudno v innych doktorow tráfić/ nigdy z ſwey miáry z ſłodkośći y poważnośći niewychodziłá/ ná ktorą ſię iedno ſpráwę ięzyk obroćił SkarŻyw 317.

Zwroty: »na dobre obroćić się« (1): A gdy ſie też [język] ná dobre obroći/ iuż też żadna [sztuka, rzecz] lepſza y pożytecżnieyſza być nie może. RejZwierc 84v.

»na złe obrocić się« (1): Ale v cżłowieká gdy ſie [język] ná złe obroći/ iuż żadna [sztuka, rzecz] ſzkodliwſza być nie może. RejZwierc 84v.

c. O tekście (4):

obrocić się do czego (1): piętnaśćie Paćierzy i Zdrowych Máryi mowić/ może ſię też do rádośći/ y do boleśći błogoſłáwioney Pánny Máryey ſtoſowáć/ y obroćić. LatHar 493.

obrocić się na co (2), na kogo (1): Wyęc toż ſye ná was dáleko właſnyey może obroćić/ iż wáſſá náuká nye yeſt z duchá ſwyętego/ á iżeſcye fáłſſywi prorocy. KromRozm I C3; NiemObr 47; LatHar 507.

Szereg: »stosować się i obrocić« (1): LatHar 493 cf obrocić się do czego.
5. Przemienić się, zmienić się, przekształcić się, przybrać inną (często przeciwstawną) wartość, sens, kształt; verti Vulg, PolAnt, Modrz; converti Vulg, PolAnt; evadere Mącz, Cn; abolere, convertere se Vulg; consumi, reverti PolAnt; in aliquid abire, evenire, redigi, redire, vertere Mącz (432):

obrocić się komu (15): RejPos 163; Diar 76; Mącz 356a; GórnDworz Ccv, Ii4v; A ácżby też ná cię co ſmętnego á nie pomyſli przypádło/ pámiętay iż gdy będzyeſz wſzytko porucżał w opiekę Pánu ſwemu/ [...] iż ſie to tobie w wielkie pociechi obroćić muśi. RejPos 107v, 59v, 189v, 256, 285, 290, 331, 349v; LatHar 1; KlonWor 70.

obrocić się ku czemu (6): KrowObr 111; RejPos 289v, 331; RejZwierc 199; A zwłaſzcżá że takie ieſt miłośierdźie Páńſkie nád námi/ iż to co ćięzarem ná potępienie wielom ſię zſtáie/ tóbie [!] ku wiecżney pomocy obroćić ſię może WysKaz 12. Cf »ku dobremu obrocie się«

obrocić się na co (8): gniew iego ieſt bárzo krotko trwáiący/ [...] ſporánku ſie nápoćiechę obroći RejPs 42v; RejAp BB3, 45v; RejPos 107, 330, 331v; [człowiek] niewie przyſzłych rzecży ná czo mu wyniść y ná co ſie obroćić máią RejZwierc 98, 184v.

obrocić się w co [w tym też: in (1)] (88): OpecŻyw 89v, 142v, 146 [2 r.]; przeſz maryą dny płaczu naſzego obroczyly ſyą w uyeſyele nyebyeſkye PatKaz III 113v; á rad bych áby ſie liczbá ich [którzy się kochają w Tobie] wliczbę piaſku obroćiła. RejPos 207, 63v, 194; rzeczy krzywé obrocą śię w proſté [et erunt prava in directam] MurzNT Luc 3/5; Diar 76; LubPs Hv marg, Q, Z; KrowObr 77, 238; Hárfá moiá w żáłobę/ á orgány moie w głos płácżących/ obroćiły ſie [Versa est in luctum cithara mea, et organum meum in vocem flentium]. Leop Iob 30/31, Esth 9/22, Bar 2/29, Iac 4/9; BibRadz 1.Mach 1/41, 42; O mieśćie ktore zową ſtára Auguſtá Rauraká/ dziś ſie w wioſkę obroćiło. BielKron 283v, 6, 135v, 466v; Mącz 75a, 507b; RejAp CC3v, 70v, 89; GórnDworz E8v, O8v, Z; RejPos 48v, 51v, 59v, 96v, 105v (13); RejZwierc 73v, 74, 76, 88, 174, 177v; BudBib Esth 9/22, Bar 2/26, 1.Mach 1/41, 42, 9/41; Tákći wiele może niewiádomość prawdy/ á zwłaſzcżá wtych oſobách/ ktorych chęć zá niekarániem obroćiłá śię w wielkie ſwowoleńſtwo y roſpuſtność [quorum voluntas impunitate processit ad summam licentiam]. ModrzBaz 23, 51v; SkarJedn 30, 58, 144, 151, 315; SkarŻyw 2, 22, 127, 140, 180, 269, 391; MWilkHist F2; iuż nádźieie W ſkutek ſię tám obroćiły/ wiátr ich nie rozwieie. KlonŻal D4; ArtKanc 120, P4v; ActReg 127; GrabowSet D2v, S3; WujNT Ioann 16/20, Iac 4/9, Cccccc; Iednák trzebá tego ſtrzédz, áby té Libertates zá nieporządkiem, nie obróćiły ſie in licentiam et corruptelam. SarnStat 69; PowodPr 10; SkarKaz )(2; SkarKazSej 673a [2 r.], 692b. Cf »obrocić się w baśń«, »w dobre obrocić się«, »w gorsze obrocić się«, »w (po)śmiech obrocić się«.

Przysłowie: vſtáwicżne ćwicżenie obroćić ſię ná poły w przyrodzenie. LatHar 1.
Zwroty: »obrocić się w baśń a w przypowieść« = stać się pośmiewiskiem (1): y koſcioł then twoy porzucę á odepchnę od oblicżnośći ſwoiey/ thák iż ſie obroći w báśń á w przypowieść wſzytkim narodom RejPos 349v.

»w dobre (a. w lepsze, a. w co dobrego), ku dobremu obrocić się« [szyk zmienny] (9:1): GlabGad M3; RejPs 196v; OrzRozm D; BielKron 226, 467v; GórnDworz Ccv, Ii4v; Iuż wſzytko co ſie nie k myſli wodziło/ á co wełbie iáko w kotle wrzáło/ tho ſie ſnádnie wnet vſpokoić á w dobre ſie obroćić może. RejZwierc 88v, 138v, 143v.

»w gorsze obrocić się« (1): Ale káżda rzecż nákoniec y bogácthwo gdy go kto złe á niepomiernie vżywa/ tedi ſie záwżdy w gorſze niż w lepſze obroćić może. RejZwierc 143v.

»w (po)śmiech, w pośmiewisko, w śmiechowisko obrocić się« (4:1:1): ábo gdym noſił ná ſobie grube odzienie wſſytko ſie to vnich wpoſmiewiſko obroćiło. RejPs 100v; BielKom E3v; Mącz 356a; ále tho ſą nayforemnieyſze [żarty]/ ktore cżłowieká s przodka nákarmią ſtráchu/ á potym wſzytko ſie w ſmiech á krotochwilę obroći GórnDworz S6, C; SkarKazSej 673b.

»wspak, opak obrócić się« [szyk zmienny] (10:2): RejPs 163; RejWiz 172; RejAp 77v; RejPos 72v, 75v, 256, 285, 290, 352v [2 r.]; Abowiem to ieſt Bog nieomylny/ á nigdy ſie wſpák obroćić nie mogą ſwięte ſłowá iego. RejZwierc 206; Bo mu ſię opák w ſzumney mozg obroćił głowie. KlonWor 70.

Szereg: »wynidź a obroćić się« (1): Ale gdy on przedſię nie zmieni vmyſłu ſwego á wiáry ſwoiey ku Pánu ſwemu/ to iuż iemu vſtáwicżnie ná wielką rádość á ná pociechę záwżdy wynidź á obroćić ſie muśi. RejPos 330.
a. O osobach (29):

obrocić się w co (27): A ták márnie zginie on nędzny człowyeczek/ [...] á náſláduiąc żywotá zwierzęcego też práwie iáko wzwierzę ſie obroći. RejPs 74; BielKom G4v; GliczKsiąż P5; á ći [Tatarowie] ſie okrzćili y w Polaki obroćili. BielKron 382v, 350v; Mącz 6a, 337c; RejPos 33v, 52v, 54v [2 r.], 61, 61v (13); RejZwierc 155, 190, 262; Obroćiłeś mi ſię w okrutniká [Vertisti te in crudelem mihi.] BudBib Iob 30/21; SkarŻyw 35. Cf Zwrot.

Zwrot: »w piosnkę, w pośmiech obrocić się« (1:1): Teraz ſie im w pioſnkę obroćił [Nunc in eorum canticum versus sum] á ſtałem ſie im przyſlowiem. Leop Iob 30/9; BielKron 136.
α. Zmienić zdanie (2): A gdy ná tho długo cżekáli/ widząc że ſie mu nic złego nie ſtháło/ obroćiwſzy ſie powiádáli go być Bogiem [Convertentes se dicebant eum esse deum.] Leop Act 28/6.
Zwrot: »obrocić się za szczęściem [czyim]« (1): Przy Weneciech ſtał krol Fráncuſki pirwey/ potym ſie zá ſzcżęſciem Ceſárſkim obroćił BielKron 190.
b. Przekształcić się w inną jakość fizyczną lub substancję [w tym: w co (98)] (100): trzy ſloncze na wſchodzye ſyą ukazały ktore znyenagla w yedno ſyą obroczyly PatKaz III 104; z ktorego miejsca nadziewaliśmy się lekarstwa, w trucinę się nam obrociło Diar 70; Wſſyſtek proch źiemie/ obroćił ſie we wſſy [omnis pulvis terrae versus est in sciniphes] Leop Ex 8/17, Is 1/22, 34/9, Ier 50/23, Ioel 2/31, Act 2/20; żoná Lotowá [...] obroćiłá ſię w ſolny ſłup [eſfecta est statua salis]. BibRadz Gen 19/26; Obroćiłá ſię thedy trzećia cżęść wod w piołyn [facta est tertia pars aquarum in absinthium] BibRadz Apoc 8/11, I 7d marg, Lev 26/22, Zach 14/10; BielKron 12 [2 r.], 12v, 21 [2 r.], 31, 40; Humidum solum de scivit in pratum, Niski grunt mokry obróćił ſie w łąkę. Mącz 373b, 247c, 376d, 386b; RejAp 149v; RejPos 228; BudBib Is 34/9; BudNT Act 2/20; Oczko 5v; oná vrjná/ w wonną ſię wodkę obroćiłá gdj byłá ná S. [Julijana] wjlana. SkarŻyw 179, 202; NiemObr 139; A gdy wſzytkich ſtrzał pozbyłá [o miłości]/ Samá ſię w bełt obróciłá KochFr 7; KochDz 107; ArtKanc L; PaprUp K2v; GrabowSet Gv; LatHar 122; WujNT Act 2/20, Apoc 8/11; CiekPotr 38.
Zwroty: »w krew się obrocić« = vertere in sanguinem PolAnt [szyk zmienny] (10): Plagi kthore Pan ná Egipt dopuſzcżał prze vporne nyedowiárſtwo/ Wodá ſie w kreẃ obroćiłá. Záby. Muchy. Grády. LubPs Yv marg; BielKron 29; RejAp 133 [2 r.], Ff2; BudBib Ex 7/17, 20; SkarŻyw 480 [2 r.]; Abowiem gdy Moizeſz z roſkazánia Bożego/ wodę rzeki oney vderzył/ nátychmiaſt w krew ſię obroćiłá WysKaz 9.

»w proch się obrocić« = in pulverem reverti PolAnt, Vulg; ad pulverem pervenire PolAnt [szyk zmienny] (16): WróbŻołt 103/29; LubPs X6; KrowObr 225; Obronę też wyſoką murow twych rozrzući/ á położy ią rowno z źiemią ták iż ſię w proch obroći. BibRadz Is 25/12, Gen 3/19; Iob 34/15; BielKron 2 [2 r.]; RejPos 228v; GrzegŚm 1; Ieſli im duchá weźmieſz/ w proch ſye wnet obrócą KochPs 156; SkarŻyw 262, 263; PudłFr 59; GrabowSet D4; [ciało] zgnić y w proch ſię obroćić muśi SkarKaz 387b.

»w ziemię, do ziemi się obrocić« = in terram reverti HistAl, Vulg, PolAnt; in terram converti Vulg [szyk zmienny] (14:2): przydzieć cżas że nicżym nie będzieſz, z ziemies poſzedł w ziemię ſie obrociſz BielŻyw 171; WróbŻołt 145/4; HistAl G4; Wſſyſtkie rzecży ktore z źiemie ſą/ w źiemię ſie obrocą Leop Eccli 41/13, 1.Mach 2/63; BibRadz Gen 3/19; BielKron 466v; RejAp 5v; HistRzym 122v; RejPos 33, 184v; Wynidźieć iego Duch zniego/ a on śię obroći do źiemie ſwoiey/ á ná then cżás poginą myſli iego GrzegŚm 3, 27; SkarŻyw 263; WisznTr 34; SkarKaz 353a.

α. fizjolog. O przemianach wewnątrzustrojowych [w co] (17): gdy ie [granata] vwarzyſz z ktorą potrawą/ tedi onę potrawę dobrze żołądek ſtrawi iż ſie w dobrą krew obroci. FalZioł III 2Ib, I 6c; GlabGad H3v, H6, I2, K4; Item morbi genus, Flux gdy ſie komu yáki wrzód we flux/ To yeſt w vſtáwiczne ropienie álbo cieczenie obróci. Mącz 128d; Wypiwſzy tedy [mleko] ná czczo/ potym lekko pochodzić: ktore gdy ſye ſtrawi/ co lepſze w pośilenie ſye obroći SienLek 7, 45; RejZwierc 98 [2 r.]; ModrzBaz 8; Oczko 15v, 28 [40]; ále co wetkaſz álbo wleieſz nád potrzebę/ toć nie tylko nie da pośilenia/ ále y on oſtátek zepſuie/ y w guzy ſię obroći/ z których pewnie wrzody y choroby roſtą. WerGośc 228.
Przen [w co] (1): Tę to tedy máteryą grubą ciáłá pokarm wężow śmiercią precż ſkłádamy/ ktora potym w lepſze ſie nam obroći cżáſu zmartwychwſtánia BielKron 2v.
c. O działaniach: wywołać określony efekt (38): Sane curae est mihi quorsum eventurum hoc sit, Staram ſie owſzeki yáko ſie tá rzecz obróćy. Mącz 73a.

obrocić się ku czemu [w tym: komu (4)] (8): Wſzytkie ich ſtáránie obroćiło ſię im ku więczſzemu poháńbieniu/ y ku potępieniu. BibRadz II 19c marg; Adeo res rediit, pro Eo res rediit. K temu prziſzło/ ktemu ſie obroćiło. Mącz 3c; RejPos 206v. Cf »ku [jakiemu] końcowi obrocić się«, »ku pożytkowi obrocie się«.

obrocić się na co [w tym: komu (5)] (10): RejJóz A2; BibRadz I 281a marg; RejAp AA8v; Ale ná co ſie obroćiło to odwlecżenie ſwiętey iego prośby/ moglibychmy zá to wiecżnie pádáiącz ná koláná ſwoie/ dziękowáć Bogu Oycu ſwemu. RejPos 46v, 39v, 46v, 48, 322v, 352v; ABowiem mądrego á pocżćiwego cżłowieká gniew roſtropny ná wiele ſie dobrych rzecży y obroćić y przygodzić może. RejZwierc 77v.

obrocić się w co [w tym: komu (10)] (19): BibRadz Iudith 8/13 [17]; Mącz 361a, 472d, 486a; y iam téż prawdę piſał w Dyálógoch ſwych/ że ón Syem Piotrkowſki/ miał ſye nam w ſzkodę obróćić. OrzQuin E4, E3v marg; RejPos 12v, 74, 105v, 241v; RejZwierc 256; Nákoniec/ w co ſye on koſzt/ y oná vtrátá/ W co ſye praca/ y twoie obróćiły látá? KochTr 24; W co ſye to obroćiło moié obmyślánie? ZawJeft 38; SkarKaz 610b. Cf »obrocić się w dobre«, »w pożytek obrocić się«.

Zwroty: »obrocić się w dobre« (1): PAnie Boże [...] daymi zwicięſtwo naprzeciw nieprzijacielom moim/ [...] iżby ſie ich moc y rada obrociła w dobre TarDuch D6v.

»na co inszego obrocić się« = zaistnieć w innych okolicznościach (1): A chociay ſie nie ſſtánie wedle myſli twoiey/ tedy s cżáſem ná co inſzego obroći ſie pociechá thwoiá/ á przedſię nie dáremna będzie prośbá twoiá. RejPos 48.

»ku [jakiemu] końcowi obrocić się« (3): Pſal. 49. Argument. Ten pſalm ieſt nádobny przećiwko łákomſtwu á doczeſnemu náſſemu prácowániu ku ktoremu ſie to końcowi obroćić ma RejPs 72v, 106; iż ſie to wſzytko ku lepſzemu kończowi obroćić y przygodzić może/ niżli ták iáko my ſobie ſzácuiemy RejZwierc 162v.

»w pożytek, ku pożytkowi (a. pożytku) obrocić się [w tym: komu (3)]« [szyk zmienny] (4:2): RejPs 196v; BudNT I4v marg; CzechRozm 266; SkarŻyw A4v; Ktora rádá Xiędzá Arcybiſkupia/ iáko nie z Bogá poſzłá/ ták też nie w pożytek/ ále w ſzkodę wiecżną/ tym ktorzyby iey poſłuſzni byli/ obroćić ſię muśi. NiemObr 82; WujNT Matth 15/5.

d. W zwrotach oznaczających zniszczenie (133):
»w dym się obrocić« (1): wſzytko to cżemv ſię świát dźiwuie/ oto w dym ſię obroćiło. WysKaz 45.

»w niwecz się obrocić« = in vanum consumi, esse tanquam nihil PolAnt; frustra abire, interire, ad nihilum venire Mącz; in nihilum verti Modrz; dissolvi, ad nihilum redigi Vulg [szyk zmienny] (115): BielŻyw 84; á ſnadz by przyſechł ięzyk ku podniebieniu memu by ſie ſlowá moie miáły wniwecz obroćić. RejPs 204, 73v, 82, 83, 107, 111v (72); RejRozpr I; LubPs B6, E4v; RejWiz 157; Leop Is 34/12; Praca wáſzá wniwecz ſie obroći BibRadz Lev 26/20, Num 30/13, 2.Reg 17/14, Is 41/11; á ták ſie w niwecż krolewſki rod wſzytek obroćił. BielKron 49 60, 94v, 113, 255, 283v, 334v, 400v; KochSat A3; Amici, diei partem ad se trahuntur. K woley prziyacielóm nie máło dnia ſie w niwecz obróći. Mącz 460d, 21b, 29c [3 r.], 35a, 105b, 247a (11); RejAp 5v, 155; GórnDworz Hh; HistRzym 128v; RejPos 19v, 44, 65, 67, 77v (25); BielSat C3; RejZwierc 7v, 53v, 130, 146, 155v (12); BudBib Sap 14/8; HistHel A; Wiele ſie Pańſtw bogátſzych wniwecz obroćiło/ Bo plemię Otomáńſkie ony poniſzczyło. MycPrz I B; Strum R; CzechRozm 169, 218v [2 r.], 255v; wiele ich [praw] bywa ktore przez rok wniwecż ſię obrocą/ á ſędźiom wielką przynoſzą wątpliwość ModrzBaz 97; A piérwéy świát (rzecz pewna) wniwecz ſye obróći/ Niżli ſye páńſkié twoie ſłowo názad wróći. KochPs 132; SkarŻyw 456; StryjKron 652, 682; CzechEp 269, 329; Muśiáłáby tákże zárázem wiárá y nádźieiá ludzka vſtáć y w niwecż ſię obroćić NiemObr 73; ReszPrz 3; BielRozm 20: GostGosp 98; Phil H4; LatHar 71, 141; GrabowSet B, F3; WujNT Act 5/36, s. 415, Act 5/38, Rom 4/14; SkarKaz 610b; SkarKazSej 705b; Ták też ćiáło Rzecżypoſpolitey zniſzcżećby muśiáło y wniwecż ſię obroćić/ ieſliby vbożſzy wydźierał máiętność bogátſzemu KlonWor *3v.

[»w perz się obrocić«: Prędko w dym wſzyſtko poſzło/ w perz ſię obroćiło/ Co ſię vtrefionymi vſty wymowiło. ŁaszczPogrom 11.]

»w popioł się obrocić« = in cinerem abire Mącz (4): BielKron 364v; Mącz l04b [2 r.]; pámiętay cżłowiecże żeś popioł y w popioł ſie obroćić maſz. RejZwierc 48.

»w proch się obrocić« = pavimento adhaerere Vulg (3): DAwnoćby ſie duſſycżká ma yuż w proch obroćiłá [Adhaesit pavimento anima mea Vulg Ps 118/25]/ Iedno iż prawdá ſłow twoich tá yą obżywiłá LubPs aa5v; RejZwierc 170; SkarŻyw 21.

»w(s)tecz się obrocić« = retrarsum converti Vulg [szyk zmienny] (1): Nyech ſie wtecż obrocą co mnye wſzytko złe zámyſłáyą [avertantur retrorsum et erubescant qui volunt mihi mala Vulg Ps 69/4] LubPs Q2, L2, O2, O4v, dd; Leop Ps 128/5, Thren 1/8.

»w tył się obrocić« (1): W tył ſie nyechay obrocą co mi myſlą zdrádę [avertantur retrorsum et confundantur cogitantes mihi mala. Vulg Ps 34/4] LubPs I2v.

»obrocić się na zad, w zad« = converti retrorsum Vulg (1:1): Leop Is 42/17; niechayże ſię obrocą názad [reverentur retrorsum]/ á niechay ſię záwſtydáią ktorzy prágną nieſzczęſćia mego. BibRadz Ps 40/15.

e. mat. O przeliczeniach [w co] (2): A w tym bądz oſtrożny: iako thu. 18. złotych daią 1. ć, Wiele dadzą ć. 162. złota/ widziſz iż 162. złota: obrociły ſie w czetnari: cżyniącz według reguły. KłosAlg F3.
Przen (1): Bowiem iedinoſć [!] wſzędy chcze mieć cżęſć/ ſama też ieſt wſzytko zupełne/ á w każdej rzecżi ieſt rzecż wiecżna/ ktora też bywa przed tim niż ſie czo ſtanie. A gdy ſie ktora rzecż zepſuie: muſi ſie w iednoſć obroćić/ tho ieſt ku iedney rzecży koniecżney przyſć. KłosAlg A2.
6. Zacząć coś robić, praktykować, uznawać, wyznawać; animadvertere, (con)verti, pergere Vulg (53):

obrocić się do kogo (2), do czego (22): MurzHist E2v; Cicero dotąd ſie vcżył á przy náucżycyelu ſwym trwał/ áż ſie theż obroćił do rzecży poſpolitey/ y bez żadney pomocy rzecż mawyał GliczKsiąż O2; Leop 2.Tim 4/4; GórnDworz I; RejZwierc 45v; WujJud 210v; WujJudConf 67v; CzechRozm 205; Słowieńſkie narody/ miedzy ktoremi ſą Polacy y Ruś/ wiárę świętą Chrześćiáńſką przyięli: á iedni ſię do Rzymſkiego/ á drudzy do Greckiego kośćioła obroćili SkarJedn A*, 223, 358; náſze rozumy/ do vżywánia rzeczy od Bogá nam dánych/ á nie do ich [filozofów] Diſputácyy próznych/ niechay ſye obrócą Oczko 5v; SkarŻyw 143, 354, 457, 504, 576; NiemObr 121; ReszList 157; WerGośc 205; PudłFr 49; SkarKaz 453b, 610b; SkarKazSej 675b.

obrocić się ku czemu (15): przetoż ſie obroczcie ku poznaniu prawego Boga BielŻyw 149; RejPs 195; Nieboy ſie áni ſie lękay: ábowiem ieſt ſtobą Pan Bog twoy/ we wſſem ku cżemu ſie kolwiek obroćiż [quoniam tecum est Dominus Deus tuus in omnibus, ad quaecumque perrexeris]. Leop Ios 1/9, 1.Reg 4/19, 1.Par 18/6, Eccle 4/1; BibRadz Ier 11/10; BielKron 103, 193, 300v, 412; RejAp BB8; A coż tho ieſt obroćić ſie ku pokucie ſwoiey? RejPos 327v, 327v; WujNT 2.Tim 4/4.

obrocić się na co (6): [cesarz Walens] wzyął ſłuſzny pogrzeb obycżáiem pogáńſkim ná iáki ſie był obroćił. BielKron 157v, 30v, 262, 391. Cf Zwroty.

obrocić się w co (6): ſchłopieiemy wſzyſcy tą śćiſkliwośćią Krolewſką/ y dawſzy hárcom y inym dźielnośćiom pokoy/ w pług á w rolą wſzyſcy ſye obroćimy OrzRozm O3; BielKron 338, 376v; Inne Pátryárchie vſtáli/ y iuż ſie w Heretyctwo y drugie w Pogáńſtwo obroćili SkarJedn 397, 384: WujNT 845.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Abowiem gdyś tho W.K.M. iął pokázowáć widomie ſwiáthu/ że miłuieſz Koronę tę/ hnet obrócili ſie do tego ći kthorym dał Bog więcey vmieć/ áby Pátryiey ſwoiey vżytheczni byli GórnDworz A2v.

W przeciwstawieniach: »odwrocić umysły (a. uszy) (2), opuścić ... obrocić się« (3): á ieśli go opuśćićie á obroćićie ſię do cudzych Bogow: obroći ſię y pokarze was SkarŻyw 504; Acż y tu ludźie ći/ ktorzy odwroćiwſzy vmyſły ſwoie od prawdy/ obroćili ſię do báśni/ bayką ſię iákąś ćieſzą/ o w niebowźięćiu pánny Máryey. NiemObr 121; WujNT 2.Tim 4/4.

Zwroty: »na iną drogę obrocić się«: [Litawer mówił do Aleksandra:] ieſli ſie ná iną drogę od tey obroćiſz/ wiedz pewnie/ iż y nas y ſam ſiebie ku vpadku przywiedzyeſz. BielKron 403v.

»obrocić się na jakie postanowienie« = podjąć jakąś decyzję (1): gdy [syn] nyeco náuki záżdźmye/ á ſtego godnem ſie sſtánye/ obroćić ſie ma ná yákye poſtánowyenye/ yákoby y Bogu pożytecżnem był y koscyołowi yego/ thudzyeſz rodzicom ſwoim. GliczKsiąż O.

Przen [do czego] (1): Ale on nieprzeſtánie ná tym [karaniu]: y ſerce iego nie vkoi ſię tym: ále do oſtátniego ſkruſzenia obroći ſię ſerce iego. PowodPr 8.
7. Zwroty o różnych znaczeniach (3):
»do bolu się obrocić« = skazać się na ból (1): ieſli to oboie [głowa albo piersi] záraz/ y co z niémi trzećiégo álbo czwartégo chorowáć będźie/ przyydźie álbo ſye do nawiętſzégo bólu obróćić/ álbo y temu y owemu dogádzáiąc/ ſyrupów y decoctiy ordinácyą wedle potrzeby vczynić. Oczko 36.

»obrocić się w niewolą« = stać się niewolnikiem (1): A kto ſie w niewolą obroći/ Zywotá ſobye vkroći. BielKom G2.

»moc się na wiele rzeczy obrocić« = oznaczać wiele rzeczy (1): gdi ſie ná oney gorze zá prośbą Moiżeſzową miał Pan ludowi onemu ſwemu vpornemu vkázáć/ tedy ſie też dymem kurzyłá. A ták dim może ſie ná wiele dobrych rzecży obroćić. RejAp 77v.

Formacje współrdzenne cf WROCIĆ SIĘ.

Cf OBROCENIE, OBROCENIE SIĘ

DJ