[zaloguj się]
[pdf]

OCHŁODA (111) sb f

Pierwsze o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); -o- (21), -ó- (1); -o- : -ó- KochPieś (2:1).

Fleksja
sg pl
N ochłoda ochłody
G ochłody
D ochłodzie
A ochłodę
I ochłodą
L ochłodzie
V ochłodo, ochłoda

sg N ochłoda (22). ◊ G ochłody (27). ◊ D ochłodzie (9). ◊ A ochłodę (30). ◊ I ochłodą (11). ◊ L ochłodzie (3). ◊ V ochłodo (7), ochłoda (1). ◊ pl N ochłody (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Oziębienie, ostudzenie; zaspokojenie pragnienia; refrigerium Miech, Mącz; refrigeratio Cn (10): Czo ieſt pragnienie. (–) Ieſt żądanie [och]łody zimney á wilgotney, albo też ciepłey á wilgotney. GlabGad Gv; Mącz 137a; ZE Gdańſká Flis wędruiąc/ [...] Stąpił we wśi do kárczmy/ áby ſię ochłodźił. Ale miáſto ochłody ieſcze ſię zápalił: Bo mu Kupido młodą goſpodynią zchwálił. KochFr 134.
Zwrot: »ochłodę mieć« (1): Przeto też tam [nad morzem] lecie ludzie z Perſijey y z Medijey ochłodę maią [refrigerium quaerant]. MiechGlab 25.
Wyrażenia przyimkowe: »dla ochłody« (1): Tu zdróy przeźroczyſtéy wody/ Podróżnému dla ochłody KochFr 26.

»ku ochłodzie« (2): Cżemu ciało płuc ieſt rzadkie á iako gębka dziurkowate. (–) Aby tim więcey wiathru mogło w ſobie zachować ku ochłodzie ſercza. [...] Bowiem płucza maią ſie iako miech kowalſki, biorącz w ſię wiatr ku ochłodzie ſerdecżney, zaſię on zagrzany wydychaiąc GlabGad E.

»na ochłodę« (1): gośćie ſię tráfili do ich klaſztoru/ y gorącem ſrogim z drogi prágnąc wody prośili ná ochłodę. SkarŻyw 45.

Przen (2):
Zwrot: »mieć ochłodę« (1): SkarŻyw 4 cf Wyrażenie.
Wyrażenie: »ochłoda w upaleniu« (1): W tym imieniu IEZVS [...] będzieſz miał/ ochłodę w vpaleniu/ vćiecżkę w pogonieniu/ zamek w obronieniu/ moc w oſłábieniu SkarŻyw 4.
a) Ten, kto daje ochłodzenie (1):
Wyrażenie: »w upaleniu ochłoda« (1): Bądź nam/ Pánie/ w wypráwie pomocą/ w drodze poćiechą/ w vpaleniu ochłodą LatHar 633.
2. Ulga; przen (101):
a) Ulga w cierpieniach fizycznych; odpoczynek; rozrywka; refrigerium Vulg; recreatio, relaxatio Mącz (29): Mącz 67c; Wilk ácz ieſth wrzód nieuléczony/ á wſzákże mu ochłodę tym vczyniſz/ tłuczoné kádźidło/ rozmiéſzawſzy z białkiem przykłáday SienLek 121v; w ten cżás [dzworzanin] niechay tym báwi páná/ cżym by ſie vcieſzyć pan mogł: áby mu nie przekáźił oney ochłody/ dla kthorey odſzedł ná pokoy. GórnDworz K8; Iż nielza miły Pánie inácżey/ iedno áliż we krwi teſtámentu twego muśiſz wypuśćić s tego nędznego więzyenia ten mizerny narod ludzki/ á z onego iezyorá/ w ktorym nigdy żadney ochłody nie máſz. RejPos 101v.

ochłoda czyja (1): To ieſt odpocżynienie moie/ pośilćie ſprácowánego/ á tho ieſth ochłodá moiá Leop Is 28/12.

W połączeniach szeregowych (5): Conquiesco [...] Dobrze odpocziwam/ [...] Też ochłodę/ Roskoſz y krotochwilę mam. Mącz 341d, 186c; iż przyrodzenie ludzkie ták ieſt ſpráwione/ iż poſpolićie po roboćie ſzukamy odpocżynku/ igry/ y iákiekolwiek [!] ochłody [ut post labores quaeramus cessationem, ludos et animorum relaxationes]/ ábo też y wolnieyſzey myśli ModrzBaz 11; SkarŻyw 258; LatHar 76.

W przeciwstawieniu: »robota abo praca ... ochłoda« (1): Náznácżył im y zábáwę dla próżnowánia/ nie iáko robotę ábo pracę/ ále iáko ochłodę. SkarŻyw 260.

W porównaniu (1): IAko w przygodźie prętkimi pſi ſzcżwána/ Prágnie ochłody łani zmordowána. A w tąż moy Boże duſzá moiá licha/ W ćięſzkich fráſunkách ſwych do ćiebie wzdycha. CzahTr B2.

Zwroty: »ochłodę czuć« (1): Po śmierći rodźicow ſwych ſamá dom ſpráwuiąc/ Iuż ſie iey náprzykrzyło ochłody niecżuiąc. PaxLiz C.

»mieć ochłodę« [szyk zmienny] (5): LubPs R6, R6v; KwiatKsiąż Pv; Mącz 341d; Do Cezáryey przyiáchawſzy tem nawiętſzą miał ochłodę/ iżem cżyſtą wodę pił/ á chleb świeży ieść mogł. SkarŻyw 89.

Wyrażenia: »w (u)pragnieniu ochłoda« (3): Roſſcżepił twárdą opokę wyniknęły wody/ Aby w vprágnyenyu ſwoim vżyli ochłody LubPs Yv, R6, R6v.

»woda ochłody« (1): Pan [...] ná dobrey mię paſzey poſadził: nád wodą ochłody [super aquam refectionis Vulg Ps 22/2] wychował mię SkarJedn 401.

Szeregi: »(albo) odpocżynienie a (abo) ochłoda« = requies et refrigerium Vulg (2): Leop Is 28/12; Kſiążę pokoiu/ (álbo odpocżynienia/ ábo ochłody). BudBib I 404a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ochłoda a wesele« (1): choćia náprzećiw słábey gnuſnośći podpory á lekárſtwá ſzukamy/ álbo piecżołowliwym pracam ochłody á weſela. KwiatKsiąż F4v.

Wyrażenie przyimkowe: »dla ochłody« (2): Abowiem żadnych gier niedozwalamy/ iedno dla ochłody á ćwiczenia. UstPraw B3; Tylko wżdy dla ochłody/ zraz przetáńcuiewá. PaxLiz E3v.
α) Miejsce odpoczynku (4): Przeſliſmy przez ogień y przez wodę: y wywiodłeś nas ku ochłodzie Leop Ps 65/12; KochPs 95; ieſzcże był Chryſtus nieotworzył wrót rayſkich: y Abráhám choćiaſz w ochłodzie był z Lázárzem/ wſzákże wodchłáni był. SkarŻyw [197]; SkarKaz 552a.
β) Zbawienie wieczne (3):

W połączeniu szeregowym (1): Day mieyſce odpoczynienia/ ochłody/ y pokoiu tym ktorzy przed námi z znákiem wiáry poſzli SkarKaz 383b.

Wyrażenie: »ochłoda wieczna« [szyk 1:1] (2): Tám Swięty Ian ćiáło Boże wziąwſzy/ [...] z ćięſzkiego więzienia ćiáłá tego po wielkich pracách y mękách ná ochłodę wiecżną poſzedł. SkarŻyw 90; ArtKanc P4v.
b) Ulga w cierpieniach psychicznych, pociecha, radość; delectatio, voluptas Mącz; iucunditas, lubentia Calep; refrigerium Vulg (72): MurzHist S3; Miał teſz wielką chuć od Páná Bogá do duchownych y Boſkich rzecży: mowić o nich/ cżytáć/ ſłucháć/ rozumieć ie/ to iego byłá potráwá y ochłodá SkarŻyw 372; Calep 567a, 614a; Mnie/ żal wnętrznośći ſuſzy / ſmyſł trapiąc ſurowie/ Chwilá/ dla vlżenia/ żádna mi nie dána/ Y we mnie/ ochłodá/ nigdy nie vznána GrabowSet R4v, Q3v; O Swięći Anyołowie [...]. Iednayćie nam świętą/ á Pánu BOgu przyiemną modlitwą wáſzą [...] przy śmierći obronę/ y ochłodę LatHar 426; WujNT Act 3/20; CHwáłáć tobie Goſpodnie/ [...] Ześ dał Pánnę oglądáć/ [...] Ktemu iákoś vćieſzną/ w iey poſtáći ſlicżney/ Cżym nas wnet nábáwiła/ ochłody niezlicżney. PaxLiz C3.

ochłoda czego (5): Doznałem nie pożytkow/ tey ſmutney śiwośći/ Kompáruiąc z ochłodą/ vćieſzney młodośći. PaxLiz D4v. Cf »ochłoda dusze«, »ochłoda serca«.

ochłoda w czym (2): GórnDworz H3; SkarŻyw A4v; Cnotá ozdobą możnośći/ Y ochłodą w doległośći. KochMRot A2.

ochłoda w czym [= co przynosi ulgę] (5): Mącz 341d, 342a; Cżęſtokroć od rzecży ſię trudnych odwodząc/ wżywoćiech y powieśćiách świętych ochłodę ſwoię y cżytánie miał SkarŻyw 201, 383, 542.

ochłoda czyja [w tym: pron poss (6), ai pass (1), G sb (1)] (8): SkarJedn 105; KochPs 181; SkarŻyw 15, 201, 259; LatHar 674; Iużeſz mi go [jedzenia i picia] każ vdać/ coby z mą ochłodą [= radością] PaxLiz D, C4v.

W połączeniach szeregowych (9): MurzHist B4v; In aliquo homine acquiescere, Rozkoſz. Ochłodę á krotochwilę mieć s niekim. Mącz 341d, 182a, 507b; SkarJedn 356; SkarŻyw 258; KochMRot B2v; GrabowSet P4; v nas w Polſcze wczás, pokoy, ochłoda, Roſkoſz, porządek, mieſzkała y zgodá. KlonKr F3v.

W przeciwstawieniach: »ochłoda ... niepożytki, szkoda, trapienie« (3): GórnTroas 55; Miáſto ochłody/ trapienie ſie mnoży/ Co ćieſzyć miáło/ to śmiertelnie trwoży. GrabowSet S3; PaxLiz D4v.

W porównaniu (1): Czeka ochłody duſzá vtrapiona/ Iáko dżdzá czeka źiemiá vpalona. KochPs 208.

Zwroty: »dawać ochłodę« (1): Káżda thedy rzecż/ kthora ku ſmiechu pobudza/ vweſela nas/ y dáie ſerczu ochłodę GórnDworz O2v.

»mieć ochłodę« [szyk zmienny] (10): Tam go Biſkup pytáł ieſliby ktorą ochłodę miáł s ſwego pilnego słuchania piſma S. MurzHist S2v, B4v; Mącz 190b, 341d, 448c; GDy ná Wioſnę widzimy w połu [!]/ piękne kwiatki/ Serce ma ſtąd ochłodę PaprPan Bb4v; SkarJedn 356; SkarŻyw A4v, 201, 542.

»ochłodę odnieść« (1): Naydzieſz y w tych żywoćiech máło nie wſzytkie przednieyſze hiſtorie y żywoty z Biblijey z ktorych też wielką ochłodę y pociechę odnieść możeſz. SkarŻyw A4v.

»ochłodę przynieść (a. przynosić)« (2): Ty słowa maią być wybranym powiedane ktorzy vpádwſzy mogą żaśię na drogę przyśc i wiarą powſtać/ ktorym téſz ta pociecha wielką ochłodę przynośi MurzHist F2; KwiatKsiąż P4v.

»ochłodę uczuć« (1): Duch twoy niech będźie ćieſzyćielem moim/ [...] Ten niech me ſerce rządźi y ſpráwuie/ Zá cżym duſzá ma ochłodę vcżuie. CzahTr B3.

Wyrażenia: »ochłoda dusze (a. ducha), duszy [D], duszna« (2:1:1): przyſzedł [...] ku takiemu vznaniu práwdy niebieſkiei a drogi żywota wiecznego/ że śię téſz był/ maiąc ſtego wielką roskoſz i weſelé a ochłodę duſze ſwoiéi na to wſzyſtek vdáł MurzHist B4v; SkarJedn 356; O iáko dziękował Philippowi świętemu/ iſz go przywiodł do rzeki wody żywey/ do ochłody duſzney y práwego ráiu SkarŻyw 384, 542.

»ochłoda serca, sercu« (2:1): Mącz 190b; Bądź chwalon Pánie/ zá to coć ſię zdáło/ By ſię ochłodą/ mego ſercá/ sſtáło GrabowSet I; PaxLiz A2.

»studnica ochłody« (1): W ktorym Boſtwie [...] iedná ieſth ſtudnicá roſkoſzney ochłody y wſzelákiego błogoſłáwieńſtwá. SarnUzn B5.

Szeregi: »ochłoda i nadzieja« (1): w ktorego [Mesjasza] cżekániu wſzytka byłá ochłoda y nádzieiá wiernych ſług Bożych SkarŻyw 383.

»ochłoda i odpoczynienie« (1): Requies in amicitia alicuius, Ochłodá y odpoczinienie w miłości cziyey. Mącz 342a.

»pociecha (a. uciecha) i (a) ochłoda« [szyk 4:2] (6): KwiatKsiąż P4v; Allevor cum loquor tecum absens, Mam poćiechę y ochłodę ſercu memu gdy twoy liſt álbo xięgi czitam. Mącz 190b, 448c; ieſt ten ſmiech niemal záwdy ſwiádkiem thego/ iżeſmy dobrey myſli. Iákoż cżłowiek/ ma to s przyrodzenia/ iż prágnie vciechy/ y ochłody GórnDworz O2; SkarŻyw A4v; SkarKaz 384b.

»rozkosz i ochłoda« (1): In amici mutua benevolentia conquiescere, W zobopolney miłośći prziyacielskiey rozkoſz y ochłodę mieć Mącz 341d.

»ufność i ochłoda« (1): Pomni ślub ſwóy: toć ieſt vfność/ y ochłodá moiá KochPs 181.

»upodobanie i ochłoda« (1): w piśmie S. wielkie vpodobánie y ochłodę ducha ſwego máiąc/ onym deſzdżem polewał w śiane y buynie wſchodzące drogie y wonne ziołá pobożnośći zakonney. SkarŻyw 512.

»ochłoda, wesele« (1): Toć ieſt náſzá ochłodá/ niezmierne wcſełe/ Tkać w ty káłdony ſwoie/ iádłá bárzo wiele. PaxLiz C4v.

Wyrażenia przyimkowe: »dla ochłody« (2): owoce/ ziołá/ powietrzne ptáſtwá/ wodne y ziemſkie źwierzętá rozmáiteć dáie/ álbo dla opátrzenia potrzeby twoiey/ álbo dla ochłody twoiey LatHar 674.
~ Szereg: »dla ochłody i uciechy« (1): iż [muzyka] ieſt pánu bogu wdzięcżna/ á iż ią on nam dał dla ochłody/ y nieiákiey vciechy w pracy/ á fráſunkach náſzych GórnDworz H3. ~

»k(u) ochłodzie« (6): Szedł do klaſztoru do onego [...] Oycá [...]/ proſząc áby ku ochłodzie ſwey mogł nie co przy nim przemięſkáć SkarŻyw 15; Powietrze teſz ozdobił/ rozmáitemi ptaki/ z pierzym pięknym/ z fárbámi/ głoſy/ y śpiewánim roznym/ ku ochłodzie ludzkiey SkarŻyw 259, 258; Tę tylko ſzátkę zoſtaw wrzkomo ku ochłodźie/ Ano będźie ku więtſzéy oczóm moim ſzkodźie GórnTroas 55; GrabowSet P4.

~ Szereg: »ku posileniu i ochłodzie« (1): Ządamy/ powiáda/ ábychmy to [Koncylijum Niceńskie napisane] od ſtolice y kośćioła wáſzego [...] ku pośileniu y ochłodzie wſzytkich prawowiernych przez ty poſły ninieyſze otrzymáli. SkarJedn 105. ~

α) Ten lub to, co przynosi pociechę, radość (20): RejAp 178; Nie máſz nikogo/ by chćiał być ochłodą/ [...] Albo/ w vćiſku/ poćiechy vżycżył. GrabowSet Q3, Cv.

ochłoda czego (7): O ktorym [starszym synu] ieſt nádzieiá, że moiey ſtárości Za czáſem y podporą y ochłodą będzie CiekPotr 11. Cf Wyrażenia.

ochłoda czyja [w tym: pron poss (7), G sb (3), ai poss (1)] (11): WróbŻołt 58/17; Nie maſz ſie ty o czo ſtarać Wiele tobie Bog racżył dać Ieſtſtan [!] zacznoſcz y vroda A prawies ludzka ochłoda RejJóz C7v; Sſtał ſie yeſt Pan ochłodą cżłeká vbogyego/ A wſpomogł go w potrzebach y w vćiſkoch yego LubPs Cv; RejAp 178; SkarŻyw A2v; CIeſzyćielu wyborny/ gośćiu wdzięcżny ſerc náſzych/ wdźięcżna ochłodo náſza. ArtKanc H13; Rácżże przyiąć [te wiersze] zá wdźięcżne zacżny Woiewodá/ Sługi ſwego dawnego vſtáwna ochłodá. KmitaPsal ktv; Srzod mych cięſzkośći/ to ochłody moie/ Lez gorzkich zdroie. GrabowSet R2; IVż ſie więcey nie fráſuy/ ma ochłodo wielka PaxLiz E3, Dv, D3v.

Wyrażenia: »ochłoda myśli strapionych (a. utrapionych, a. tesznych)« [szyk 2:1] (3): KRólewno lutnie złotéy/ y rymów poćieſznych/ Ochłódo myśli teſznych KochPieś 39, 48, 53.

»ochłoda serca« [szyk 2:2] (4): Witay/ witay żądáiący Iezu Chriſte wſzechmogący. Ochłodo ſercá náſzego MWilkHist F2, G2v; Iákoż ćię nie miłować/ moy trunecżku święty/ [...] Podź że iuż teraz do mnie/ ſercá ma ochłodo PaxLiz Dv, D3v.

Szeregi: »kochanie a ochłoda« (1): [Do królowej Anny Jagiellonki] ktoraś nam táki ſkarb do tey korony wnioſła/ ſamá onych wielkich krolow Iágiełow/ y wielkiey ſławy ich/ y cnot wyſokich Páńſkich/ iedyną náśládownicżką/ pámiątką/ y kochániem á ochłodą kroleſtwá tego wſzytkiego zoſtáiąc. SkarŻyw A2v.

»podpora i ochłoda« (1): CiekPotr B2 cf ochłoda czego.

Synonimy: 2.b. radość, wesele.

Cf NIEOCHŁODA, OCHŁODZENIE, [ODCHŁODA]

MC