[zaloguj się]
[pdf]

OBROCONY (203) part praet pass pf

obrocony (131), obrocon (68), obrocony a. obrocon (4).

Pierwsze o jasne; -ró- (45), -ro- (8); -ró- MurzNT, PudłFr, ZawJeft, GórnTroas, GosłCast; -ro- OpecŻyw; -ró- : -ro- Mącz (13:4), SarnStat (27:3). ◊ W formach złożonych -on- (23), -ón (1); -on- : -ón- SarnStat (22:1). ◊ W formach niezłożonych -ón (3), -on (1); -ón : -on SarnStat (1:1); -ona; -(o)no.

Fleksja
sg
mNobrócón, obrócony fNobrócona, obróconå, obrócon(a) nNobróc(o)no, obrócon(e)
G G Gobrócon(e)go
A Aobróconą A
I Iobróconą I
pl
N m pers obróc(e)ni
m an obroc(e)ni
G obrócónych
D obrócónym
A m pers obróconych
subst obrócón(e)
I f obrócón(e)mi
L obrócónych
inne formy
pl N subst m - obróconé, obrócono, obrócony; pl N subst f - obrócóné, obrócóny; pl N subst n - obrócóné, obrócóny

sg m N obrócón (26), obrócony (18); ~ (attrib) obrócony (12); ~ (praed) obrócón (26), obrócony (6); obrócony March1, CzechRozm, ReszPrz, GostGospSieb, PowodPr; obrócón : obrócony BielKron (4:1). ◊ f N obrócona (21), obróconå (16), obrócon(a) (4); ~ (attrib) -å (4) Mącz (3), WujNT, -a (2) BibRadz, MycPrz, -(a) (1); ~ (praed) -a (19), -å (12), -(a) (3); -(a) RejPs, Leop (2), BielKron (3), BielSpr, ModrzBaz (2); -a : -å RejPos (5:4), SarnStat (5:1); -å BibRadz (2), RejAp (2), RejZwierc, CzechRozm, CzechEp. ◊ A obróconą (1). ◊ I obróconą (1). ◊ n N obróc(o)no (15), obrócon(e) (11); ~ (attrib) -(e) (1); ~ (praed) -o (15), -(e) (10); -o RejPs, BielKron (2), RejZwierc (3); -(e) CzechRozm, SkarŻyw, CzechEp, ArtKanc, GrabowSet, VotSzl; -o : -(e) RejPos (8:3), ModrzBaz (1:1). ◊ G obrócon(e)go (1). ◊ pl N m pers obróc(e)ni (13). m an obroc(e)ni [trzej wołowie] (1). subst m obróconé (13) [w tym błąd: obrócono (1) SarnStat], obrócony (2); ~ (atrrib) obrócóné (4); ~ (praed) obrócóné (8), obrócony (2) BielŻyw, BielKron; -é (5), -(e) (7). subst f obrócóné (28), obrócóny (2); ~ (attrib) obrócóné (6); ~ (praed) obrócóné (22), obrócóny (2) OpecŻyw, RejPs; -é (11), -e (2) Mącz, -(e) (15). subst n obrócóné (20), obrócóny (1); ~ (attrib) obrócóné (5); ~ (praed) obrócóné (15), obrócóny (1) RejPs; -é (10), -e (1) Mącz, -(e) (9). ◊ G obrócónych (2). ◊ D obrócónym (1). ◊ A m pers obróconych (1). subst obrócón(e) (3). ◊ I f obrócón(e)mi (1). ◊ L obrócónych (1).

Składania dopełnienia sprawcy: obrocony przez kogo (1), przez co (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w. s.v. obrocić.

1. Któremu nadano kierunek lub położenie, zwrócony w jakąś stronę (w jakimś kierunku) (26); In dorsum verti, Ná grzbiet być obrócón. Mącz 485d, 486c.

obrocony do czego (1): [św. Piotr] vkrzyżowan ieſt z obroconą głową do ziemie. SkarJedn 92.

obrocony ku komu, ku czemu (3): slup v drzwy thegoſch koſzczyola szwyąthey Mariey Magdaleny, ku Branye Wodney obroczonich dawſchi ſzyą wkoſzczyelye pod obyadem zamknacz wilupill LibMal 1547/124v; BibRadz 2.Par 3/4; PaxLiz C2.

obrocony na co (2): Leop Ez 43/17; Broná przednieyſza ma być obroconá ná wſchod ſłońcá BielSpr 8.

obrocony w co (1): A ták onych Cherubinow rozſzerzone ſkrzydłá były ná dwádźieſćiá łokiet: A oni ſtali ná nogách ſwych/ ktorych twarzy były w Dom obrocone [et facies eorum versus domum]. BibRadz 2.Par 3/13.

Wyrażenie: »inako obrocony« (1): Diversus, Ynáko obrócony/ rózny/ rozmáyity. Mącz 487d.
W przen (8):

obrocony przeciwko komu (1): á tákowa ſpráwá ma bydź przećiwko Pánu y ſprawcy tego złégo vczynku obróconá SarnStat 581.

obrocony na kogo, na co (3): RejPs 212v, BielKron 73v cf Frazy; GrzegRóżn A4 cf Szereg.

obrocony nad kim (1): Nádemną/twoie gniewy ſrogie/ zgromádzone/ Y wſzelkie nawáłnośći z ſtráchem/ obrocone GrabowSet H3.

Frazy: »ręka [czyja] będzie obrocona [na kogo]« = ktoś zostanie ukarany (1): [Dawid wolał do Anjoła:] Iam ieſt ktorym zgrzeſzył/ ći ſą niewinni iáko owce/ proſzę niechay ręká twoiá będzye obroconá ná mię y ná dom oycá moiego. BielKron 73v.

»ręka [czyja] na złość jest obrocona« = ktoś czyni zło (1): áno ręká ich ninacz ná inego iedno ná złoſć ieſt obroconá RejPs 212v.

Szereg: »obalony abo obrocony« (1): właſne potwárzy [Sabelijanów] rozebráne ná nich ſámych ſą obálone ábo obrocone. GrzegRóżn A4.
a) Włączony do wspólnoty religijnej (3):

obrocony do czego (1): ábj Bulgárowie do Cárogrockiej Pátryárchiey obroceni byli/ á po Grecku wkościołách ſwoich ſłużbę Bożą mieli SkarJedn 221.

obrocony w co (2): Zebyſmy [...] nie tylo miłośćią z nim/ ále rzecżywiśćie złącżeni/ y w ćiáło iego obroceni byli/ to ſię ſtáie przez pokarm/ ktory nam zoſtáwił. SkarŻyw 91. Cf Zwrot.

Zwrot: »w [jaką] wiarę być obrocon« (1): był ſwar miedzy oycem [Machumeta] á mácierzą/ w iákąby wiárę miał być obrocon BielKron 165.
a. W jednostkach frazeologicznych oznaczających zainteresowanie (8):
Frazy: »oczy [czyje] [k komu (3), na co (1)] (są) obrocone« (4): Wyſłuchałem modlitwę twoię y poświęćiłem ten dom/ y będą ocży moie obrocone k niemu po wſzytki dni BielKron 77v; wſzytkich bowiem ocży ktobie [o cesarzu] obrocone ſą/ ták iż y namnieyſzego wyſtępku ſwego zátáić nie będzieſz mogł. Phil S4; GrabowSet Q; oczy iego [Boga]/ mowi Prorok záwżdy ná to miáſto [Jeruzalem]/ y ná mury iego obrocone ſą/ y zápomnieć go nigdy nie może. SkarKaz 633b.

»k niemu będą obrocony ucieczki me« (1): [Pan] wyſluchawał prozby moie nákłádáiąc łáſkáwych vſſu ſwich ku pokornemu vołániu memu/ á aż do oſtátku żywotá mego záwżdy kniemu będą obrocony vcieczki me. RejPs 170v.

Zwrot: »mieć [k komu] umysł z chuciami obrocony« (1): dziękowáli potym luteriani przez poſłá thegoż krolowi Angielſkiemu/ yż ták ma k nim ſwoy vmyſł z chućiámi obrocony BielKron 213v.
Wyrażenie: »zmysły, serce obrocone [k(u) komu]« (1:1): Oto ſłuchay pilnie: ſercá ſkruſzonego/ ſercá ku ſobie z wiárą á z miłoſcią obroconego/ á práwie wiernego. RejPos 327v; GrabowSet Dv.
2. Któremu zmieniono kierunek, odwrócony (6): Niemcy co mieli vderzyć ná náſzych ſwoimi kopiami w czoło/ tedy ich ná ſámego Iaſieńſkiego w bok obroćili/ á náſzy w ten czás ná obroconych y pomieſzánych vderzyli StryjKron 642.
Wyrażenie: »na zad obrocony« = zmuszony do ucieczki (1): Fusi fugatique inimici. Poráżeni y ná zad obroceni. Mącz 139c.
α. O wodzie [od czego] (1): ieſli tá rzéká álbo potoczek przez dowćip ludzki obróćón będźie od ſtárégo płyniénia y rzéczyſká SarnStat 466.
a. lek. Skrzywiony (o częściach ciała) (3): inversa manus, Wywrócona/ obrocona ręká. Mącz 488b; Vari, Qui introrsum pedes, vel crura obtorta gerunt – Koſzlawi, we wnatrz nogi obroconę maiaci. Calep 1102a.
Wyrażenie: »na zad obrocony« (1): Aversis post crura plantis, Stopámi ná zad obróconemi. Mącz 487a.
3. Któremu można zmienić położenie (2): Abowiem taki płod Ani ſie ruſzać ani obroczon łączno być może ku wyſzciu albo wyciągnieniu FalZioł V 17d; A ieſtliżeby płod żadnym obycżaiem niemogł być obroczon [...] Tedy [...] FalZioł V 34v.
4. Przeznaczony, wykorzystany, zastosowany, użyty (62):

obrocony do czego (1): Y dla ſpraw onych świętych/ mieścá one/ Bogu y chwale iego oddáne/ ſą święte/ to ieſt/ do Boſkich á świętych ſpraw (wyłącżywſzy ie od poſpolitego vżywánia) ſą obrocone. WujJudConf 181.

obrocony na co (1): mieyſce ono na chwałę Bożą/ y ná pámiątkę iego/ y Aniołow wſzytkich obrocone było. SkarŻyw 422.

Wyrażenia: »ku szkodzie obrocony« (1): Atak y ine rzeczy wkoſciele krzeſciańſkim ſą dobrim obyczaiem vſtawione/ ale ſą ku ſkodzie/ lakomſtwu/ y balwofalſtwu obroczone SeklKat Z2v.

»źle obrocony« (1): Corruisse opes dicuntur quae corruptae sunt, Które zlie obrócone álbo vtrácone ſą. Mącz 361d.

a. O przedmiotach, pieniądzach, majętnościach (44): Sumptus nusquam melius poni potest, Ten nakład nigdźiey lepiey nie może być obrócón. Mącz 309d.

obrocony k(u) komu (2): [Aleksander pisze do Daryjusa:] puſzka ze złotem znamionuie, że wſzitki ſkarby twe ku mnie obroczony będą. BielŻyw 152; BibRadz Is 60/5.

obrocony na kogo, na co (18): March1 A3v; ConPiotr 33v; o kontrybucyji księży zminki żadnej nie masz, aby miała być na obronę obrocona Diar 91; To miáſto cżáſu Attile onego okrutniká było zburzono/ pothym ná Arcibiſkupſtwo obrocono. BielKron 289, 126, 199; RejZwierc 60, 186v; Cżemuż tedy nie może być náleźion iáki ſpoſob potrzebnych koſztow/ ktore niemogą być nigdźie indźie potrzebniey obrocone/ iáko ná podpomagánie ſzkoł [qui vix alibi melius poni queant quam in scholis restaurandis et conservandis]? ModrzBaz 131; Iáko kielichy y inſze klenoty kościelne/ w wielkiey potrzebie/ [...] bywáią ná vbogie y więznie obrocone. WujNT 133, 114, 262, 274, 322; SarnStat 102, 359, 419. Cf »na pożytek obrocony«.

obrocony w co (1): Kieydany/ dziś w Dom Pánow Kiſkow obrocone StryjKron 597.

obrocony gdzie [„tam”] (2): Dobrá ſwego od Bogá nádánego poććiwie vżywa/ [...] á tám to obráca gdzie ma być ſłuſznie obrocono RejZwierc 143v; VotSzl D2.

Wyrażenia: »na pożytek obrocony« (1): wſzytká ſummá od tych wſzytkich złożoná/ ábo ná woienną potrzebę/ ábo ná iáki inſzi Rzecżypoſpolitey pożytek ma być obroconá [vel ad belli usum vel ad aliam reipublicae commoditatem converteretur]. ModrzBaz 123.

»do skarbu obrocony« (19): Stárſzy ieſliby vrzędowi ſwemu doſyć niecżynił/ niech będźie zá krzywoprzyśiężcę mian/ y z miáſtá wygnan/ á máiętność iego do ſkárbu mieyſkiego niech będźie obroconá [bonaque eius thesauro civitatis addicantur]. ModrzBaz 84, 139; A Káſztelanowie mnieyſzy będą płáćić zá niebyćié ſwé dźieśięć grzywien: któré máią bydź do ſkárbu náſzégo obróconé [fisco regio applicandas JanStat 117] SarnStat 29, 29, 74, 173, 175, 219 (17).

Przen [do czego] (1): Tyr mowiło przećiw Ieruzálem/ Nuż/ nuż/ bráná narodow złámana ieſt/ obrocona ieſth do mnie [convertit se ad me]/ ia nápełnione będę gdyż oná ſpuſtoſzáłá. BibRadz Ez 26/2.
b. O osobach (3):

obrocony do czego (1): Niewiáſty y Pánienki Sionu obelżone ſą: á młodźieńcżykowie lepak do niewſtydu Pogáńſkiego obroceni. PowodPr 10.

obrocony na co (2): A kthorzy by byli krom znáku/ ći máią być Stároſćie wydáni/ á obroceni ná robotę Zamkową GroicPorz h4v; RejPos 74.

Szereg: »przejrzany a obrocon« (1): á [niewiasta] wſzytká byłá w gniewie Páńſkim/ á byłá iuż práwie przeyrzána y obrocona ná ſąd á ná nacżynie pomſthy á gniewu Páńſkiego RejPos 74.
c. O działaniach, skłonnościach itp. (4):

obrocony komu na co (1): Phinees/ ieden przełożony miedzy niemi odwrácał ie od onego błędu ich y byłá vſmierzoná ſrogoſć nádniemi/ á iemu to było obrocono ná iego vſpráwiedliwienie náwieki. RejPs 158.

Wyrażenie: »dobrze, ku dobremu obrocony« (1:1): Bene opera poſita, Dobrze pilność obrócona. Mącz 309d; áby/ [chęci] ktore ſą złe/ [...] ábo wcżás były vmorzone/ ábo ku dobremu obrocone/ ábo iednák w mierney ſkromnośći záchowane [in rectum dirigantur et in mediocritatem] ModrzBaz 7v.

»na co potrzebniejszego obrocony« (1): cżemuſz ſie też ty maſz ledá o co fráſowáć? á myſl ſobie ſtátecżną niſzcżyć á pſowáć? ktora záwżdy może być pocieſzona/ y ná czo potrzebnieyſzego á poważnieyſzego może być obrocona. RejZwierc 155.

d. O tekście [na kogo, na co] (2): iáwnie á miánowicie ſtanowi duchownemu [...]/ roſkázáć racżył/ áby káżdy miał pocżćiwą małżonkę ſwoię. Y rozumieiąc temu/ iż to miáło być obrocono ná plebánią ábo ná iáki vrząd koſcielny/ [...] dołożył tego Duch s. Iż tá małżonká iego ma być trzeźwia/ nie ſzwarliwa/ ſkromna RejPos 345v; literá ſtárego teſtámentu nie dobrze rozumiána/ y nie ná Chriſtuſá obrocona/ roſkázuięcy/ á łáſki y Duchá ku wypełnieniu tego co roſkázuie nie dawáięcy/ zábija ćieleſne Zydy WujNT 629.
e. O czasie (5):

obrocony do czego (2): áby dźień był do roboty obrocony á noc do ſpánia. ReszPrz 51; Calep 1024a.

obrocony ku czemu (1): A czwarta częſcz rokv ma bycz obroczona kv ſądzeniv vieczow, ato dlia tego iz viecze w sędomirſkiei ziemi na troyem mieiſczv byvayą zobiczaia ſtarego ſądzone, a to w Sędomirzv, wRadomiv, a w Viſliczy ComCrac 15.

obrocony na co (2): Ieden mieśiąc ná przesłuchánie wſzytkiey ſpráwy niech będźie obrocon [Unus mensis toti causae cognoscendae daretur] ModrzBaz 92v; GostGospSieb +4v.

W przeciwstawieniu: »odjęty ... obrocony« (1): Succisivus – Czas pilnieiſzim ſprawon [!] odięti a do mnieiſzich obroconi. Calep 1024a.

5. Przekształcony, zamieniony (104):

obrocony na co [w tym: komu (3)] (6): áby káżdy narod/ [...] ktoryby złorzecżył przećiw Bogu [...] był cżwiertowan/ á dom iego niech będźie obrocon ná poſpolity wychod [et domus eius in latrina ponantur] BibRadz Dan 3/29; y niemocy náſze/ y zákrwáwione myſli y ſercá náſze/ y wſzytki ſmutki náſze/ będą nam ná pociechę obrocone RejPos 258, 65, 125, 138, 315.

obrocony w co [w tym: komu (2)] (21): káżda ſpráwá twoiá/ będzye thobie w rádość obrocona RejPos 128, 146; niech Grekowie o tych Pátryárchiách/ iuż práwie nie tylo w Heretyctwo/ ále w pogáńſtwo obroconych/ niepewnymiſię á prożnemi wieściámi nie karmią. SkarJedn 167; ZawJeft 35; Calep 949b; GrabowSet A4, X2; Który zakład ma bydź obrocon w ſummę główną [quod vadium debet converti in summam essentialem JanStat 449]/ przez przyśięgi ćieleſnéy SarnStat 1256, 88, 1046, 1154; PowodPr 32; Piérwéy kámienie w złoto będą obróconé/ Niż piſmá iego v nas będą wypłonioné. GosłCast 10. Cf Fraza, Wyrażenia.

Fraza: »niebo w łzy jest obrocone« (1): więc niebo zá nas w łzy ieſt obrocone? GrabowSet Q4v.
Wyrażenia: »w krew obrocon« (1): w krew były obrocony/ wſſytki zrzodłá y wſſytki wody ziemie oney. RejPs 155.

»w lepsze, ku lepszemu obrocony« (1:1): RejPos 139; któré to kłopoty wſzyſtkié ſą w lepſzé obróconé, zá małżeńſtwem iego, y weſzćiem przyiáźni w tymże domu Rákuſkim SarnStat 1226.

»w niezgodę obrocony« (1): Wſzák to iáwnie widziſz y w inych kroleſtwach ſwiátá tego/ iż gdy od niego [od Boga] odſtępuią/ [...] bywáią práwie záſlepione á ſámy w ſobie roſtárgnione/ á w roſterk á w niezgodę obrocone RejPos 79v.

»w (po)śmiech (i w powieść) obrocony« = wyśmiany, wyszydzony (3): będzye wáſzá nędzá w pośmiech ludzki y w powieść obroconá. BielKron 77v, 55v; derisum atque contemptum beneficium, Náśmiane álbo w śmiech obrócone dobrodźieyſtwo. Mącz 356a.

»we złe obrocony« (1): In peiorem partem sunt versa atque mutata omnia, we złe ſą obrócone. Mącz 485d.

a. Zniszczony, unicestwiony [w co] (76): Dla gniewu Páńſkiego niebędzie w niey [o Babilonie] mieſſkano/ ále wſſyſtká będzie w puſtynią obroconá Leop Ier 50/13; Pátrzay ná okrąg murow/ y w rum obrocone Theatrá/ y kośćioły y ſłupy ſtłuczone SzarzRyt D2v.
Wyrażenia: »wniwecż obrocony« = convulsus, deploratus, dissipatus, irritus, labefactatus, prostratus Mącz; redactum esse in nihilum, redigi ad nihilum Vulg; in nihilum redacatus JanStat (63): MurzNT 56; źli y niewierni ſprzećiwnicy iego y kościołá ſwiętego/ márnie zeſromoceni á w niwecż obroceni będą LubPs Z3v, L, Xv; Bo iákochmy tu ná ſwiát z niſzcżego ſtworzeni/ Tákże też záſię w niwecż będzyem obroceni. RejWiz 21v; Leop Iob 30/15, Is 34/11; Spráwi to Pan/ iż miáſto dżdżá ſpádnie proch y popioł ná twoię źiemię/ ktory z niebá przyidźie ná ćię/ áż w niwecz obrocon będźieſz [donec dispet datis] BibRadz Deut 28/24, 2.Reg 17 arg, Ps 69 arg, Tob 3/6, II 74c marg; BielKron 466v; [stoicy] pokłádali ſwiát nigdy nie być ſtworzon/ iedno od wieká wiekow być/ tákież cżłowieká/ á duſze w niwecż obrocone być po śmierći cżłowiecżny BielKron 156; proſił thedy ſenatu/ áby to wywołánie było odwołano záſię á wniwecż obrocono BielKron 210v, 115v, 337, 408; Homo fractus ac pene dissipatus, Człowiek zeſzły á málem w niwecz obrócony. Mącz 396a; Prostratae religiones, Rozruſzone/ roſproſzone/ w niwecz obrócone Boże służby. Mącz 415a, 306b [2 r.], 347d, 478d; RejAp BB5, 146v, 170v; iuż on mocarz ſwiátá tego zemdleć á zniſzcżeć muśi/ á w niwecż będzye nád thobą obroczona moc iego. RejPos 79v, 77v, 79, 79v, 85, 175v (22); [ci, którzy] tylko ſie paráli tym ſwiátem márnym á omylnym y kſiążęty iego/ iákiemi lekkoſciámi/ ſromotámi/ á ſrogiemi vpadki s ſtanow ſwych vpadáli/ á práwie ſą zniſzcżeni á w niwecż obroceni RejZwierc 184v, 256; Kroleſtwo ono nie tylko Izráelſkie wielkie/ ále też y Iudſkie ſławne y zacne wniwecż ieſt obrocone. CzechRozm 165, 79, 227; roſkazánie Boże bywa wniwecż obrocone [et Dei iussum pessundatur]. ModrzBaz 28; gdy vciekáiąc do ſwoich łodzi przyſzli/ obaczywſzy być popalone/ y w niwecz obrocone z fráſunku/ z nędze/ y z głodu niemogąc Rzek przebyć/ tám pomárli y poginęli StryjKron 260; Nie możeć być rozwiązáne to iest w niwecż obrocone piſmo CzechEp 113, 91, 269; áby [ustawy nasze] żadnégo czáſu przez nas y potómki náſzé w czym nie były náruſzoné/ y w niwecz obróconé [quomodolibet valeat in irritum revocari JanStat 149] SarnStat 938, 84, 92, 1069.

»w popioł obrocony« (2): MycPrz II B3; Doświádczył Sokoł Gryffá/ iákiéy ieſt dźiélnośći/ Bo ieſcze do tych czáſow opłakuie kośći Swégo rycérſtwá/ któré mężnie poráżoné/ A ná koniec y w popioł ktemu obróconé. PudłFr 43.

»w proch obrocony« (5): Iedennáſtégo dnia gory ij wſſytky págorki ij pádoly w proch będą obrotzony ij polożony OpecŻyw 193v; FalZioł I 9c; śmierć wiernych przez ktorą iuſz cále bywa zepſowan y wproch [!] obrocon on zły cżłowiek z złośćiámi ſwymi GrzegŚm 37; BiałKaz E2v; Y zaż w proch obróconé mury ten poſtáwi GórnTroas 51.

»wspak obrocony« (1): A niechay [...] wſpák będą obroceni ktorzy ſie ráduią z vpádku mego. RejPs 102v.

»w ziemię obrocony« (3): A żywot człowieczy ácz ná wielką nędzę wydany zroſkázánia twego/ ſnadnie będzie wziemię obrocon RejPs 134v; RejPos 49v; To ćiáło z źiemie ſtworzone/ w źiemię będźie obrocone ArtKanc S17v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Coniectus – Zruczoni, obruczoni. Calep 242a; Conversus – Obrocony. Calep 256b; Retortus ‒ wkoło obroczoni. Calep 920b.

Cf NIEOBROCONY, OBROCIĆ

DJ