[zaloguj się]
[pdf]

1. ODEPRZEĆ (76) vb pf

odeprzeć (75), odprzeć (7); odeprzeć : odprzeć Mącz (3:1).

o oraz pierwsze e jasne, drugie e pochylone.

Fleksja
inf odeprzéć
praet
sg pl
2 f -ś odparła m an
3 m odparł m pers odparli
f odparła m an
conditionalis
sg pl
3 m by odparł m pers by odparli
con praet
sg pl
3 m by był odparł m pers by byli odparli
impersonalis
praet odparto

inf odeprzéć (50); -éć (8), -(e)ć (42). ◊ fut 3 sg odeprze (1). ◊ 1 pl odeprzemy (4), odeprz(e)m (1); -emy : -(e)m BielKron (1:1); ~ -emy (1), -(e)my (3). ◊ 3 pl odeprą (2). ◊ praet 2 sg f -ś odparła (1). ◊ 3 sg m odparł (3). f odparła (1). ◊ 3 pl m pers odparli (6). ◊ con 3 sg m by odparł (2). ◊ 3 pl m pers by odparli (1). ◊ con praet 3 sg m by był odparł (1). ◊ 3 pl m pers by byli odparli (1). ◊ impers praet odparto (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

1. Obronić się lub obronić kogoś przed przemocą; repellere Mącz (69):

odeprzeć co (5): gdyż by czo mocnego przyſzło mocznie to odeprzeć BielŻyw 53. Cf Zwroty.

odeprzeć komu (1): rychley dwá odeprą iednemu. BielKron 80.

Zwroty: »odeprzeć gwałt« (1): widzyałem [...] łzy niewinnych/ á żadnego nie máſz coby ie pocieſzył/ áni tego coby odpárł gwałt ich od okrutnikow. BielKron 80. [cf też »gwałt gwałtem odeprzeć«.]

»gwałt gwałtem, moc mocą odeprzeć« = vim vi repellere Mącz, Modrz (2:1): Vim vi repellere, Gwałt gwáłtem odeprzeć. Mącz 287c; Lecż ieſliże powabiony/ niewolą przypędzony/ muśi ſię bronić/ może mieć wymowkę práwem przyrodzenia/ ktore moc mocą odeprzeć dopuſzcża. ModrzBaz 63, 78v.

a. O walce zbrojnej; resistere Mącz, Modrz [w tym: komu, czemu (57)] (63): ConPiotr 33v; BibRadz Is 36/9; Ten Pápiryus Alexándrowi wielkiemu odpárł/ kiedy do Włoch ciągnął. BielKron 120v; wſzák Ceſarz powiádá/ yż Niemcy ſą ták mocni/ nietrzebá im pomocy/ odeprą ſámi Turkom záwżdy. BielKron 211; Kto mu [Turkowi] odeprze? dziſieyſzych cżáſow? poki wſzytcy krolowie Krześćiáńſcy nie będą w iednośći? BielKron 311, 83, 158v, 160, 170v, 181 (23); Mącz 171d, 338c; PaprPan H4; ModrzBaz 144; KochWr 20; OrzJan 58, 110; SarnStat 111, 985.

odeprzeć kogo, co (2): ćiągnął do Dyráchium miaſtá zacnego [...]/ obegnał ie/ ále go odpárto bo ie byli Weneći y Skanderbeg dobrze opátrzyli BielKron 257; OrzJan 80.

odeprzeć kim, czym (10): BielKron 107; BielSpr 10; StryjKron 572; Máłym téż ludem/ trudno turkowi odeprzéć OrzJan 58, 80; SarnStat 133. Cf »mocą odeprzeć«.

W charakterystycznych połączeniach: gwałt [czyj] odeprzeć, krolowi (książęciu, księdzu) (3), ludziom, mocy (moc [czyją]) (2), wielkości [czyjej], wojsku; bojem odeprzeć, ćwiczeniem, ludem, murem, pospolitym ruszeniem, złością.

Zwroty: »mocą odeprzeć« (4): BielKron 109v; Ták śię ſpodźiewáły/ yżeby mocą ſwą ten że miſtrz. Ifláńſki mogł odeprzeć. Wielkiemu Xiędzu Moſkiewſkiemu. BiałKaz K3v; wnet do wielkiey woyny myſl nákłonił/ á Krolowi mocą odeprzeć vmyſlił. StryjKron 712; OrzJan 78.

»odeprzeć najazdom« (1): XIążętá Ruſkie chcąc zábieżeć/ y odeprzeć częſtym naiázdom [...]/ ziecháli ſię ná Siem do Kijowá StryjKron 195.

»nieprzyjacielowi odeprzeć« [szyk zmienny] (10): Ieſli to dwoie miedzy ſobą vmiárkuiecie/ łácno nieprzyiacielom odeprzem. BielKron 107v, 88, 186v, 255v, 301, 406v; BielSat L3; BietSpr b4; BielSjem 26; OrzJan 56.

W przen (2): wſzytko krześćijáńſtwo w nim nádzyeię miało okrutnośći Tureckiey odeprzeć BielKron 400v; Dla czego Krol Ruſką Sláchtę [...] poſłał/ áby Tátárſkiey ſrogośći odpárli StryjKron 617.
Przen (5):

odeprzeć przeciw czemu (1): trudno przećiw naiázdom cżártowſkim odeprzeć/ by nie obroná Páńſka LubPs cc4 marg.

a) Pokonać w dyskusji skutecznie przeciwargumentując (4): Tęnto Pitagoras tak wielki w ſwey mądroſci był, że z trudnoſcią mu ktory z mędrczow odeprzeć mogł BielŻyw 29; BibRadz I 281a marg.
Zwrot: »słowy odeprzeć« (1): Refello, Arguendo falsum ostendere, Słowy odprzeć/ Skáźyć czy [lege: czyj] dowód przećiwnym dowodem. Mącz 117a.
Szereg: »nie odeprzeć ani się sprzeciwić« (1): ia wam dam vſtá y mądrość/ ktorey nie będą mogli odeprzeć áni ſię ſprzećiwić [non poterunt resistere et contradicere] wſzyścy przećiwnicy wáſzy. WujNT Luc 21/16.
2. Przeciwstawić się, sprzeciwić się [komu, czemu] (6): pytan ktorymby obycżaiem ſmiał temu okrutnikowi odeprzeć, odpowiedział, ſtaroſcią moią BielŻyw 5, 5; BielKron 210; [Abnegare odprzecz GlosyKórn II 158].
Przen [czemu] (3):

odeprzeć czym (1): żaden tey wádźie niemoże łatwiey odeprzeć [facile resistat]/ iáko vznániem ſámego śiebie/ á miłośćią prawdy. ModrzBaz 17v.

Zwrot: »odeprzeć pokusie« (2): Byś vmiáłá odeprzeć pokuſam ná świecie BielKom C6, Fv.
3. Odzyskać, być może: wyprocesować [co] (1): Potym dłużnik przes on czás może odeprzeć właſnoſć ſwoię y otrzymáć/ zápłáćiwſzy Powodowi dług y nakłády GroicPorz q3.

Synonimy: 1.a. odbić, odegnać, odgromić, odpędzić, odrzucić, odsadzić.

Formacje współrdzenne cf 1. PRZEĆ.

Cf ODEPRZA, ODEPRZENIE, ODPARCIE, ODPARTY

MM