Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OBRZYDZAĆ SIĘ]

Następne hasło: OBRZYDZIĆ »

OBRZYDZENIE (36) sb n

o oraz oba e jasne (1 raz z BiałKat).

Fleksja

	sg	pl
N	obrzydzenie
G	obrzydzeniå
D	obrzydzeniu
A	obrzydzeni(e)	obrzydzeniå
I	obrzydzeni(e)m, obrzydzenim
L	obrzydzeniu

sg N obrzydzenie (10). ◊ G obrzydzeniå (10). ◊ D obrzydzeniu (1). ◊ A obrzydzeni(e) (9). ◊ I obrzydzeni(e)m (2), Leop, RejPos obrzydzenim KrowObr (2). ◊ L obrzydzeniu (1). ◊ pl A obrzydzeniå (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. brzydzić.

Znaczenia

1. To, co budzi odrazę, wstręt (o rzeczach, czynach oraz ludziach) (18)
- W przen (6)
2. O doznawaniu lub wzbudzaniu u kogoś uczucia wstrętu, odrazy, też wstręt, odraza (18)

1. To, co budzi odrazę, wstręt (o rzeczach, czynach oraz ludziach); abominatio Vulg [w tym: czyje (10): G sb (3), ai poss (7)] (18): RejPos 346; cżłowiek ieſt [...] po ſmierći ſmrod á pokarm robakom/ á obrzydzenie ludzkie RejZwierc 48.

W połączeniu szeregowym (1): ále teſz thy znáki [o obrzędach i symbolach w kościele katolickim] [Bóg] zowie/ obrzydzenim/ obłudą/ nietzyſthośćią/ grzechem/ ſmrodem/ y przeklęſtwem. KrowObr 94.

Zwroty: »[kogo] za obrzydzenie mieć« (1): Dálekoś mye wyłącżył od znáyomych moich/ Ze mye zá obrzydzenye myeli [posuerunt) me abominationem sibi Vulg Ps 87/9] w myſlach ſwoich LubPs T3v.

»położyć [kogo] obrzydzeniem sobie« = mieć za odrażającego (1): Dálekoś odłączył znáiome moię odemnie: położyli mię obrzydzeniem ſobie [posuerunt me abominationem sibi] Leop Ps 87/9.

Wyrażenie: »obrzydzenie boskie, pańskie« = to, czym Bóg się brzydzi [szyk 5:1] (5:1): Przeklęty tzłowiek ktory tzyni ryty álbo lity Obras obrzydzenie Pańſkie KrowObr 111, 110, 111 [2 r.], 117, 143v.

Szereg: »obrzydzenie a obmierżenie« (1): Abowiem to wſzytko [czarnoksięstwa] ieſt wielkie obrzydzenie á obmierżenie przed oblicżnoſcią moią. RejPos 188.

W przen (6): Rzym był onym Bábilonem wielkim/ o ktorym Ian S. piſze/ y mátką nietzyſtą/ y obrzydzenim ziemie KrowObr 25.

W połączeniu szeregowym (1): y vzłoćiłá ſie złotem/ ſrebrem/ y kámienim drogim/ y ma kubek zloty w ręce ſwoiey obrzydzenia/ y plugáſtwá/ netzyſtośći ſwoiey/ á ná tzele iey imię nápiſáne Táiemnicá Bábilon KrowObr 241v.

Szereg: »obrzydzenie i nieczystość« [szyk 2:2] (4): toć ieſth/ oná niewiáſtá nietzyſtha/ [...] ktora ma kubek złoty w ręce/ napełniony obrzydzenia y nietzyſtośći KrowObr 132v, 28, 132v, 241 v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

2. O doznawaniu lub wzbudzaniu u kogoś uczucia wstrętu, odrazy, też wstręt, odraza; abominatio Vulg [w tym: kogo (1), czego (13)] (18): A iednak ſie tego trzeba ſtrzedz aby dziecię z pierwu nie było mlekiem obetkano/ Tak tho rozumieiącz/ Iednym razem dziecięcia thak długo nie trzymać/ ażby przyſzło obrzydzenie pokarmu. FalZioł V 35v; On ieſth zrządzon od Bogá ku pokućie ludziom/ y nioſł obrzydzenia niemiłośćiwośći Leop Eccli 49/3; Ieſt tedy Pokutá [...] obrzydzenie y omiérżenie złośći BiałKat 376; SkarJedn 53, 260; przetoſz ná obrzydzenie mężoboyſtwá/ roſkazał [Bóg] áby krwie bydlęcey żadną miárą nie iedli SkarŻyw 271, 442; Bo tám nie trudne do grzechu wrocenie/ gdźie nie było prawdźiwe iego obrzydzenie. LatHar 111, 110, 662, 665; SkarKaz 348b, Oooo2d.

obrzydzenie u kogo (3): Iż tho muśi być niecnotá/ co z vmárłych ſzuka złotá. [...] to ſą rzecży krotkie á omylne/ á wielkie obrzydzenie y v Bogá y v ludzi s tego ſie záwżdy vmnożyć może. RejZwierc 48v; RejPos 326v. Cf »być [u kogo] w obrzydzeniu«.

W przeciwstawieniach: »obrzydzenie ... baczenie, cześć, powaga« (2): RejZwierc 18v; Co może być nędznieyſzego iáko vmárły? [...] z piękney vrody/ táka ſzpetność y trup ſproſny. ze czći ktorą miał v ludźi/ tákie obrzydzenie/ ktorego dom iego właſny/ żoná y dźieći iego y kreẃ iego wytrwáć nie może. SkarKaz 385v.

W charakterystycznych połączeniach: obrzydzenie błędu, grzechow (6), mężobojstwa, niemiłośćiwości, pokarmu, złości; obrzydzenie prawdziwe, wielkie; zjednać obrzydzenie.

Zwrot: »być [u kogo] w obrzydzeniu« (1): w iákim wſzetecżni ſą v pocżćiwych obrzydzeniu: á w iákiey záſię pocżćiwi á ſkromni/ y powadze y bacżeniu RejZwierc 18v.

Szereg: »obrzydzenie i (a) omierżenie« [szyk 1:1] (2): [czart przywodzi człowieka] ku wſzytkiemu temu coby mu mogło zyednáć omierżenie á obrzydzenie v Páná tego. RejPos 326v; BiałKat 376.

Wyrażenie przyimkowe: »aż do obrzydzenia« (1): [Bóg] cżłowieká dał/ świętego y duchem bes miáry nápełnione^go: iáko ſie to cżęſto/ áſz do obrzydzenia powtárzáć muśi CzechRozm 58.

Synonimy: 1. nieczystość, ohyda, plugawość; 2. mierzioność, niechęć, wstręt, wzgarda.

Cf OBRZYDA, OBRZYDLIWOŚĆ, OBRZYDŁOŚĆ, OBRZYDNOŚĆ, OBRZYDZIĆ