Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODKRYĆ

Następne hasło: ODKRYT »

ODKRYĆ SIĘ (50) vb pf

się (25), sie (25).

o jasne.

Fleksja

inf	odkryć się

praet
	sg		pl
2	m	-ś się odkrył	m pers
2	f	odkryłaś się, -ś się odkryła	m an
3	m	odkrył się	m pers
	f	odkryła się	m an
	n	odkryło się	subst	odkryły się

imperativus
	sg
2	odkryj się

conditionalis
	sg		pl
3	m	by się odkrył	m pers
	f	by się odkryła	m an
	n	by się odkryło	subst	odkryłyby się

con praet
	sg
3	f	by się była odkryła

inf odkryć się (7). ◊ fut 3 sg odkryje się (10). ◊ 3 pl odkryją się (2). ◊ praet 2 sg m -ś się odkrył (1). f odkryłaś się, -ś się odkryła (2). ◊ 3 sg m odkrył się (7). f odkryła się (4). n odkryło się (2). ◊ 3 pl subst odkryły się (6). ◊ imp 2 sg odkryj się (1). ◊ con 3 sg m by się odkrył (1). f by się odkryła (1). n by się odkryło (3). ◊ 3 pl subst odkryłyby się (1). ◊ con praet 3 sg f by się była odkryła (1). ◊ part praet act odkrywszy się (1).

Sł stp s.v. odkryć, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Odsłonić się (11)
- a. Odsłonić swe wnętrze (1)
- b. Dać do siebie bezpośredni dostęp wrogowi (1)
- c. O ludziach (6)
  - α. Obnażyć się (1)
  - β. Odrzucić z siebie pościel (5)
    - Przen (2)
2. Ujawnić się, objawić się, ukazać się, wyjść na jaw (39)
- W przen (2)
- a. Zwierzyć się (1)

1. Odsłonić się; revelari Vulg; discooperire se, discooperiri PolAnt (11): LubPs E; odkryły ſię fundámenty świátá BudBib Ps 17/l4[16].

Szereg: »odkryć się a ukazać się« (1): y odkryły á vkazáły ſie fundámenty źiemie [et revelata sunt fundamenta orbis terrarum]. Leop Ps 17/16.

a. Odsłonić swe wnętrze (1): [słowa św. Heleny, która odnalazła zakopany krzyż Chrystusowy:] odmiecćie rozwáliny/ niech ſię żywot vkaże. [...] odkryi ſię ziemio/ á zaświeć ſię żywoćie. SkarŻyw 398.

b. Dać do siebie bezpośredni dostęp wrogowi (1): yodkryłyby się tute wszytkie kraje gdy Moskwiciń za KrolaStefana posiadał Inflanty. ActReg 6.

c. O ludziach (6):

α. Obnażyć się (1): Aperire ventrem, Wywálić brzuch/ odkrić ſie. Mącz 278d.

β. Odrzucić z siebie pościel (5): BibRadz Gen 9/21; záſnąwſzy nieopátrznie ſię położył y odkrył. SkarŻyw 271; StryjKron 6.

Przen (2): boś ſie [Jerozolimo] wedle mnie odkryłá/ y przypuśćiłáś cudzołożniká Leop 1s 57/8; BudBib Is 57/8.

2. Ujawnić się, objawić się, ukazać się, wyjść na jaw; revelare se, revelari PolAnt; detegi JanStat [niektóre użycia może w funkcji strony biernej] (39): MurzNT 93; Diar 66; Tymi słowy okázuie iż ſumnienie káżdego odkryie ſię á táiemnice ſerc wſzytkich będą obiáwionę. BibRadz I 451b marg; GórnDworz D4, E7v; BiałKat 298v; Chcąc widzieć ſkąd tám tákie wielkie ſkárby były/ Ktore po ſmierći tego ſtárcá ſie odkryły. HistLan F, D; BudBib Is 40/5; Iuż ſie [...] vpor niepohámowány ich znácżney złośći y zazdrośći przećiw Pánu náſzemu Iezuſowi Chriſtuſowi odkryły CzechRozm 176; ále iego potwarcy do Rzymu iácháć niechćieli/ wiedząc iż ſię tám ich matáctwo okdryć [!] miáło. SkarJedn 127; wzdrygá ſię ſerce moie/ [...] gdy wſpomnię/ iſz ſię myſli náſze y słowá y vcżynki/ ná on dzień ſądny/ odkryć máią. SkarŻyw 121.

odkryć się komu (3): świątobliwość żywotá iego odkryć ſie wſzytkim miałá. SkarŻyw 108; KochFr 78; SarnStat 261.

odkryć się przed kim (1): A wszakże jenak iż się jakiego stąd pożytku Rzeczypospolitej uczynić nadziewamy, gdy się to przed WKM odkryje, że dalibog i mnimanie to [...] odmienić się u WKM ku dobremu RP może Diar 65.

odkryć się z czym (3): [białogłowa] zániecha s tobą onego beſpiecżeńſtwá/ ktorego do thych cżáſow vżywáłá/ niżeś ſie z miłoſcią odkrył. GórnDworz Cc3v; WujJud 173v; KochFr 78.

odkryć się w czym [= z czym] (2): BielKron 214; gdyż káżdy ten/ który záſtáwia/ tego nawięcéy zwykł ſie ſtrzédz/ áby w nędzy y niedoſtátku komu nie odkrył ſie. SarnStat 261.

Ze zdaniem podmiotowym [z zapowiednikiem: to; iż, że] (2): Diar 65; gdy ſie to odkryło/ iż [wiersze] były cżyieś inſze/ hnet ſtráćiły tę cenę GórnDworz Nv.

W przeciwstawieniach: »nakryty (a. zakryty) (2), (za)taić się (2) ... odkryć się« (4): Bo ácż przed tym potroſze ſie táił iáko wąż pod trawą/ ále od tego cżáſu práwie ſie odkrył RejAp 170v; RejPos 337; Bo nic nie ieſt nákrytego/ coby ſię nie odkryło BudNT Luc 12/2; SkarKaz 549b.

W porównaniu (1): Bo odkryie ſię iáko wodá ſąd/ á ſpráwiedliwość iáko potok gwałtowny BudBib Am 5/24.

Frazy: »chytrość się odkryje« (1): SkarŻyw 389 cf Szereg.

»odkryje się fałsz« (2): SkarŻyw 391; Nie odkrył ſię fałſz y oſzukánie Rzymſkich biſkupow przez ták długi czás? SkarKaz 550a.

»odkryje się prawda« [szyk zmienny] (3): DiarDop 103; GostGosp 20; Moie ſzaleńſtwo cżás krotki okaże/ gdy prawdá ná iáſnią ſie odkryie. Phil N3.

»rzecz się odkryje« (2): ſtrzymáć dáley ſmiechu drudzy nie mogli: rzecż ſie wſzytká odkryłá GórnDworz S8 [idem] WerGośc 250.

»tajemnice się odkryją« (1): Tám zaſłon nie będźie/ tám ſię táięmnice Odkryią GrabowSet O3v.

»zdrada się odkryje« (1): SkarŻyw 389 cf Szereg.

Zwrot: »na jaśnią (a. jasność), jaśnie się odkryć« [szyk zmienny] (3:2): RejJóz I4v, L5v; od tego czáſu záſtárzáła waśń [...] odkryłá ſye práwie ná iáſność. BiałKat 163v; WujJud 173v; Phil N3.

Szereg: »pokazać się i odkryć się« (1): teraz ſię iuſz pokaże/ y záraz ſię chytrość/ zdrádá/ kłamſtwo/ y niezbożność Heretycka [...] odkryie. SkarŻyw 389.

W przen (2):

Fraza: »odkryło się [co] w uszach« = ktoś usłyszał coś (1): Y odkryło ſię to w vſzach [moich] Iehowy Ceweotha [revelabitur in auribus meis, Domini exercituum; Y ziáwił ſie w vſzách moich głos PANA zaſtępów WujBib]. BudBib Is 22/14.

Zwrot: »odkryć się w oczach wszystkich« = wszyscy zobaczyli (1): y odkrył ſię fałſz w ocżach wſzytkich SkarŻyw 391.

a. Zwierzyć się [komu z czym] (1): Lecż oná ná ſercu wolą máiąc wcżyſtośći S. Chryſtuſa ſamego małżonką być/ nieśmieiąc ſię ſtym rodzicom odkryć: [...] ſzukáłá tákich przycżyn/ iákoby wolną zoſtáć mogłá. SkarŻyw 150.

Synonimy: 1.c.α. obnażyć się; 2. objawić się, okazać się.

Formacje współrdzenne cf KRYĆ.

Cf 1. ODKRYCIE

LWil