Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODCHYLAĆ

Następne hasło: ODCHYLAJĄCY »

ODCHYLAĆ SIĘ (22) vb impf

sie (12), się (10).

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	odchylać się
praes
	pl
1	odchylåmy się
3	odchylają się

praet
	sg
3	m	odchylåł się

imperativus
	sg	pl
2	odchylåj się	odchylåjcie się

conditionalis
	sg
3	m	by się odchylåł
3	n	by się odchylało

impersonalis
con		by się odchylåno
participia
part praes act		odchylając się

inf odchylać się (3). ◊ praes 1 pl odchylåmy się (1). ◊ 3 pl odchylają się (1). ◊ praet 3 sg m odchylåł się (2). ◊ imp 2 sg odchylåj się (2). ◊ 2 pl odchylåjcie się (3). ◊ con 3 sg m by się odchylåł (1). ◊ n by się odchylało (1). ◊ impers con by się odchylåno (1). ◊ part praes act odchylając się (7).

Sł stp notuje, Cn, Linde brak.

Znaczenia

Zmieniać położenie oddalając się (22)
- Przen (20)
  - α) Postępować źle, niezgodnie z czymś (13)
  - β) Unikać, wystrzegać się (3)
  - γ) O Bogu: przestawać obdarzać laską (1)
  - δ) Opuszczać, oddalać się (3)

Zmieniać położenie oddalając się; declinare PolAnt (22):

odchylać się od czego (1): Lineae ſą aequidistantes między ſobą/ to ieſt/ iednáko od śiebie idą/ nie náchyláiąc ſye ku ſobie/ áni ſye odchyláiąc iedná od drugiéy GrzepGeom F4v.

W przeciwstawieniach: »nachylać się, przechylać się ... odchylać się« (2): [laskę połóżże] ták żeby tá laſká d.e. z Linią a.b. iednáko od śiebie były wſzędźie/ nie przechyláiąc ſye iedná ku drugiéy/ áni ſye odchyláiąc. GrzepGeom P3v, F4v.

Przen (20):

α) Postępować źle, niezgodnie z czymś (13):

odchylać się od czego (7): [Plato] Dyogeneſa prozbą zadzierżał ktory precż chciał iſć od Dyoniſiuſa iednak w tim ſie nigdy od nauki nie odchilał. BielŻyw 80; OrzQuin N; CzechRozm 69v; CzechEp 360. Cf »na żadną stronę (nie)odchylać się«.

odchylać się ku czemu (1): Máiąc tedy [...] wyſtáwione o Bogu świádectwo: nie mamy odchyláiąc ſię przez pytánia ku tym y owym wywodom/ wyrzucáć pewney y prawdźiwey o Bogu znáiomośći. CzechEp 130.

Zwroty: »na lewo się odchylać« = skłaniać się ku złemu (1): Boć to ieſt właſnie przydáwáć ſłowu Bożemu/ y vmnieyſzáć go/ á ná lewo ſie odchyláć/ fáłſzywe wymyſły/ y obłędliwe odſzcżepieńſtwá/ iádowite á záráźliwe náuki ſłowu Bożemu przećiwne/ ſłowem Bożym okrywáć WujJud 76.

»(nie) odchylać się ani na prawo ani (abo, i) na lewo, ani na prawą ani na lewą stronę« = być stałym, niewzruszonym w swoim postępowaniu [w tym: od czego (3)] [szyk zmienny] (6:1): OrzQuin N; WujJudConf 74v; [pisma] ná ſámym ſłowie y roſkazániu Bożym przeſtáwáć każą: nic ku niemu nie przydáiąc áni vmnieyſzáiąc/ ábo ſie od niego ná práwo y lewo ochyláiąc [errata zmienia: odchylając]. CzechRozm 69v, 99; CzechEp 114, 343, 360.

»[od czego] na żadną (a. ktorążkolwiek) stronę (nie) odchylać się« (3): A gdźie by ſye to zebránie/ álbo zgromádzenie Rzeczypoſpolitey Polſkiey/ od iednoſtáynego Práwá y pożytku/ ná ktorążkolwiek ſtronę odchyláło/ tám Exekucya w Rzeczypoſpolitey bywa OrzRozm B2y; CzechRozm 102; CzechEp 114.

β) Unikać, wystrzegać się [od kogo, od czego] (3): BielŻyw 11; A czynił złoſć przed Pánem nieodchyláiąc ſię od wſzythkich grzechow Ieroboámá BibRadz 4.Reg 14/24; CzechEp 102.

γ) O Bogu: przestawać obdarzać laską (1):

odchylać się od kogo (1): LatHar 603 cf Szereg.

Szereg: »nie oddalać się ani odchylać« (1): Pánie Boże moy/ nie oddalayże ſię odemnie/ áni ſię odchylay w gniewie od ſługi twego LatHar 603.

δ) Opuszczać, oddalać się [od kogo, czego] (3): Wy ktorzy ſię boićie Páná/ oczekawayćie miłoſierdźia iego/, á nie odchylayćie ſię od niego ábyśćie nie vpádli [et ne declinetis, ut non cadatis]. BibRadz Eccli 2/9; Nic ſie nie odchyláią od przodkow ſwych ſławy/ Káżdy z nich ſwoię młodość dość przyſtoynie trawi PaprPan E3.

odchylać się do kogo (1): Ani ſię też od tego ſyná cżłowiecżego/ Chriſtuſá Iezuſá ſyná Bogá żywiącego/ do żadnego inſzego odchyláć/ y do niego przyſtáwáć niechcę. CzechEpPOrz **3v.

Formacje współrdzenne cf CHYLIĆ SIĘ.

DDJ