.
a.
O postaciach mitologicznych;
cyclops Mącz, Modrz; gigas Mącz (33):
RejWiz 82;
[Jupiter] vciekał z niebá przed Obrzymy z drugimi bogi áż do Egiptu BielKron 24,
20v [2 r.],
22,
22v,
24;
Athlas, Niewymownie wyſoka góra w Mauritániey/ ná którey (yáko Poetowie piſzą) yeden obrzim Athlas rzeczony ſtoyi niebo rámionami ſwémi podpieráyąc. Mącz 19a;
Cyclopes, Obrzimowie byli niekiedy w Siciliey o yednym oku. Mącz 76a;
Gigas, Stoliman/ Wielki okrutny człowiek/ Stwolin álbo obrzim niktórzi zową ſtolin. Mącz 145c,
19a,
27a,
298b,
471a;
Mogłby ich [Prudeńskich] o to Iowiſz iuż beſpiecżnie prośić/ Iżeby mu pomogli walcżyć z Obrzymámi PaprPan O2,
E3v [2 r.],
S3v,
Cc2v,
Dd4v;
A pod tym przezwiſkiem [mężobójców] nierozumiałem obrzymow/ áni żadnych dźiwow ludźiom podobnych: ále źwierzętá ludzkośćią ozdobione/ rozumem władáiące ModrzBaz 142v;
StryjKron 145;
[o Janie Kochanowskim] Wdźięcżnieś [!] śpiewał niż on Cyklops/ obrzym bogowoyny. KlonŻal B3,
B3 marg;
KochMuza 26;
Gigantomachia ‒ Válka miedzi obrzimamy. Calep 455a,
455a;
SzarzRyt A3v,
D2v.
W porównaniach (4): Tymże też vśćiem [Brdy] vyźrzyſz áno gory/ Hániebne z gárncow nioſą wodne ſory/ Ktore prowádzą z Bydgośći zdunowie/ Iák obrzymowie/ Gdy całkiem nieśli z gruntu wyważone/ Skáły Theſſálſkie KlonFlis G2v. Cf Wyrażenie.
Wyrażenie: »wielki jak obrzym« (2): ludzie leſni mieſzkáiący w onym leſie/ ktorzy byli wielćy iáko obrzymowie [quorum corpora erant maxima ut gigantum]/ w skorzánym odzieniu chodzący. HistAl K6, K6; Cyclopes álbo Gigántes/ ludzye wieley [!] iáko Obrzymowie/ ći byli w Syciliey pod gorą Etną BielKron 8v.
b.
O ludziach (69):
LubPs I;
RejZwierz 43v;
BielKron 447v;
Mącz 155a;
[Białobłocki mówi do nieurodziwego dworzanina, który otrzymał starostwo] záwdy ſiedząc ſpráwy odpráwuy/ á ieſliby mogło być/ ieſzcże bych wolał/ żeby z okná/ bo y twarz/ y brodę maſz po tęmu/ iż z gory/ zá obrzymá vydzieſz. GórnDworz R8v,
E;
(nagł) Dunikowſcy. (–) Chociażći oni wzroſty ták niewielkie máią/ Rad vyrzę ty Obrzymy ktorzy im zdołáią PaprPam O4,
C2,
I2,
X,
Y4;
Słába nádźieiá woyſko nawiętſzé krolowi/ Słába nádziéiá moc obrzymowi [gigas non salvabitur in multitudine virtutis suae Vulg Ps 32/16]. KochPs 46,
27;
StryjKron 135 [2 r.];
CzechEp 90;
ReszPrz 66;
Calep 454b;
KochFrag 22.
W przeciwstawieniu: »obrzym ... karzeł, mąż« (1): [Chrystus] myal czyalo yako mąſz nye yako obrzym any yako karzeł PatKaz III 118v.
W porównaniach (10): PatKaz III 118v; Y rozſſerzył był [Judas Machabejczyk] ſlawę ludu ſwego/ á wdział ná ſie páncerz iáko Obrzym [induit se loricam sicut gigas]/ y przypáſał ſobie oręża woienne ku bithwie/ y bronił obozu miecżem ſwoim. Leop 1.Mach 3/3; RejPos 29; ArtKanc A19v; Weſelił ſię Pan Kryſtus iáko Olbrzym ku bieżeniu drogi/ ábowiem nie mieſzkał/ ále bieżał wołáiąc WysKaz 7. Cf »(jak(o)) mocny obrzym«.
W charakterystycznych połączeniach: hardy obrzym, niewściągniony, śmiały, udatny, uzbrojony; za obrzyma ujć.
Zwrot: »przerosnąć obrzyma« (1): páni mátká że niewielga byłá, Widziſz oycze, żem y ia nie przeroſł obrzymá. CiekPotr 27.
Wyrażenia: »(jak(o)) mocny obrzym« [
o Chrystusie] [
szyk zmienny] (
6):
Sſtał ſie yák oblubyenyec ten Pan wſſechmogący/ Z wyelkyemi dáry do nas záwżdy przychodzący/ Práwye yák mocny obrzym w drogę ſie przypráwił [exsultavit ut gigas ad currendam viam Vulg Ps 18/6] By ſie nam z nyebá ſwego s wſſytkim dobrem zyáwił. LubPs E3 [
przekład tego samego tekstu RejPos,
ArtKanc G13v];
RejPos 210v,
231,
346;
PRzyſzedł iest k nam Obrzym mocny/ Meſyaſz záślubiony/ Kryſtus wiecżny Krol Izráelſki ArtKanc A12,
G13v.
»wielki obrzym« (1): Herculeus, [...] Metaphoricos, Mocarz wielki obrzym. Mącz 155a.
Szereg: »gigant to jest (albo) obrzym« (3): Poſłał tedy Moiżeſz dwánaſcie kſiążąt Izráelſkich/ [...] A gdy przyſzli do Ebronu/ widzieli trzech mężów wielkich z narodu Enách/ to ieſt/ Gigántów álbo Obrzymow BielKron 40, 61v, 445v.
Przen (2): Ale ſzáthan nieprzyiaćiel chwały Bożey/ [...] pobudźił Obrzymy/ ktorzy [...] chcąc ſobie nábyć sławy/ pocżęli budowáć wieżę Babel cżwororożną z iednego Bogá Iſtnośći y Troiákiego/ kthoreyby wierzch aż do niebá doſiągł GrzegRóżn Hv, G2.
α.
W Biblii o niektórych ludach, którym przypisywano ogromny wzrost;
gigas Vulg, PolAnt (32):
[Kain] zbudował wyelkye myáſto Enos w ktorym ſie zámnożyli obrzymowye ludzye wielcy á wyſocy/ by yákie ſochy. GliczKsiąż E2;
[o Holofernesie] Vpadł mocarz choć go Tytán ſynowie nie bili/ Ani ſie nań z miaſt wyſokich obrzymi ruſzyli LubPs hh3v;
Leop Prov 21/16;
DAwidek był niewielki/ z oną ſwoią procą/ Gdy Obrzymá poráźił/ z iego ſrogą mocą. RejZwierz 69,
43v;
BibRadz Gen 6/4,
I 106a marg,
308c marg;
BielKron 40v [2 r.];
RejPos 200,
215v;
Obrzymowie byli ná ziemi [Gigantes fuerunt in terra] we dni ony BudBib Gen 6/4,
Sap 14/6,
197b marg,
Ios 12/4,
17/15;
WierKróc A2;
SkarŻyw 269 [2 r.],
270,
500.
W charakterystycznych połączeniach: obrzym okrutny (4), pyszny (2), srogi (3), waleczny, zbrojny (2), zuchwały; ostateczny z obrzymow.
Wyrażenia: »z (na)rodu obrzymow« (
2):
Leop Deut 1/28;
á ten Og był z narodu Obrzymow. Było iego łoże długo chowano/ żelázne ná dziw w Rábacie w dłuż dzyewięć łokći. BielKron 42.
»obrzym mocny« (1): Z iego [Kaimowego] theż narodu wyſzli ludzye wielcy Obrzymowie mocni á walecżni/ ktorzy przeſládowáli lud Boży BielKron 4v.
Zestawienie: »Golijasz (a. Golijat) obrzym« [w tym: okrutny (2), okrutny a zbrojny (2), srogi (1)] [szyk zmienny] (7): [Bóg wybawił] dawida/ krola z ręku Saulowych/ y z ręku Goliiaſza obrzyma TarDuch D3v; RejZwierz 43v; Dawid poráził dwiemá kámyki on[e]go okrutnego Obrzymá Goliaſzá/ wybawiáiąc woyſká żydowſkye z wielkiego niebeſpyecżeńſtwá onego RejPos A4v, 2, 18v; RejZwierc 204, 265v.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}