Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OCHŁODŁY

Następne hasło: [OCHŁODNIEĆ] »

OCHŁODNĄĆ (26) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja

inf	ochłodnąć

praet
	sg
3	m	ochłódł

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych ochłodnął	m pers
3	n		subst	by ochłodły

inf ochłodnąć (6). ◊ fut 1 sg ochłodnę (1). ◊ 2 sg ochłodniesz (1). ◊ 3 sg ochłodnie (15). ◊ [3 pl ochłodną.] ◊ [praet 3 sg m ochłódł.] ◊ con 1 sg m bych ochłodnął (1). ◊ 3 pl subst by ochłodły (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Ostygnąć, oziębnąć, stać się chłodniejszym (21)
2. Doznać ulgi; przen (5)
- a) Doznać ulgi psychicznej, pocieszyć się (4)
- b) O uczuciu: uspokoić się (1)

1. Ostygnąć, oziębnąć, stać się chłodniejszym; tepescere HistAl; refervere Mącz; refrigerari Calag, Cn; defervescere, defrigescere, despumare, perſrigerari, refrigescere Cn (21): terpentinę zmieſzay z woskiem/ á gdi ochłodnie vcżiń plaſtr FalZioł I 38d; A mieſzać wſzytko thak długo aże prawie ochłodnie á iż będzie twardo FalZioł II 20d; Sosnki wſypać y zmieſzać á wylać na czo kolwiek aby ochłodłu [!] [ochłodły SienHerb] FalZioł III 21c, III 35b, V 74v, 93v, 97, 100v (15); kazał ſłupy miedziane ſpráwić/ á kazał w nię węgle ſypáć/ á tak gdi było w nich ogniá pełno/ iżby nie ochłodły / kazał też ſpráwić woz żelázni ná ktorimby ſtały HistAl G8v; Vźrzyſz iáko ku tobie prętko wiátr pobieży/ Zeć y cżoło ochłodnie/ y łeb ſie náieży. RejWiz 149; refervere, Opłonąć/ Ochłodnąć. Mącz 121a; zá pierwſzym y wtorym rázem w Winie [wapno] vgáśić: ále zá trzećim dáć mu powoli ochłodnąć SienLek 75v, 175; Calag 166a; [Poki też [owce] ſą zágrzane nie máią być doiony aże ochłodną. Cresc 1571 551 (Linde)].

2. Doznać ulgi; przen (5):

a) Doznać ulgi psychicznej, pocieszyć się; respirare Mącz (4): Odpuść grzech moy [...] Abych wżdi troſſkę ochłodnął niżli s ſwiátá zeidź mam [Remitte mihi ut refrigerer priusquam abeam et amplius non ero Vulg Ps 38/14] LubPs L; CiekPotr 53.

W połączeniu szeregowym (1): Respirabo si te videro, Wytchnę okrzeźwieyę y ochłodnę yáko cie sktoro [!] vyźrzę. Mącz 409b.

Fraza: »serce ochłodnie« (1): Bo co śię pociechy dotycze/ którégóſz człowieka w grzechu a ſtrachu wiecznych mąk położoné^go/ ſérce nieochłodnie: ſłyſząc/ że pán [...] pogańſką niewiaſtę/ [...] przyimuie MurzNT 78v.

b) O uczuciu: uspokoić się (1): Dum efervescit haec gratulatio, Gdy ochłodnie/ Ominie tá rádość. Mącz 121a; [vkryli ią [panią] ták dobrze/ iż beſpieczną byłá/ áż gniéw nieprzyiaćielſki ochłódł. SenekaGórn 144 (Linde)].

Synonim: 1. oziębnąć.

Formacje współrdzenne cf CHŁODZIĆ.

Cf OCHŁODŁY, [OCHŁODNIENIE]