Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ODWOJONY]

Następne hasło: ODWOŁAĆ SIĘ »

ODWOŁAĆ (51) vb pf i może impf

pf (49), może impf (2) BartBydg 211, RejWiz 123v.

Oba o oraz a jasne.

Fleksja

inf	odwołać

praet
	sg
1	m	-em odwołåł
3	m	odwołåł
3	f	odwołała

conditionalis
	sg
3	m	by odwołåł

impersonalis
praet		odwołåno

inf odwołać (15). ◊ fut 1 sg odwołåm (1). ◊ 2 sg odwołåsz (2). ◊ 3 sg odwołå (4). ◊ 3 pl odwołają (2). ◊ praet 1 sg m -em odwołåł (1). ◊ 3 sg m odwołåł (15). f odwołała (1). ◊ con 3 sg m by odwołåł (9). ◊ impers praet odwołåno (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przyładów) ‒ XVIII w.

Znaczenia

1. Cofnąć swe poprzednie wypowiedzi, poglądy, orzeczenia (48)
2. Wezwać z powrotem (1)
3. praw. Apelować do sądu wyższej instancji (1)
4. praw. Odciążyć współoskarżonego zmieniając pierwotne zeznanie, stwierdzić jego niewinność (1)

1. Cofnąć swe poprzednie wypowiedzi, poglądy, orzeczenia; palinodiam canere, retractare Mącz, Modrz; revocare Mącz, JanStat; retexere Mącz; recantare Modrz (48): PatKaz I 12v; RejFig Cc; Ad palinodiam redactus est, Muſiał odwołáć/ muſiał w ſwą gębę wziąć. Mącz 273c, 273c; Pozową kogo o to/ że zádawſzy przykre słowo/ nátychmiaſt nieodwołał ModrzBaz 98, 98.

odwołać co (27): PatKaz I 12; Napyerwey powyeſzcz ſwoyą pyrwſcha wkthorey zenye ſwey tho przipiſſowal abi ona povodem przednyeyſchym zabiczia thego bila, odwolall LibMal 1543/77; MurzHist C3; vpomináli go áby ſwą náukę odwołał: niechćiał BielKron 223v, 194 [3 r.], 196v; Mącz 462b, 505c; CzechRozm 150v [2 r.], *; ModrzBaz 98v [4 r.], 99 [2 r.]; SkarŻyw 453; CzechEp 36. Cf odwołać co czym; Ze zdaniem dopełnieniowym.

odwołać co czym (2): BielKron 193v; Ze tęż iſtą śmiał gánić rymem vſczypliwym: Acz to potym odwołał piórem oſobliwym. KochFrag 22.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (3), ono (1); zawsze zaimek względny] (6): PatKaz I 12v; Gdy Sláchćic Sláchćicowi záda zkurwyſyńſtwo/ álbo inſze ſłowo ſzkáráde/ á nie odwoła wnet co mowił/ tedy táki człowiek ſwowolny/ ma dádź tákowemu co mu náłáiał 60 grzywien UstPraw A4v; BielKron 194; Mącz 454a; ModrzBaz 98; SarnStat 238.

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (1): ktemu ma odwołáć/ Iż to com mowił/ tom łgał iáko pies. UstPraw A4v.

W charakterystycznych połączeniach: błąd odwołać (6), naukę, pisanie (2), powieść, przymowkę, słowa, wszystko; z dobrej woli odwołać, natychmiast (3), prędko, wnet, zaś.

Szereg: »(abo) odwołać abo (się) zaprzeć« = vel negare vel recantare Modrz; revocare aut negare JanStat [szyk 2:1] (3): ſą niektorzi co ták rozumieią/ że ſię mnimánie o nich v ludźi náruſzyło/ ieſli ći co iym przymowili/ tego/ ábo nieodwołáią v ſędźie^go/ ábo ſię zgołá niezáprzą [vel recantatum, vel a conviciatore prorsus negatum]. ModrzBaz 99, 99; SarnStat 238.

a. Zaprzeć się wyznawanej religii [co] (2): Niżem wedle roſkázania Legátowego w Citadelli przed wſzyſtkiem ludem/ prawdę pańſką odwołał/ [...] zdało mi śię/ iakobych taki głos słyſzáł MurzHist N2v; wolno ćię puſzcżę/ gdy tylo przedemną ſamym á dwiemá świádki/ wiárę Chrześćiáńſką odwołaſz. SkarŻyw 75.

b. Unieważnić ustawę, wyrok [co] (3): nie z lutoſci to vcżynili/ ale by Pilát ſkázaniá nieodwolál OpecŻyw 137v; vcżynił Syem álbo Synod v Láteranu/ gdzye záſię odwołał wſzytki ſwe ordynácyie BielKron 177v.

Szereg: »psować i odwołać« (1): gdy ſię ná iego przeſtrogę vpámiętáć/ y złych onych praw pſowáć y odwołáć niechćiał: ſam go P. Bog obiecał káráć SkarKazSej 702a.

c. Przenieść (a. przenosić) na inny termin, odroczyć lub znieść [co] (7): Ano iedno bogacżow kilká odpráwiáią/ A nędznikom przez tydzyeń ſądy odwołáią. RejWiz 123v; prohibere mercatum, Odwołáć yármárk. Mącz 217c; GórnRozm I4; SarnStat 1292 [2 r.]; ZapMaz II G 97/90v.

Przen (1): Láiąc mu [złodziejowi] ná ſądny dzień/ rok záwity złożył: A on mu oſtátek wziął/ mowiąc iż ty roki/ Iuż záſię odwołano/ dáley przez Proroki. RejFig Dd3.

2. Wezwać z powrotem [kogo dokąd] (1):

Zwrot: »odwołać zasie« (1): odwołam ie záſie [revocabo] do źiemie kthorąm przyſiągł oycom ich Leop Bar 2/34.

3. praw. Apelować do sądu wyższej instancji (1): Appellare, ad maiorem vel ad alium iudicem vocare, odvolacz, odzivacz, vel alterius iudicis audientiam postulare vel conqueri BartBydg 211.

4. praw. Odciążyć współoskarżonego zmieniając pierwotne zeznanie, stwierdzić jego niewinność; innocentem proclamare, purgare Cn [kogo] (1): Item powyada yſch klyucz do komory scholtiſcziney kthori ſzyą od Iana parobka vtey tho ſcholtiſky myecz powyedziala, nyebel yey dan od thego parobka. Alye thakyeſch zwoſku bill vrobyon przeſz szlioſſarczika kthori kaſzcze yeſth dobrze znayom przethoſz Iana yako nyewynnego odwolala. LibMal 1551/164.

Synonimy: 1. odmienić, odszczekać, zaprzeć się; b. abrogować, kasować, oddalić, odezwać, odmienić, odnieść, odrzucić, umorzyć, »wniwecz obrocić«, skasować, skazić, znieść; 3. apelować, odezwać się, ruszyć.

Formacje współrdzenne cf WOŁAĆ.

Cf ODWOŁANIE, ODWOŁANY