![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: ODMIENIANY | Następne hasło: ODMIENIĆ SIĘ » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
ODMIENIĆ (477) vb pf
-e- (455), -ę- (22).o oraz e jasne; w imp w e wahania.
| inf | odmienić |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | odmieniłem, -m, -em odmienił | m pers | odmienilismy |
| 2 | m | odmieniłeś, -ś, -eś odmienił | m pers | |
| 3 | m | odmienił | m pers | odmienili |
| f | odmieniła | m an | ||
| n | odmieniło | subst | odmieniły | |
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był odmienił |
| f | była odmieniła | |
| imperativus | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | odmieńmy | |||
| 2 | odmiéń | odmi(e)ńcie | ||
| 3 | niech, niechåj odmieni | |||
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | m pers | bychmy odmienili | |
| 2 | m | byś odmienił, by odmienił | m pers | |
| 3 | m | by odmienił | m pers | by odmienili |
| f | by odmieniła, by odmieni(e)ła | m an | ||
| n | by odmieniło | subst | by odmieniły | |
| con praet | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | by był odmienił |
| impersonalis | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| praet | odmieni(o)no, jest odmieni(o)no, odmieniło się | |||||
| con | by odmieni(o)no | |||||
| participia | ||||||
| part praet act | odmieniwszy | |||||
inf odmienić (160). ◊ fut 1 sg odmienię (5). ◊ 2 sg odmienisz (7). ◊ 3 sg odmieni (43) [w tym zapis: odmienie (w rymie) (1)]. ◊ 1 pl odmienimy (3) BierEz, LibLeg, Leop, odmieni(e)my (1) BudBib, odmienim (1) SkarKazSej. ◊ 2 pl odmienicie (1). ◊ 3 pl odmienią (2). ◊ praet 1 sg m odmieniłem, -m, -em odmienił (19). ◊ 2 sg m odmieniłeś, -ś, -eś odmienił (8). ◊ 3 sg m odmienił (90). f odmieniła (10). n odmieniło (6). ◊ 1 pl m pers odmienilismy (1). ◊ 3 pl m pers odmienili (26). subst odmieniły (1). ◊ plusq 3 sg m był odmienił (2). f była odmieniła (1). ◊ imp 2 sg odmiéń (19); -é- (1) KochPs, -ę- (1) KochFr, -(e)- (17). ◊ 3 sg niech, niechåj odmieni (3). ◊ 1 pl odmieńmy (1). ◊ 2 pl odmi(e)ńcie (3). ◊ con 2 sg m byś odmienił (2) ModrzBaz, PaprUp, by odmienił (1) BielKron. ◊ 3 sg m by odmienił (11). f by odmieniła (4), by odmieni(e)ła (1) BialKaz. n by odmieniło (2). ◊ 1 pl m pers bychmy odmienili (1). ◊ 3 pl m pers by odmienili (4). subst by odmieniły (1). ◊ con praet 3 sg m by był odmienił (1). ◊ impers praet odmieni(o)no (4), jest odmieni(o)no (1), odmieniło się (1) GórnDworz; odmieni(o)no: jest odmieni(o)no Diar (1:1). ◊ con by odmieni(o)no (1). ◊ part praet act odmieniwszy (29).
Sł stp notuje, Cn s.v. rozmyslam się, rozmyślił się zaś, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Uczynić innym niż poprzednio, przekształcić; z dopełnieniem w postaci cechy własnej znaczy zwykle: zmieniać się pod wpływem czegoś (252)
- 2. Zastąpić innym
(109)
- Przen (1)
- a. Użyć innego wyrazu, formy, litery (18)
- b. Powołać nowych urzędników (8)
- c. Dokonać wzajemnej wymiany, dać coś za coś
(13)
- α. Wymienić pieniądze (3)
- 3. Odwołać, unieważnić; nie spełnić; sprzeniewierzyć się (66)
- 4. Zaprzestać lub sprawić, aby coś przestało trwać; zniweczyć lub stracić
(48)
- W przen (2)
- a. Doprowadzić do upadku (3)
- 5. Prawdopodobnie: Wymienić, wyliczyć (1)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (1)
odmienić komu, czemu (żywotne) [w tym: sobie (2)] (11): BielŻyw 27; RejJóz Pv; A gdyć ogyeń álbo chłod do wzroku przypádnie/ Odmienić iuż mnimánie ono ná wſzem ſnádnie. RejWiz 118v, 88v; A ieſlibyś mu śierść odmienić chćiał/ ná mieſtcu niektorym: gorącą żołćią koźią thák długo pomazuy áż ſye odmieni SienLek 179v; Acżći máiąc twarzy cżłowiecże/ ále ſwemi poſtáwámi/ obleſnoſciámi/ vbiori/ goleniem/ bárzo ie ſobie odmienili/ iż ledwe ſą ku cżłowiekowi podobni. RejAp 79v; RejPos 252v; RejZwierc 41v; SKIńie Pan Bog pyſznego do końcá go ſtłumi/ A roſądek z baczenim w głupſtwo mu odmieni. MycPrz I A2; PaprPan A3v; SkarKazSej 696a.
odmienić ku czemu [= nadać coś] (2): á odmieni ten kamień [lazur] ony złe wilkoſci ku gich przyrodzoney naturze FalZioł IV 55b; BudBib Esth 14/12.
odmienić na co (1): á potym zepſowawſzy ią [niewinność] tym plugáwym á ſwowolnym zielem/ ktore kwoli ſwiátu ná wſzytko ią złe odmieniło nic o nię niedbamy RejZwierc 71.
odmienić w kogo, w co (12): RejZwierz 68; iż [muzyka] ma thę moc odmienić nas/ w czo lepſzego/ á dáć nowy zwycżay/ ktory ſie ku cnocie gárnie GórnDworz H2; MycPrz I A2; CzechRozm 80v; ſtáraymy ſię/ ábychmy żywot náſz w lepſzy odmienili. ModrzBaz 128, 12; CzechEp 48; WerGośc 255; GrabowSet V; LatHar [249], 422; WujNT 403.
odmienić w co [= nadać cos] (1): AKteon miał krolewic/ z Dianą rozmowę/ Ták iż mu odmieniłá/ w Ieleni kſtałt głowę. RejZwierz 42v.
odmienić w kim, w czym [w tym: sobie (1)] [= czyjąś część, cechę] (8): Diar 57, 91; Mącz 239b; Więc y to bywa trefnie/ kiedy kto przyſtoſuie do ſwey rzecży wirſzyk iáki/ wyniczowawſzy gi/ ábo chocia zoſtháwiwſzy go przy ſwym wykłádzie/ iedno ſłowo iákie w nim odmieniwſzy. GórnDworz Q2; Pátrz ná koniá gdy ſie zápali/ á on z onego ćichucżkiego sſtánie ſie wneth iáko ſzalony/ [...] będzye kwicżał/ rycżał/ kąſał/ wirzgał/ owa wſzytko muśi odmienić w ſobie. RejZwierc 75; ReszPrz 41; Wieleć rzeczy we wſzytkim Nowym Teſtámenćie odćiął był y odmienił Márcion haeretyk WujNT przedm 15. Cf »odmienić obyczaje«.
[odmienić w czym [= pod jakim względem]: GDY wino białe chceſz w fárbie odmienić Cresc 1571 353.]
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Co ludzieſtánowią [!]/ ludzie pſowáć y odmienić mogą SkarJedn 206.
W połączeniu z wyrazem określonym przydawką „inny” (1): iáko y Murzynowi trudno cżarną ſkorę w iáką inákſzą odmienić ModrzBaz 12.
W połączeniach szeregowych (9): SeklWyzn Cv; Ale powiedzmi/ com odmienił/ opuśćił álbo przytzynił? KrowObr 205v, 202v, 231; RejZwierc 198; A w tey záś troſze piſmá świętego/ co zoſtáwili/ ták wiele odmienili/ popſowáli/ wywroćili/ zfałſzowáli/ wyſzpoćili/ iż tego 1400. mieyſc náyduie ſię/ ktore ſię z dawnym prawdźiwym piſmem nie zgadzáią. ReszPrz 41, 71; ieſiiżeby nápotym zdáło ſie nam y Rádam náſzym w téy mierze co przydáć/ álbo viąć/ álbo odmienić/ á inſzy obyczay podwód náléźć SarnStat 975, [1316].
W porównaniach (3): Práwie iák wiotche odzyenie ták ye odmienić racżyſz LubPs X4; Leop Hebr 1/12; LatHar 168. [Zawsze przekład tego samego tekstu.]
W charakterystycznych połączeniach: odmienić bieg swoj (2), Boga, chęć (2), chwałę, cnotę, człowieka, ewanjeliją, farby, głos (2), głowę (2), innotescencyją, krew, mnimanie, mowę (4), naukę, ofiarę, picie, pisanie, poczciwość, porządek (2), postępki, prośbę, regułę, rzeczy (4), sier(ś)ć (4), słowo(-a) (5), służby kościelne, sprawy (4), stan, sumnienie, światłość, tekst (2), testament, ustawę, wiarę (5), wszytko (11), zakon, zbroje, znaki; odmienić w dobre, w co lepszego (2), w lutość, ku nienawiści, na złe; odmienić rozsądek w głupstwo, żywot w lepszy; łaskawiej odmienić, mało (maluczko) (3), nadobnie, w ocemgnieniu (2), prędko (4), snadnie (4), sprosnie, trochę, wiele, na wszem (2); odmienić nad uchwałę, nad wolą (2), nad zmowę; odmienić przez krzest, mocą, bez przyczyny, przysięgą, własną swą wolą, wedle wolej swojej, od żałości; na [który] czas odmienić (3); w kościelech odmienić, w księgach, w Nowym Testamencie, w uniwersalech.
»[czego] kstałt odmienić« (1): trzebá w to pilnie weyrzeć/ [...] áby náſzey monety kſtałt ábo wyobráżenie odmieniono [formam nostrae mutari] ModrzBaz 35.
»mysl(i) [czyją, czyje], umysł [czyj] odmienić« = pomieszać zamiary, sprawić przeciwne skutki [szyk zmienny] (3:2): RejPs 118; á tu lepak ſłyſzyſz iż odmyeni myſl ich/ iż to będą cżynić nád tobą co ſie iemu podobáć będzye. RejAp 146v; RejPos 172v; Aleć ono łákomſtwo oná mężna śiłá/ Vmyſł im ich on hárdy prętko odmieniłá. Co tuſzyli z obozu twego zoſtáć pány/ To ſwoy ná zad wroćili bárzo oſzárpány. PaprPan A3v; PaprUp F4v.
»odmienić obyczaje (a. zwyczaj(e)) (swoje a. swe)« = odmienić się (4): RejAp 175; Odmienili obycżáie ſwe/ á ználeźli prętkie miłoſierdzie v Páná ſwoiego. RejPos 65, 64v; KlonWor 23.
»odmienić [w kim] obyczaje« (1): przez krzeſt ſwięty raczyłeś teſz odmienic w nas ſtare a ſnadz nieznoſne obyczaie naſſe RejPs 122v.
»odmienić postawę, twarz, urodę« [w tym: twarz i postawę (1)] = zmienić wygląd, wyraz twarzy [szyk zmienny] (5:5:1): A tak idzcie a odmieńcie iuż ſobie poſtawę Aby nie kazdy rozumiał czo macie ża ſprawę RejJóz Pv; Snacz y to yego Súmnienie Te weſołą twarz od mienie Gdy niebędże czo vkazaċ Czem by ſędzego v błagać RejKup v6, cc3v; Miałći Euſzkulápius/ też ze złotá brodę/ A gdy przyſzłá potrzebá/ odmienił vrodę. RejZwierz 106v; BielKron 85v; RejPos 225v; BielSat D; RejZwierc 87; BielSjem 12; BielRozm 24.
»odmienić przyrodzenie (swoje), naturę« = odmienić się [szyk zmienny] (5:1): RejWiz 4 marg, Cc8; á konopie z łopianem przedſię iáko dawno ſmierdzą/ nic żadne nie odmieni nigdy/ prze ono poſwięcenie ſwoie/ przyrodzenia y właſnośći ſwoiey. RejPos 305; Owa káżde źwirzę w tym przypadku muśi ſproſnie odmienić przyrodzenie ſwoie. RejZwierc 75; Iákoż tę náturę heretycką z rodzáiem wźiętą odmienić mogą? SkarKazSej 687a; KlonWor 23.
»przyrodzenie [czyje] naturę odmienić« [w tym: kontu (1) u kogo (1)] [szyk zmienny] (4:1): Przeto mu ſie zmieſzáłá we łbié oná trwogá. Bo mogł był Bog odmienić iego [Adama] przyrodzenie RejWiz 133v, 88v; Mącz 433c; Záprawdęć dobrodzieyſtwo nigdy przyrodzenia Nie odmieni/ kiedy kto ieſt złego ſumnienia. HistLan F3v; FRancvski [język] [...] náturę v wokaliſzów ták odmięnił, że więcéy na Grèckié poſzły. JanNKar C4v.
»odmienić rozum« = mutari intellectum Vulg [szyk zmienny] (3): RejJóz E3 marg; Leop Sap 4/11; Záſzłá śmierć Elſzbietę vmárłą/ wźiętá ieſt/ ták w młodych lećiech/ áby złość nieodmieniełá rozumv iey BiałKaz I4v.
»odmienić (swoj) stan« = odmienić się [szyk zmienny] (2): to ſrebro co pod ławą było/ Pátrzaycie iáko ſwoy ſtan teraz odmieniło. RejZwierz 4; RejPos 64v.
»odmienić umysł, myśl, przedsięwzięcie, dumę« = zmienić zamiar, odstąpić od zamiarów; mutare consilium a. mentem a. sententiarn Mącz, Calag; exuere mentem, minuere consilium, vertere sententiam retro Mącz [szyk zmienny] (17:4:3:1): A gdy krol Perſki iednego cżaſu iemu [Epimenidesowi] poſłał wiele pieniedzi chcząc go pokuſić, ażaliby mogł ſwoy vmyſł odmienić á kniemu przyſtać BielŻyw 25; RejPs 82; RejKup t5v; Leop *A3v; Abowiem Krol od żáłoſći odmienił vmysł ſwoy/ kthory był wźiął przed ſię. BibRadz I 206a marg; BielKron 235v; Mutavi sententiam, Rozmyśliłem ſie/ odmieniłem ſwe przedſię wzięcie. Mącz 382d, 216b, 223a, 239a, 407c, 433c (9); GórnDworz Z2v; RejPos 9; BielSpr 36v; Vigilius Papieżem zoſtawſzy/ myśl około Heretyká ná Stolicę Cárogrocką poſadzenia/ odmienił/ y wolał o to gárdło dáć. SkarJedn [d9]v; Calag 15b; KochPs 9; SkarŻyw 573; CzechEp 127; CzechEpPOrz *4; KlonFlis Ev.
»odmienić umysł(y) [komu]« [szyk zmienny] (2): RejPs 122v; A on iednym weźrzeniem ſrogiem/ ſnádnie káżdemu vmyſł iſcie odmienić może. RejZwierc 41v.
»odmienić wolą« [w tym: czyją (3)] [szyk zmienny] (4): Odmien wolą gdy w cżym zbłądziſz BielŻyw 20; MurzNT 126; BiałKat 208v; Odmienił wolą twoię: iż to coc ſię przedtym w duchownych rzecżách nie podobáło/ iużći teraz z łáſki iego/ w ſmák idzie LatHar 675.
»[czego] wyobrażenie odmienić« (1): ModrzBaz 35 cf »kstałt odmienić«.
»odmienić swoje zdanie« (1): Dámáſcen odmienił ſwoie zdánie o pochodzeniu Duchá S. od ſyna. SkarJedn D4v.
»odmienić żywot, sposob życia« = vitam commutare Modrz [szyk zmienny] (5:1): MurzHist L4v; Niewſpominam tego/ że ći ktorzi ſię náucżyli pieſzcżoty/ roſkoſznych potraw/ łácno w rozmáite niemocy wpádáią/ odmieniwſzy ſpoſob żyćia ábo pokármow [cibi mutato genere] ModrzBaz 113v, 128; Y záraz żywot odmieniłá/ y gorzką żáłośćią opłákiwáłá ſwowolność ſwoię SkarŻyw 440, A3v, 86.
»odmienić a poprawić« (1): y then vmyſł był przy nim/ [...] odmienić á popráwić tych wſzytkich rzecży. BielKron 199.
»odmienić i wywrocić« (1): To ſą właſne Duchá ſwiętego ſlowá. A Mniſzy ták to odmienili y wywroćili. KrowObr 151v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]
»odmienić i wzruszyć z siadła« (1): tedy miałoli ſię co odmienić y wrzuſzyć [!] z ſwego siadłá/ trżebá było czynić to z wielkiem rozmyſłem GórnRozm Ev.
»odmienić serce« = odmienić się, zwłaszcza: zaprzestać uporu [szyk zmienny] (6): gdy ie Ionás Prorok nápominał/ áby ſie vználi á odmienili opocżne ſercá ſwe. RejPos 65, 350v; Tego głoſu przelękł ſię Klaudiuſz/ y wnet ſerce odmieniwſzy rzecże. SkarŻyw 147; rozmyśl ſię vrodziwa Pánno do trzech dni/ á odmień vporne ſerce. SkarŻyw 443, 21, 324.
odmienić z czego (2): Zakonnicy [...] bárzo byli ſtąd záſmuceni/ máiąc zá to/ áby to cżárt odmienił z pieniędzy kámienie WerGośc 218. Cf Zwrot.
odmienić w kogo, w co (11): Suchą ſkáłę łácniuchno on odmieni w wod zdroy głęboki LubPs Z6v; RejZwierc 190; [do mądrości:] Wſzytki ludzkié fráſunki vmiéſz wykorzenić/ A człowieká tylko nie w Anyołá odmięnić KochTr 9; Iż ſyn Boży przedwiecżny/ złącżywſzy ſię z cżłowiekiem/ odmienił cżłowiecżeńſtwo w boſtwo NiemObr 139; GrabowSet I, Pv; Bądź pozdrowiony P.IEzu Chryſte/ ktoryś wodę w wino/ w pierwſzym Gálileyſkim cudźie/ odmienić racżył. LatHar 534, 193; Powſtawſzy od vmárłych/ w vwielbionym ćiele/ Odmięnił żal w poćiechy/ dał rádośći wiele. SiebRozmyśl B. Cf odmienić komu w co.
odmienić komu w co (2): Abowiem then dzień/ fráſunku y żáłośći/ Bog wſzechmogący/ odmienił im w rádość [pro perditione electi generis fecit eis gaudium]. Leop Esth 16/21; Odmień płácż mnie w weſele GrabowSet Q4.
odmienić czego (1): Tátárzy [...] záſtháli tám [...] Caklow nieco/ ktorzy byli zoſtáli ták cżterzy ſthá lat/ máło co od nich ięzyká odmienili BielKron 299.
odmienić przez co (1): gdyześ thedy raczył ſtan naſz odmienic przez wodę a ducha ſwiętego od narodu ſprzeciwnego tobie RejPs 118.
odmienić komu [w tym: sobie (5)] (21), czemu (2): Karmie ſobie odmienimy/ Stárych błędów zápomnimy. BierEz Dv; RejAp BB8v; RejPos 164. Cf »imię odmienić«, »miejsce odmienić«, »odmienić szaty«.
odmienić na co (2): gdy Mánáſſes on zły krol zgwałćił był wſzytkę chwałę Páńſką/ á odmienił ią ná chwałę bogow pogáńſkich RejPos 50v; Sobota co znáczyłá/ [...] iáko ią kośćioł ná Niedzielę odmienił SkarKaz Oooo2c.
odmienić w co (8): RejZwierc 189v; BudBib Ier 2/11; á zbáwienne ono ſtrażey nocney od Apoſtolſkich cżáſow trzymánie/ w poſty odmieniono LatHar 123; Bo niewiáſty ich odmieniły vżywánie przyrodzone/ w ono vżywánie ktore ieſt przećiw przyrodzeniu. WujNT Rom 1/26, Rom 1/23, 25, s. 671 marg; PowodPr 15.
odmienić za co (2): iużeś przeſtąpił s tego docześnego żywotá/ á odmieniłeś gi ſobie zá żywot wiecżny RejPos 164; SkarŻyw 478.
odmienić czym [= zastąpić czym] (3): BudBib 2.Par 36/4; potrzebá kóniecznie Złéy napiérwſzé początki żądze wykorzenić/ A dźiéłem prácowitſzym pieſczotę odmienić. KochPieś 2; Sam P. Bog práwá ſtáre nowym zakonem odmienił. SkarKazSej 701b.
W połączeniu z wyrazem określonym przydawką „inszy”, „no” (3): Do tegoż koſciołá Pan wſkázuie/ áby ſtał mocno przy poſtánowieniu iego/ á inſzego iuż mu odmienić nie chce RejAp BB8v; iż dla złośći á nieſpráwiedliwośći ludzkich przenioſę kroleſtwá ná ine kroleſtwá/ á narody w inſze narody odmienić muſzę. RejZwierc 189v; SkarKazSej 701b.
»miejsce [czemu] odmienić« (1): Króm Wárſzáwy moze mieyſce Séymowi odmięnić. SarnStat 28.
bibl. »mieniając odmienić« = prawdopodobnie kalka z hebrajskiego (1): Nie będzie brákowáć miedzy dobrym y złym/ áni go odmieni/ á ieſli mieniáiąc odmieni [si commutando commutaverit illud]/ tedy y ono y odmiáná będzie święte BudBib Lev 27/33.
»stan wdowski (a. wdowi) odmienić« = wyjść za mąż (2): A żoná ſtanu wdowſkyego nyechay nye odmyeni LubPs Z; ZbylPrzyg B2v.
»odmienić szaty, odzienie, stroje, ubiory« [w tym: komu (3)] = przebrać się; komu: kazać się przebrać; mutare vestes Vulg, PolAnt; commutare habitum Vulg [szyk zmienny] (5:1:1:1): Tedi rzekł Ieroboám żenie ſwoiey wſtań odmieńże ſſáty/ by ćie nie poznano byś byłá żoną Ieroboámową Leop 3.Reg 14/1, 4.Reg 25/29; Odmienił mu też odźienie wktorym w więźieniu był BibRadz 4.Reg 25/29, I 171b marg; Odrzuććie Bogi obce ktorzy w pośrzodku was ſą/ ocżyśćcie ſię/ a odmieńcie vbiory wáſze. GrzegRóżn M4v; BudBib Gen 41/14; Skąd więtſzy dziw z drogich ſzat Fráncuzom ſpráwili/ Bo pirwſze więtſzym koſztem ſtroie odmienili. StryjWjaz A4; SkarŻyw 356.
peryfr. »świat odmienić« = umrzeć (1): Prędkoś ten świát odmienił/ przecz? zgadniemy ſámi/ Ześ był przywykł Aniołom zecniłoć ſie z námi. SzarzRyt D4v.
»wiarę odmienić« [szyk zmienny] (3): GDy zaſię Auſzpurcánie wiárę odmienili/ rozgniewáli ſie Rzymſcy kápłani BielKron 216, 233v; Odmienić wiárę wziętą od pierwſzych Apoſtołow [...] ieſt według Apoſtołá głupſtwo/ ſzaleńſtwo WujNT 658.
»zakon swoj odmienić« = przyjąć inną wiarę (1): NAznácżyłem wyżſzey iáko Woyćiech Pruskie kſiążę/ dał ſie pod moc Krolowi Polſkiemu/ á zakon ſwoy odmienił BielKron 230v.
[»zęby odmienić«: Potymże przez ſześć drugich mieśięcy [woły] drugie też zęby bliſkie odmieniáią/ á nie pierwey áż we trzy látá wſzytkie odmienią Cresc 1571 552.]
odmienić na co (1): ta niniéiſzá Orthographjá [...] nieieſt niczem rózná/ iedno tym iſz ieſt doſtateczniéiſzá/ a iſz á ſpunctem i także é i ó odmięniliſmy na ty ktoré ſą przes punctów MurzOrt B.
odmienić w co (1): Modlitwá. Temu świętu táż służy/ ktora y Národzeniu tey Pánny: tylko odmień Národzenie w Pocżęćie. LatHar 414.
odmienić w czym (3): GórnDworz Q2; Kiedy ſię tráfi więcey Konfeſſorow/ licżbę tylko odmień w Antyphonie y modlitwie. LatHar 446, 457.
W połączeniach szeregowych (2): Ieſt też y drugie zátrefnowánie/ kiedy kto przyda/ álbo vymie/ ábo odmieni w ſłowie literę/ ábo ſylábę iáką/ Iáko kthoś/ máiącz zwáć przezwiſkiem Doktorá Retikuſá/ zwał go heretikiem. GórnDworz Q2; Przeco niektórzy názwáli literas, à lituris, iż iednę nápiſawſzy záś ią zmázáć, odmięnić, álbo przełożyć może. JanNKar C2v.
odmienić komu (1): kiedybyś vyrzał áno poſtronny cżłowiek roſkázuie w domu twoim/ á vrzędnikáć odmienił RejZwierc 189v.
odmienić za kogo, za co (7): RejKup e7v; przeto odmieniłá ſwego [syna] mártwego zá mego żywego/ położywſzy go táiemnie ná mieyſce moiego żywego. BielKron 76v; Suppositor et suppositrix [...], Ten który podrzućił odmienił/ podrzućiłá odmieniłá yedno dźiecię zá drugie. Mącz 312a; Transcribere item, Odmienić kupią zá kupią/ towar zá towar wziąć/ álbo kupią oddáć. Mącz 375d; OrzQuin R3; SkarŻyw 575.
odmienić komu [w tym: sobie (1)] (2): SMierć s Kupidem gdy ná noc w iedney budźie byli/ Ráno wſtáiąc więc ſobie ſtrzały odmienili. RejFig Dd3, Bb4.
odmienić pro aliqua re (1): cambivit sibi alias odmyenyl solidos pro medientibus ZapMaz II Ł 1/129.
odmienić komu (2): A pan bog też obaczywſſy nieſtáłoſć ich odmienić iem też raczył obietnice ſwoie RejPs 158; RejPos 229.
W połączeniu szeregowym (1): ktory [papież rzymski] Iezuſowe vſtáwy odłożył/ pomázał/ wyſzpoćił/ wykręćił/ odmienił/ á ſwe ná tho mieyſce poſtánowił CzechRozm 81.
»przysięgę odmienić« (3): á iżby też Dárius oblicżnie przyſzedł/ niemogł by ſwey przyſięgi odmienić [iuramenta nulla posse mutare] HistAl B7v; A coż z tego będźie gdy by Krol z tey iedney ſtrony Pápieſkiey Przyśięgę ſwą odmienił? OrzRozm B3v; GórnDworz Z4v.
»słowo odmienić« (1): mialbich dlia thich lothrow slowo swe odmyenicz a ſprzyaczielem swoym wedlie przirzeczenia swego niebicz LibLeg 10/56v.
»ustawy itp. odmienić« = odwołać; mutare traditiones Vulg [szyk zmienny] (21): MurzNT 76; gdźye by pan Kryſtus przykazánye ſwoye odmyenił. (–) Ano gdy wyſyłał Apoſtoły ná kazánye/ zákazał im/ áby nye nośili z ſobą workow álbo myeſzkow/ áni pyenyędzy KromRozm II y, y2; á tym obycżáiem dekret śmierći Ceſarz záś odmienił/ tylko tego ártykułu nieprzyiął o wierze BielKron 229v; kthora [Maria, królowa Anglii] odmieniłá wfzytkie vſtháwy oycowſkie/ y bráckie w wierze BielKron 238, 272v; Przetoż będzemyli [!] ták cżynić/ bez wątpienia/ ſędzia w dzień ſądny odmieni ſwe ſkazánie przećiw nam/ á ták odzierżemy żywot wiecżny. HistRzym 87v; iż by y Anyoł z niebá przyſzedł/ á chciał iny dekret ferowáć á ten odmienić RejPos 319, 22, 107; RejZwierc 201; [Peserchady] mogą odmienić ſkazánie Ceſárſkie/ ieſliby co przećiwko ich zakonowi ſkazał álbo vcżynił BielSpr 50v; CzechRozm 81; Stego przeſtrzeżeni ſędźiowie ono práwo o ſzácowániu krzywd odmienili [de aestimandis iniuriis edicta posuerunt]. ModrzBaz 79; SkarŻyw 30; odmieniwſzy ſwoie pirwſze poſtánowienie/ Gábrielá Syná [...] ná Wielkie Xięſtwo po ſmierći ſwoiey vſtáwił/ á Dimitrá Wnuká do Vgliczá ná więzienie poſłał StryjKron 692; NiemObr 25; Przyſzedſzy thedy Krol kſobie/ pilniey w onę ſpráwę weyrzawſzy/ ſentencyą ſwą odmienił y onę wolną vcżynił. Phil L4; WujNT Act 6/14; SkarKazSej 706b, 707b.
»odmienić ustawy itp.« = sprzeniewierzyć się, nie wykonać; mutare iussionem; decretum immutare Vulg [szyk zmienny] (10): Nie dałćiem Ezopá zábić. Abowiemem śię nadziewał/ Iżby tego żáłowáć miał: Twem przykazánie odmienił/ Do tegom go cżáſu żywił. BierEz F3v; We złey obietnicy álbo ſlubie/ złam wiárę/ w ſſkárádey przyſiędze odmień poſtánowienie/ coś przyſiągł niebátznie/ nietzyń tego. KrowObr 143v; Wiedz othym/ Krolu/ żeć tho práwo Medſkie y Perſkie ieſt/ że żadnego dekretu ktoryby poſthánowił Krol/ niegodzi ſie odmienić. Leop Dan 6/15, 1.Esdr 6/11; RejZwierc 42v marg, Bbb2; CzechRozm 73, 81; Ziemia ſię záráźiłá od obywátelow ſwoich: bo przeſtąpili zakon/ odmienili práwo/ rozproſzyli przymierze wieczne. SkarKazSej 701a [idem] 702a.
»zgwałcić a odmienić« (1): iż koſcioł ma moc zgwałćić á odmienić wedle cżáſn [!] vſtáwy Páńſkie. RejZwierc 192v.
»(z)łamać a (i) odmienić« (3): Bo viecznych liſtow [...] nikomv łamacz a odmienicz zdaloſie za niespraviedlive. ComCrac 13; KrowObr 78v, 195v.
odmienić komu (4): FalZioł V 99; RejJóz P8v; Widząc Alexánder vrodę á obycżáie ich/ miał ie w wielkiey pocżćiwośći/ ták iż im nic nie odmienił pirwſzey cżći y ważnośći. BielKron 124v; Abowiem ſzcżęſcie y nieſzcżęſcie przypadki s cżáſem dáć mogą/ ále vmyſłu ſthałego álbo też poſtráſznego/ tego nikomu áni dáć áni odmienić przypadki żadne nie mogą RejZwierc 87.
odmienić ku czemu (1): odmieni chorobę iego ku pierwſzemu zdrowiu. BibRadz I 301b marg.
odmienić w kim [w tym: w sobie (1)] (2): áleś odmienił w ſobie onę miłość pirwſzą ſwoię. RejAp 18v; Skoro doſtal zavſznika nad ſie gorſzego y ſroſzego oitziznie ſwei/ odmienil wnim dobre poſtepki/ á wto wſzitko wprawil. PaprUp Hv.
W charakterystycznych połączeniach: odmienić boleść, chorobę, cześć, dobre postępki, gniew (3), gorzkość, łaskę (2), miłosierdzie, miłość (2), nałog, pobożność, pragnienie, przedsięwzięcie, przyjaźń (2), radość, srogość (3), sukcessyje, swą wolą, troski, ważność, umysł, zapalenie, złość(i) (2).
»odmienić nadzieję« (1): A oná iż nie odmieniłá ſtáteczney nadzyeie ſwoiey/ y wyznawáłá niegodność ſwoię/ [...] á wſzákoz tak rozumiáłá być hoyne miłoſierdzie iego RejPos 76.
»pamięć odmienić« (1): RejJóz P8v cf »rozum odmienić«.
»rozum odmienić« (1): Bo podobno pańska woła [!] iuż tak mieć racżyła Ktora im rozum y pamięć w ten cżas odmieniła RejJóz P8v.
»odmienić stałość, stateczność« [szyk zmienny] (3:3): A kthoż ie będzie mogł wydrzeć s tey mocney ręki iego/ álbo odmienić ſtátecżność vmyſłu ich? RejAp 17, 21v; RejPos 139; gdyż on to mocno káżdemu wiernemu záſlubić racżył: Iż ieſli nie odmieni od niego ſtałośći ſwoiey/ iż mu ſowito káżda rzecż nágrodzona będzie. RejZwierc 87; Temu cnotliwemu potym vrodził ſie ſyn/ y iuż był dla onego ſyná odmienił onę ſtáthecżność y onę pobożność ſwoię/ [...] y iuż y ony iáłmużny y ine miłoſierne vcżynki iákoś były vſtawáć pocżęły v niego. RejZwierc 174v, 124v.
»odmieniać wiarę [= wierność]« (2): RejZwierc 124v; y záręcżona iemu [Chrystusowi św. Agnieszka] będąc: nigdy odmienić wiáry ſwey ku niemu nie mogłá. SkarŻyw 68.
Synonimy: 1. wywrocić; a. obrocić; 3. abrogować, kasować, oddalić, odezwać, odnieść, odwołać, skasować, skazić, »wniwecz obrocić«, znieść.
Formacje współrdzenne cf MIENIĆ.
Cf ODMIENIENIE, ODMIENIKWIAT, ODMIENIONY
MP