[zaloguj się]
[pdf]

ODRZUCIĆ (338) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf odrzucić
praet
sg pl
1 m odrzuciłem, -em, -m odrzucił m pers -śmy, -eśmy odrzucili
f -m odrzuciła m an
2 m odrzuciłeś, -eś, -ś odrzucił m pers odrzuciliście, -eście, -ście odrzucili
3 m odrzucił m pers odrzucili
f odrzuciła m an
n odrzuciło subst odrzuciły
plusq
sg pl
2 m -ś był odrzucił m pers
3 m był odrzucił m pers byli odrzucili
imperativus
sg pl
1 odrzućmy
2 odrzuć odrzućcie
conditionalis
sg pl
1 m bych odrzucił, bym odrzucił m pers bychmy odrzucili, bysmy odrzucili
2 m m pers byście odrzucili
3 m by odrzucił m pers by odrzucili
f by odrzuciła m an
impersonalis
praet odrzuc(o)no
participia
part praet act odrzuciwszy

inf odrzucić (59). ◊ fut 1 sg odrzucę (6). ◊ 2 sg odrzucisz (8). ◊ 3 sg odrzuci (15). ◊ 1 pl odrzucim (1). ◊ 2 pl odrzucicie (1). ◊ 3 pl odrzucą (2). ◊ praet 1 sg m odrzuciłem, -em, -m odrzucił (7). f -m odrzuciła (1). ◊ 2 sg m odrzuciłeś, -eś, -ś odrzucił (16). ◊ 3 sg m odrzucił (43). f odrzuciła (1). n odrzuciło (1). ◊ 1 pl m pers -śmy, -eśmy odrzucili (5). ◊ 2 pl m pers odrzuciliście, -eście, -ście odrzucili (8). ◊ 3 pl m pers odrzucili (31). subst odrzuciły (2). ◊ plusq 2 sg m -ś był odrzucił (1). ◊ 3 sg m był odrzucił (2). ◊ 3 pl m pers byli odrzucili (1). ◊ imp 2 sg odrzuć (11). ◊ 1 pl odrzućmy (5). ◊ 2 pl odrzućcie (3). ◊ con 1 sg m bych odrzucił (3) MurzHist, BudBib, WujNT, bym odrzucił (2) KrowObr, LatHar. ◊ 3 sg m by odrzucił (7). f by odrzuciła (1). ◊ 1 pl m pers bychmy odrzucili (1) BibRadz, bysmy odrzucili (1) SkarJedn. ◊ 2 pl m pers byście odrzucili (2). ◊ 3 pl m pers by odrzucili (7). ◊ impers praet odrzuc(o)no (2). ◊ part praet act odrzuciwszy (82).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.

Znaczenia
1. Działając siłą, zwłaszcza ruchem ręki, spowodować, aby coś znalazło się dość daleko od swego poprzedniego miejsca, zwykle: przebywając drogę lub jej część w powietrzu [w tym: co (20)] (22): Ták máluiąc iż Bog Oćiec śiedźi ná ſtolicy/ máiąc w ręce iedney iábłko z krzyżykiem pochylone/ iákoby ie odrzucić miał CzechEp 187.

odrzucić od czego (1): Ablaqueo, proprie est circum arbores effodere terram, et radices superiores relegere, ut magis fructificent – Odkorzenia odrzuczicz. Calep 6a.

Przen (3):

odrzucić od kogo, od czego (2): Tám więc potrzebá będźie ocknąć wſzytkim/ y myśli od doczeſnych rzeczy ná ſtronę odrzućić LeovPrzep E3v. Cf »od siebie odrzucić«.

Zwroty: »od siebie odrzucić« (1): Bo gdybyś ſie ná krzyż on [który Bóg na ciebie włożył] tárgnąć miał: chcąc gi przełomić/ śiłą y rozumem ſwym: ábo gi od ſiebie odrzućić: tedybyś [...] CzechRozm 226.

»odrzucić na stronę« (2): Ale trzećia [siła] ku ſzaleńſtwu/ A nierządnemu pijańſtwu: Ktorą ná ſtronę odrzućcie/ A rządnie weſeli bądźćie. BierEz D4; LeovPrzep E3v.

a. Odłożyć jako nieprzydatne; abicere Vulg, Mącz; reprobare PolAnt, Vulg; proicere Vulg (15): Gdy też iednego cżaſu korcżakiem wodę pił, vzrzał dziecię ano wodę rękoma pije y odrzucił on korcżak BielŻyw 71; MurzNT 98v marg; BibRadz Matth 21/42; Hastam abiicere, Drzewo odrzućić/ to yeſt wątpić o zwycięſtwie. Mącz 153c; SienLek 114; Kámień ktory odrzućili buduiący/ ten ſię sſtał głową węgielną. WujNT Matth 21/42, Mar 12/10, s. 170, Luc 20/17.
Zwroty: »odrzucić precz« (1): Leop Matth 5/30 cf »odrzucić od siebie«.

»odrzucić od siebie« (1): Tákże też ieſli ćię zgarſza práwa ręká twoiá/ odethni ią/ odrzućże precż od ſiebie [proice abs te] Leop Matth 5/30.

Przen (2): Abowiem iáko przez plew lepienie nie bywa mocne/ y ode dzdzá ſie pſuie/ thákże ponieważ oni odrzućili ty plewy/ vyrzym w krotkim cżáſie iáko to budowánie ich będzie trwáło SarnUzn C2; WujNT 1.Petr 2/7.
Szereg: »odrzucić i pogardzić« (1): ále/ iy [kamień = Chrystusa] y ſámi budownicy mieli odrzućić y nim pogárdźić. CzechEp 285.
α. O ubiorze: zdjąć (2): Palemon vſłyſzawſzy napirwey wieniec z głowy ſłozył, potim drogie odzienie odrzucił BielŻyw 100.
Przen: Zrezygnować (1):

W przeciwstawieniu: »odrzucić ... oblec się« (1): á zaſz nie z ſthąpią z ſtolcow ſwoich wſſyſtkie kxiążętá morſkie: y niezwloką ſzath ſwoich/ y odzienia ſwoie bryżowáne nieodrzucą/ á obloką ſie w zdumienie Leop Ez 26/16.

Szereg: »zwlec i odrzucić« = auferre et abicere Vulg (1): Leop Ez 26/16 cf W przeciwstawieniu.
b. Odepchnąć od siebie [komu] (1):
Zwrot: »precz odrzucić« (1): Lágodnie śię k niey przychylił/ By z nią nieco krotochwilił. Oná lice odwroćiłá/ Ręce mu precż odrzućiłá BierEz C3v.
c. Odeprzeć natarcie; przen (1):
Zwrot: »odrzucić od obliczności« (1): Et concidam a facie ipſius inimicos eius [...]. Y odrzuczę od oblicżnoſci iego nieprzyiaciele/ á ći ktorzy im gardzą dam na vciekanie. WróbŻołt 88/24.
2. Usunąć z jakiegoś miejsca; cessare, facere PolAnt [kogo, co] (1): [król rycerzowi Florianowi Szaremu] za herb trzy drzewá ielity miánowawſzy dárował/ odrzućiwſzy pierwſzy koźie rogi. BielKron 373; Odrzuććie Bogi obce ktorzy w pośrzodku was ſą GrzegRóżn M4v; RejPos 68v.

odrzucić od kogo, od czego (2): Odrzućił też konie/ ktore byli dáli Słońcowi krolowie Iehudſcy/ od wchodu domu Iehowy BudBib 4.Reg 23/11. Cf Zwrot.

Zwrot: »odrzucić od siebie« (1): odrzućili od ſiebie báłwány ċżártowſkie/ vciekli ſie ze wſzego ſercá ſwego do Páná Bogá BielKron 51.
Przen [od kogo, od czego] (2):
Zwroty: »odrzucić jarzmo od szyje« (1): á odrzućiſz iarzmo iego od ſzyie ſwoiey [franges iugum eius a collo tuo]. BibRadz Gen 27/40.

»odrzucić precz« (1): A iuż im poſtánowię ná wſzem inákſzy vrząd/ odrzućiwſzy od nich precż ludźi omylnych błąd. ArtKanc Q3v.

3. Ustosunkować się negatywnie (299):
a. Wobec ludzi: nie przyjąć; potępić; abicere Vulg, PolAnt [w tym: kogo (70)] (77): Leop Eccli 27/25; Bo też to opuſtoſzenie nie przyſzło ná nie áż dopiero potym gdy Meſyaſzá im według obietnic dánego/ odrzućili. CzechRozm 72; Y tám máiąc doſkonáłych cnot miſtrzá Niluſa/ Grecżyná/ do iego nog vpadł: podáiąc ſię w poſłuſzeńſtwo iego. Nieodrzućił go Nilus. SkarŻyw 353; Tákiego káżdego Páweł S. po pierwſzym ábo wtorym nápomnieniu/ ábo ráczey karániu y ſtrofowániu/ każe ſię ſtrzedz/ każe go odrzućić/ y mieć zá przeklęctwo. WujNT 748, 145 marg, 747 marg; [rzekł Fortunat: Maſz wolą práwie do niego? Odpowiedziáłá: Pewniebym pánie nie odrzuciłá/ by to mogło być. HistFort F2].

W przeciwstawieniu: »odrzucić ... przyjąć« (1): RejPosRozpr cv cf W przen.

Zwroty: »odrzucić od siebie« (1): A ieſli ſye vznáć niechcą/ odrzuć ie od ſyebie/ Bo ſą nieprzyiaćiele przodkow twoich/ y háńbią dom twoy OrzList f3v.

»na stronę odrzucić« (1): A wſzakże iż oblicżność Páńſką [setnik proszący o uzdrowienie syna] ták vśiebie vważał/ nieracżył go Pan ná ſtronę odrzućić álie trochę z gromiwſzy poćieſzył BiałKaz G4.

W przen [co] (1): Nie odrzućiliſcie mdłośći moiey w ciele/ áleſcie mię przyięli iáko Anyołá/ iáko Kryſtuſá Iezuſá. RejPosRozpr cv.
α. Wykluczyć ze społeczności [w tym: od kogo, od czego (3)] (4): Y ták [Kościół] do dźiſyá dnyá dźyerży/ á ony odrzućił/ ktorzy go w tym vpornie ſlucháć nyechćyeli. KromRozm II x3v.
Zwroty: »od jedności Kościoła odrzucić« (1): Dla czego ye Viktor papyeż on záklął y od jednoſci koſcyołá ſ. yáko odſſczepyeńce á kácyrze odrzucił. KromRozm III P7.

»odrzucić od siebie« (1): iż Bog roſkazał áby byli od ich zgromadzenia [...] wyrzuceni Moábite y Ammonite [...]. Odrzućiwſzy tedy od ſiebie cudzozyemce/ á ná ocżyścienie vſtáwili wielki poſt BielKron 97.

W przen (1):
Zwrot: »od oblicza odrzucić« (1): Wſſytki od oblicża ich pogány odrzućił/ A zyemyę ich w dzyedzictwo im ſámym porucżył LubPs Sv.
β. Usunąć ze stanowiska lub nie zatwierdzić na stanowisko; nie chcieć być pod czyjąś władzą; spernere PolAnt; reicere Modrz (9): MurzHist D2; iż zgadzáyąc ſye z Dámázem papyeżem/ Apollinará Láodyckyego/ y Tymotheuſſá Alexándrynſkyego biſkupá kácyrze/ odrzućili. KromRozm III P8; Fáłſzywi Apoſtołowie dla pożytku ſwego rzkomo miłowali Gáláthy/ dla tego też Páwłá odrzućić chćieli. BibRadz II 105c marg; BielKron 64; BudBib 1.Reg 8/7 [2 r.]; ModrzBaz 91v; PowodPr 24.
Szereg: »złożyć i odrzucić« (1): [...] oznáymuiąc mu iż Dioſkorá Alexándrynſkyego pátryárchę [koncylijum chalcedońskie] złożyło y odrzućiło. KromRozm III P8v.
γ. Wobec małżonki: porzucić, rozwieść się (2): wiele takich ktorzy odrzuciwſzy vczciwe małzonki ſwoie pſodtliwie znierządnymy niewiaſtamy przebiwaią SeklKat K3.

W przeciwstawieniu: »odrzucić ... pojąć« (1): Bo ná ten cżás kiedy dopuſzcżano liſtow rozwodnych/ łatwie to być mogło/ iż ktorą był ieden odrzućił/ tę mogł drugi poiąć zá żonę KuczbKat 350.

δ. O Bogu: nie obdarzyć łaską; proicere Vulg, PolAnt; repellere, separare Vulg; auferre, elongare, expellere PolAnt (54): OpecŻyw 1v; Ach miły panie boże iakos to nas odrzućił doſzcżątku WróbŻołt 73/1, 43/10, aa3v; MurzHist E4; Leop 1.Reg 16/7, Ps 76/8, Os 9/17; O Boże odrzućiłeś nas y roſproſzyłeś nas/ rozgniewałeś ſię/ á przetoż ſię náwroć do nas. BibRadz Ps 60/3, 1.Par 28/9, Ps 5/11, 60/12; RejPos 205v; BudNT k2v marg; ROzerwałeś nas/ y odrzućił Pánie GrabowSet E3v, F; KołakSzczęśl B; WujNT 517, Rom 11/1, 2, s. 846 marg; SkarKaz 275b [2 r.].

odrzucić od czego (23): RejPs 96; KrowObr 154; A ieſliż ieſzcże dłużey w tych obłędliwoſciach á w tych ſłużbach ſwych nikcżemnych trwáć będzyemy/ pewnie że ſie obrzydziwſzy imi/ muśi nas precż odrzućić ſpołu z nimi od ſwiętego Máyeſtatu ſwego. RejPos [219]v. Cf »odrzucić od miłosierdzia«, »odrzucić od siebie«, W przen »odrzucić od oblicza swego«.

W przeciwstawieniach: »obrać (2), wywyzszyć ... odrzucić« (3): Ze Pan wywyzſzył pogány/ á żydy odrzućił. LubPs M4v marg; Sługá moy ty ieſteś/ obrałem ćię á nie odrzućiłem ćię. BibRadz Is 41/9, 4.Esdr 3/16.

Zwroty: »odrzucić od miłosierdzia« (1): á Pan też odſtąpił od nich á odrzucił ie od miłoſierdzya ſwoiego. RejPos 350.

»precz odrzucić« [szyk zmienny] (3): Gdyż ty tákowe odrzućiſz zá nie od ſiebye precż LubPs O2; RejPos 146v, [219]v.

»odrzucić od siebie« [szyk zmienny] (8): Nunquid in ȩternum proijciet deus [...] izaſz wiecżnie pan bog od ſiebie odrżući WróbŻołt 76/8; LubPs O2, cc3v; BibRadz I 273v; RejPos 57, 74, 159v; Karz ie/ pánie/ prze ich zdrády/ Zámiéſzay ich wſzyſtki rády: Odrzuć ie wiecznie od śiebie/ Bo páná miéć niechcą ćiebie. KochPs 8.

»na stronę odrzucić« (1): o Boże moy/ przecżżeś mnie porzućił/ Oddaliwſzy zbáwienie/ ná ſtronęś odrzućił? GrabowSet F2v.

Szeregi: »wypchnąć a odrzucić« (1): Cożćiby też tedy zá to vcżinić/ [...] iedno cie precż ná głowę wypchnąć/ á precż odrzućić iáko niewdzyęcżniká RejPos 146v.

»(nie) wzgardzić, (a, ani) odrzucić« [szyk 2:1] (3): Tu vero repuliſti et deſpexiſti [...]. A wżdys ty miły panie odrżućił á wzgardził WróbŻołt 88/39; RejPs 139v; RejPos 57.

W przen (14): Bowyem to być ináczey niemoże/ iedno iż bog nigdy niewzgárdzi áni odrzući dziedzictwá ſwego RejPs 139v; RejPos 74, 159v; Ach tá Winnicá potym ćiernia námnożyłá/ á od oney hoyney płodnośći bárzo odſtąpiłá/ Tę odrzućiwſzy, y záśięś inną náſádźił ArtKanc I16v.
Zwrot: »odrzucić od oblicza (a. obliczności) swego(-ej), swej twarzy« = proicere a facie sua PolAnt, Vulg; auferre a facie sua PolAnt (9:1): RejPs 45v; Y odrzucę was od oblicza mego iákom odrzućił wſzytkę bráćią wáſzę BibRadz Ier 7/15, Ier 52/3; oddalę was tey zyemie/ ktorą dałem wam/ y kościoł odrzucę od oblicżnośći moiey BielKron 77v; BudBib Ier 32/31, 52/3, 4.Esdr 1/31; A ty z miłośierdźia ſwoiego/ nie odrzućiſz od ſwey twarzy mnie káiącego ArtKanc L10, K6.
b. Wobec elementów abstrakcyjnych; abicere Miech, HistAl, PolAnt, Modrz, Vulg [w tym: kogo (zwykle twórcę nauki a. autora tekstu), co (218)] (222):
α. Ocenić jako niesłuszne, niepotrzebne; niekiedy też: i w związku z tym odpowiednio postępować; zlekceważyć; reicere PolAnt, Mącz, Modrz, JanStat; proicere, repellere, respuere Vulg, PolAnt; amovere, spernere PolAnt; elevare, obelo notare Mącz (169): Bowiem one [Amazonki] odrzuciwſzy Mgłoſci ſwey płci niewieſciey, wiele ziem ſobie podbiły MiechGlab 36; SeklKat Q2; LubPs O6v; Zátrácę mądrość mądrych/ y rozum rozumnych odrzucę. KrowObr 108v, 70; Leop 1.Tim 1/19; BibRadz Os 4/6, II 93b marg; BielKron 205v; GrzegRóżn C4v; Elevare testimonium alicuius, Odrzućić ſwiádectwo cziye. Mącz 190b, 163a, 256b; RejAp 197; Bo ieſlibyſmy náprędce rátunku Bożego niemieli/ tedy odrzućiwſzy ty rzecży ktore ſą prawdźiwe dobrá/ pędem bieżymy ku dobrowolnemu záginieniu. KuczbKat 395; Day Boże/ ábyśćie takież inſze ich błędy poználi/ y odrzućili. WujJud 65, 28v, 34 marg, 64v, 75v, 84v (10); WujJudConf 199v; RejPosWstaw [1102]; Zydowie twe vſtáwy/ Pánie odrzućili/ Tákże wſzytki vmowy/ w niwecż obroćili. HistHel C3v; CzechRozm A5v, 2v, 70v, 71, 72 (17); SkarJedn 234; Ktoby odrzućił zakon Moiżeſzow/ bez miłośierdźia ná dwu ábo ná trzech świádkach vmiera CzechEp 115, 117, 120, 134, 136, 151 (10); Lecż káżdy bácżny y wierny/ á w piśmie świętym biegły/ odrzućić to może iáko ſproſne/ nikcżemne/ y bábie powieśći. NiemObr 121; ReszPrz 41, 42, 43; ArtKanc E13v; WujNT przedm 3, s. 11, 324, 369, 1.Cor 1 arg (10); PowodPr 30; Ale kośćioł ſłuſznie tákie piſánia y powieśći odrzućił. SkarKaz 38b.

W przeciwstawieniach: »przyjąć (a. przyjmować) (5), dzierżeć się, obrać, podrzucić, trzymać się, umiłować, wiarę dawać, wprowadzać, wypełnić, zachować, zostawić ... odrzucić« (14): By tu Práwo Boże záchowano/ odrzućiwſzy ludzkie vſtáwy ná ſtronę/ byłby więtſzy pokoy GroicPorz k4v; KrowObr 203v; BibRadz Gal 4/14; BielKron 205; GórnDworz G5v; RejPos 89v, 319; Może y Pogánin przyiąć albo nieprzyiąć Ewángelią/ y nátchnienie Duchá świętego álbo wypełnić/ álbo ie odrzucić WujJud 66, 95; CzechRozm 135v; przeto ſię mnie nie godźiło tego rozmáitego ábo rożnego czytánia opuſzczáć/ áni iednego nád drugi przekłádáć: ábych ſnadź gorſzego nie zoſtáwiwſzy lepſzego nie odrzućił WujNT przedm 18, s. 11, Gal 4/14, s. 693.

W porównaniu (1): Acz ſię [Paweł] miał z czego chlubić/ iáko ktory inſzy z Zydow. [...] Wſzákoż to wſzytko odrzućił iáko śmieći WujNT Philipp 3 arg.

W charakterystycznych połączeniach: odrzucić artykuł przeciw mężobojcam, błędne mnimania, błędy (3), ceremonije, dobre sumnienie (3), dobro (lepsze) (2), doktory, dosyć uczynienie, doświadczenie, dowcip rozumnych, epistoły, ewanjeliją, fałszywe baranki, głupie gadki, impedimenta, (Jezusa) Chrystusa (Pana) (5), Kalwina, księgi (3), kuszenie (pokusę) (2), list, Lutra, marne rzeczy, mądrość świecką, Melanchtona, miłość, mszą, natchnienie (Ducha Świętego) (2), nawiedzenie papieskie, naukę (nauki) (7), Nowe Testamenty greckie, odpowiedź, ojca, papieża, pisania, plotki, pochlebstwo świata tego, podania apostolskie (2), powieści, pozwirzchne usługowanie, prawdziwego człowieka, proroki, prożną chwałę, przymierze boże, przysięgę, rozkazanie (2), rozkosz cielesną, rozum, rząd zdrowy, słow(k)o (słowa) (4), sobotę, stare terminy, (stary) wykład(y) (5), szabaty (2), szafunek sakramentow, świadectwo (2), świeckie pomocy, święta, świętą prawdę, święte, święto sobotnie, tradycyje (2), tytuł, ustawy (5), utrapienie za grzechy, wiarę (2), widomą ofiarę, władzą, wolą przykazania, wstyd ludzki, zakon (8), zawady, złe, złych kościoł, (zwirzchnie) rzeczy (2), zwyczaj(e) (dawne) (3), żal serdeczny; odrzucić niezbożnie, prawie, słusznie, śmiele.

Zwroty: »za niepotrzebne odrzucić« (1): A gdźyebyſmy zwyczáye/ ktore ná piſmye nye ſą podáne/ zá nyepotrzebne odrzucić chćyeli/ nyechcąc y to zárzućimy/ co w Ewányeliey potrzebnego yeſt ku zbáwyenyu KromRozm II h4v.

»precz odrzucić« [szyk zmienny] (7): KrowObr 203v; nie dla tego żebychmy iuż on ſtáry wykład precż odrzućić mieli BibRadz *4v, 2.Tim 2/23; odrzuć precż ná ſtronę wſzytki błędne [!] mnimánia ludzkie/ á dzyerz ſie mocnie prawdziwego á iſtotnego ſłowá Bożego. RejPos 89v; Abowiem wſzyſtko to znácżnie Chriſtus Pan zgánił y precż záraz odrzućił. CzechRozm 212v, 128v; NiemObr 34.

»odrzucić od siebie« = amovere a se; proicere post tergum suum PolAnt [szyk zmienny] (4): Był cżyſteho tziala/ bo wſſytkę roſkoſs cieleſną od ſiebie odrzutzil. OpecŻyw 5; Bo wſzytki ſądy iego przedemną/ á vſtaw iego nie odrzućiłem od ſiebie. BudBib Ps 18[17]/21[23], 2.Esdr 9/26; CzechRozm 75v.

»odrzucić za się« (1): Tu [...] proieciſti ſermones meos retrorſum. A tys wzgardził karnoſcią/ á odrzuciłes nauki moię za ſię. WróbŻołt 49/17.

»odrzucić na stronę« [szyk zmienny] (14): GroicPorz k4v; Wy nam thego przyſędzić niemożećie/ ponieważeſmy my inſze wſzyſtki zbawićiele [...] ná ſtronę odrzućili KrowObr 193v, B3v, 203v; ále vmiłowawſzy káżdy z oſobná pożytek włoſny/ á poſpolity pożytek/ y dobro ná ſtronę odrzućiwſzy/ to przed ſię bierze [...] GórnDworz G5v; RejPos 79, 89v, 133, [323]; MA káżdy boiaźń Bożą przodkiem mieć ná pieczy Odrzućiwſzy ná ſtronę wſzyſtkie márne rzeczy. MycPrz I A2; ćiż záśię odrzućiwſzy ná ſtronę ártykuł przećiw mężoboycam/ áby gárdłem karáni byli/ mogli ſię do tego nákłonić/ áby z zábijánia przyiaciół ſwoich/ cżynili ſobie pożytek. ModrzBaz 78; CzechEp 103, 107; NiemObr 98.

»odrzucić w tył« (1): á ty maſz wnienawiśći kazń moię/ y odrzućiłeś wtył ſlowá moie. KrowObr 55.

»na zad odrzucić« (2): Ale y to/ y co iedno inſzy około fundámentu piſzą/ ná zad odrzućiwſzy [...] Pátrzmy iuż ſámego tylko fundámentu od X.K. opiſánego. CzechEp 230, 88.

Szeregi: »nie lekce ważyć ani odrzucić« = non spernere neque respuere Vulg (2): A doświadcżeniá moiego ktore było w ćiele moim/ nie lekceſćie ſobie ważyli/ ániſćie odrzucili [non pro nihilo habuistis neque respuistis]/ áleſćie mię przyięli iáko Aniołá Bożego BibRadz Gal 4/14; WujNT Gal 4/14.

»odrzucić i oddalić« (1): iedno áby oni/ y Ruſſacy wſzyſcy Polſkim imieniem/ y titułem Kroleſtwá/ odrzućiwſzy y oddaliwſzy tituł y władzą Wielkiego Xięſtwá ſwego/ nápotym ſię zwáć y miánowáć chcieli StryjKron 612.

»(nie) (w)zgardzić (a. pogardzić), (a, ani, i) odrzucić« = spernere et contemnere, non pro nihilo habere neque respuere PolAnt [szyk 9:3] (12): nietylko/ ábym miał odrzućić/ y wzgárdzić/ oyce y Doktory ſwięte/ ále dziękuię Pánu Bogu oſobliwie zá n⟨ie⟩ KrowObr Bv, Bv; á látorośl ich zniſzczeie iáko proch/ abowiem odrzućili zakon Páná zaſtępow/ á zgárdźili ſłowo świętego Izráelſkiego. BibRadz Is 5/24; RejAp 197; RejPos 149; WujJud 95; A kuſzenia mego ktore wćiele moię/ nie zgárdziliśćie/ ániśćie odrzućili. BudNT Gal 4/14; CzechRozm 69; CzechEp 364; Day Krolom ſerce tákie/ by thwe Słowo przyięli/ By złych Kośćioł wzgárdźili/ iák niecżyſty odrzućili ArtKanc K10; WujNT 22, 391.

»(z)ganić (a. naganie, a. ganę dać) i (ani) odrzucić« [szyk 7:1] (8): Authentica scriptura, Wzięte piſmo/ któremi nie może gány dáć áni go odrzućić gdy co niem potwiedzáyą [!]. Mącz 22a; To y ſámi śiebie odrzućić y gánić muśićie WujJud 116v; CzechRozm 101, 191v, 212v; Nie dla tego tho piſzę/ ábych wykłády wſzytkie we zborze páńſkim zgánić y odrzućić chćiał NiemObr 94; ReszPrz 41; WujNT przedm 15.

»zniszczyć abo odrzucić« (1): A drudzy záś ták mowią o táiemnym duchá porwániu/ iż pozwirzchne ono vſługowánie iákoby zniſzcżyć chcąc ábo odrzućić/ á práwie mu nic nie przywłaſzcżáć/ zdádzą ſie. RejPosRozpr b4.

W przen (3): Thu dopirko rozdzyeliſz á ná ſtronę odrzućiſz ony łupy iego [czarta]. RejPos 79; ktorzy [doktorowie] kałuże błotá nákłádli/ odrzućiwſzy ſtrumienie wod żywych CzechEp 70.
Zwrot: »od oczu odrzucić« (1): W cżyni ſie iáſnie y Bogá ſámego záprzeli: y wſtyd ludzki od ocżu ſwych odrzućili. CzechRozm A5v.
αα. Nie uczynić tego, z czym ktoś się zwracał, nie spełnić prośby, propozycji, nie podporządkować się rozkazowi; irrita facere Vulg (16): Ale wżdy mogą być niektorzy/ [...] iż ná zdrowie wſpomioną/ á łatwiey pomocy y pożyteczney nieodrzucą SienLek 14v; RejZwierc 45; y podałem mu roſkazanie prześ sługi moie proroki ktorych oni słucháć nie chćieli/ ále odrzućili rády moie. BudBib 4.Esdr 2/1, 1.Reg 15/26; Concilium Niceńſkie náśládowáło tego Seymu cżłonkow cżłowiecżych gdy ſkazáło zá Páphnucyuſem/ odrzućiwſzy wotá wſzytkich inſzych ſtátecżnych oſob ModrzBaz 29v, 29, 29v; SkarJedn 183; Przetoż mátká/ rozumieiąc że nie odrzućił iey prośby/ ále ią odłożył ná inſzy czás/ każe ſługom być pogotowiu ná wſzelákie roſkazánie iego. WujNT 310, 222; SarnStat 1254, 1255; PowodPr 43.

W przeciwstawieniu: »postanowić ... odrzucić« (1): Widźiałem to ſam/ gdy wiele rzecży zacnych á potrzebnych poſtánowiono v nas/ zá vchwaleniem Slacheckiego ſtanu: wiele rzecży ſzkodliwych odrzucono/ zá nieprzyzwoleniem iego. ModrzBaz 24.

Zwrot: »odrzucić precz« (1): Piſaliſmy wáw [!] ábyſcie nam dzieſięć mędrców poſláli/ á wiſcie orecż [!] odrzućili náſze przykazánie [abiecistis mandatum post terga] HistAl D7.
Szereg: »nie odrzucić ani wzgardzić« (1): Boy ſię go wſzytko pokolenie Izraelſkie/ bo nieodrzucił ani wzgardził modlitwy vbogiego. TarDuch A3v.
ββ. Skasować, unieważnić; zabronić; avertere, repudiare Vulg; expellere PolAnt; exterminare Mącz (14): WróbŻołt 88/40, ee5v; KromRozm II 12v; abowiemći oni dla zakonu ſwego kthoryſmy odrzućili będąc gniewem wzruſzeni wſzytko to vczynili. BibRadz 1.Mach 6/59; Widząc Káźimierz tę chuć k ſobie odrzućił bráckie vſtháwy/ łupieſtwá/ y okrućieńſtwá/ á práwá ſłuſzne y ſpráwiedliwe wſzythkim vłożył. BielKron 356; Pothym s pracą wielką námowioná od pánow Polſkich/ áby odrzućiłá wſzythki przymierza kthore miáłá z Gwilelmem/ á ku Iágiełłowemu przyſtáłá. BielKron 381v; Mącz 450c; BudBib 4.Esdr 1/31; MycPrz I [C2]v; CzechRozm 80, 80v, 81v.
Zwrot: »precz odrzucić« (1): że ten Kálendarz wſzyſtki [inne kalendarze] pomiéſzał/ y precz odrzućił Oczko 30v.
Szereg: »odrzucić i abrogować« (1): obiáſnić máią [...]/ ku iednoſtáynośći przywodząc/ odrzućiwſzy y ábroguiąc [reiectis et abrogatis JanStat 142] wſzelkié zátrudnienia/ y klauzuły SarnStat 56.
γγ. Nie wprowadzić do tekstu a. usunąć z tekstu (3): áby iednáko y w tych [zwyczajach] iednoſtáyny zwyczay ſądów/ odrzućiwſzy trudné y wątpliwé wykłádánia/ był poſtánowion. SarnStat 56, *6v.

odrzucić od czego (1): kiedy by kto ty wſzyſtki ſſtutzki y kąſki [...] od they Mſzey wáſzey odiął/ y odrzućił/ y coby Mſza byłá inſzego? KrowObr 198.

Szereg: »odjąć i odrzucić« (1): KrowObr 198 cf odrzucić od czego.
β. Przestać się czymś zajmować, zaprzestać tego, w czym się trwało (uważając, że kontynuowanie byłoby niesłuszne, niepotrzebne); posthabere Modrz; deponere Vulg (53): SeklWyzn b4; od rzuċziwſſy grżechy ſwoye [...] ſſedl ſmiele na ſąd Bożi RejKupSekl a7v; Tym ci ieſt (mowi) nadźieiá przepuſzczęnia zoſtawiona/ nié tem ktorzyby wiarę do końca odrzucili i dobrodźieiſtwem bożym wzgardźili MurzHist L2v, F3v, Q3v; KrowObr 142, 142v, 143 [2 r.]; BibRadz Rom 13/12; BielKron 83v; KwiatKsiąż A2v; KuczbKat 45; WujJud A3v; RejPosWstaw [212]v; BudBib 2.Mach 7/14; ModrzBaz 6; CzechRozm 209v; SkarŻyw 4; A ták odrzućmyż iuż vcżynki ćiemnośći/ á oblecżmy ſię w zbroię świátłości. WerGośc 267; iużem odrzućiłá Miłość świátłá/ która więc ludźióm bywa miłá. ZawJeft 44; LatHar 621; WujNT Rom 13/12, s. 630 marg, Eph 4/25, s. 799.

W przeciwstawieniach: »odrzucić... być pilnym, przyjąć« (2): wnet báłwochwalſtwo krol odrzućił/ á ſłowo Boże przyiął z zakonem BielKron 91v; Odrzućiwſzy wſzetecżność bądźcie pilni cnoty RejZwierc 272v.

W porównaniach (2): wypoćże s ſiebie ony pirwſze á zámotáne ſpráwy ſwoie/ [...] odrzuć ie iáko niepotrzebne ſmiecie od ſiebie. RejZwierc 162, 74v.

W charakterystycznych połączeniach: odrzucić bałwochwalstwo, błędy, bojaźń bożą, frasunki (2), grzechy (2), kłamstwo, matactwa, miłość (samych siebie, światła) (2), nadzieję [czyją] (2), niemoc, obłudność (2), obmowy, obmyślawanie o rzeczach prywatnych, pokrywania sromotne, posłuszeństwo, pożądliwości (2), prozne słowa, rozerwanie jedności, (sprosne) spory (2), starą grubość, szkodliwe przypadki, uczynki ciemności (4), ufanie miłosierdzia bożego, waśni, (pierwszą) wiarę (5), wszeteczność, zabawki tego świata, zamotane sprawy, zdrady, złość(i) (3), zmazę grzechu, żale, żałość, żarty, żądze; do końca odrzucić, łatwie.

Zwroty: »odrzucić precz« [szyk zmienny] (4): Nápomina ábychmy precż odrzućili wſzythko co nam przekaża idź do Bogá BibRadz II 128b marg; RejZwierc 74v; PaprPan E3v; KołakCath C.

»odrzucić od siebie« = proicere ab se Vulg [szyk zmienny] (10): Ten Dyogenes wſzit[kie po]żądliwoſci od ſiebie odrzucił [...] á niemiewał na zimę tylko ſowity płaſzcż BielŻyw 70; KrowObr 186; HistRzym 23; RejPos 325v; RejZwierc 74v, 162; RejPosWstaw [1143]v; Opuść myſli śmiertelne/ á odrzuć od ſiebie fráſunki około ſpráw ludzkich BudBib 4.Esdr 14/13; CzechEp 232; Iuż my ſię Pánie nád ſobą śmiłuiem/ á grzechy náſze od śiebie odrzućim ArtKanc R18.

»odrzucić na stronę« [szyk zmienny] (6): RejPosWstaw 144; MycPrz I [A3]; PaprPan E3v; áby oni odrzućiwſzy ná ſtronę miłość ſámych śiebie/ wſzytkę Rzecżpoſpolitą [...] miłowáli ModrzBaz 24v; OrzJan 71; Ale z wolną głową Chciey ſłucháć, á te żárty odrzućmy na ſtronę. CiekPotr A3v.

Szereg: »odrzucić i wzgardzić« (1): Bo kiedyſmy w tákie nędze vpádli/ odrzuciwſzy poſłuſzeńſtwo/ y wolą Bożą wzgárdźiwſzy/ thedy [...] KuczbKat 395.
W przen (5): odrzućiwſzy roskoſzy drogę/ cznoty ſie rozmiłował. KwiatKsiąż F2; Odrzuć to twárde ſerce SkarŻyw 532.
Zwrot: »od (a. z) serca, z umysłu odrzucić« [szyk zmienny] (2:1): Excutere metum de corde, Boyaźń od ſercá odrzućić. Mącz 339b; Evellere sibi scrupulum ex animo, [...] Wypuśćić/ odrzućić z vmysłu yákie trapienie. Mącz 478d; LatHar 592.
αα. Porzucić temat (2): przeto odrzućiwſzy té Figury dwie/ dowieduię ſye o Cynku/ iákowéy figury ieſt OrzQuin I.
Zwrot: »odrzucić na stronę« (1): Ale odrzućiwſzy ná ſtronę ty opilce/ tym pilniey ſie przypátrzmy tey táiemnicy RejPosWstaw 44.
γ. Nie przyjąć ofiarowanego dobra (2): Zámietuie woczy Zydom niewdźięcznośći ich y vporną złość iż odrzućili łáſkę Bozą która im byłá tak hoynie ofiárowána. BibRadz II 14c marg.
Zwroty: »precz odrzucić« (1): A ieſliże tę ſzczodrobliwość Królá ſwégo precz od śiebie Litwá odrzući/ niechay to wié OrzQuin Q3v.

»od siebie odrzucić« (1): OrzQuin Q3v cf »precz odrzucić«.

4. Pozbawić dostępu, udziału, prawa do czegoś; proicere, reprobare PolAnt; abdicare Modrz [kogo; od czego (6)] (8): Lewći śię o to rozgniewał/ A ná oſłá zęby zgrzytał. Oſłá od działu odrzućił/ Liſzcże z nowu dział porucżył BierEz K4; BudBib 1.Reg 16/1; Przymierze ſámego Bogá [...] do poſtronnych narodow przenieśione ieſt: odrzućiwſzy od tego Zydy/ ktorym było obiecáne? ModrzBaz 105v; chcąc tego to Miáſtá Biſkupá/ y powſzechnego Páſterzá/ od ſpráwowánia they owcżárniey odrzućić ReszList 182; iuſz was prawie chcial odrzucic od wiadomoſci ſpraw R:P: nalezacich PaprUp I4.

Ze zdaniem dopełnieniowym zaprzeczonym [aby] (2): BielKron 65; y odrzućił ćię (też) Iehowá ábyś nie był krolem nad Izráelem. BudBib 1.Reg 15/26.

Szereg: »wzgardzić a odrzucić« (1): iż gdyś ty wzgárdził oną ſwiętą wiecżerzą iego/ [...] pewnie on wzgárdzi tobą á odrzući cie też od ſtołu ſwego RejPos 288v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Refuto, remittere, recusare, reprobare, odrzuczicz BartBydg 233; Calag 559b.

Synonimy: 1. odmiotać, odmiotnąć; c. odbić, odegnać, odeprzeć, odgromić, odpędzić, odsądzić; 2. odprzątnąć; 3.b.α.αα. odmowić; ββ. abrogować, kasować, oddalić, odezwać, odmienić, odnieść, odwołać, skasować, skazić, umorzyć, »wniwecz obrocić«, znieść; 4. odstrychnąć.

Formacje współrdzenne cf RZUCIĆ.

Cf ODRZUCENIE, ODRZUCONY

MP, RS