Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODMIERZONY

Następne hasło: ODMIERZYĆ SIĘ »

ODMIERZYĆ (26) vb pf

o oraz e jasne; w imp e pochylone.

Fleksja

inf	odmierzyć

praet
	sg
2	m	-eś, -ś odmierzył
3	m	odmierzył

imperativus
	sg
2	odmiérz

conditionalis
	pl
1	m pers	bychmy odmierzyli

impersonalis
con		by odmierzono, by się odmierzyło
participia
part praet act		odmierzywszy

inf odmierzyć (4). ◊ fut 1 sg odmierzę (1). ◊ 2 sg odmierzysz (3). ◊ 3 sg odmierzy (3). ◊ 3 pl odmierzą (3). ◊ praet 2 sg m -eś, -ś odmierzył (2). ◊ 3 sg m odmierzył (2). ◊ imp 2 sg odmiérz (1). ◊ con 1 pl m pers bychmy odmierzyli (1). ◊ impers odmierz(o)no (1) [cf też ODMIERZON sg n N]. ◊ con by odmierzono (2) OpecŻyw, RejJóz, by się odmierzyło (1) JanNKar; -ono (1), -(o)no (1). ◊ part praet act odmierzywszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

Znaczenia

1. Ustalić ilość lub wielkość czegoś za pomocą ustalonych jednostek (25)
- a. Zmierzyć dla oddania równej wielkości; oddać (17)
  - Przen: Odwzajemnić, odpłacić (15)
2. Wycelować (1)

1. Ustalić ilość lub wielkość czegoś za pomocą ustalonych jednostek; mensurare, metiri Vulg (25):

odmierzyć ile (czego) (5): od pułnocy pięć ſet y cżterzy tyſiące (prętow) odmierzyſz. Leop Ez 48/30, Ez 48/32, 33. Cf odmierzyć komu ile.

odmierzyć komu (sobie) ile (2): pókić ónych dwu łokćiu [laski] sſtáie/ któréś ſobie ná początku odmierzył. Strum B3v. Cf odmierzyć komu na czym ile.

odmierzyć komu na czym ile (1): Y weźmieſz wagę równo z wodą/ odmierzywſzy ſobie ná laſce dwá łokćiá Strum B3v.

odmierzyć od czego [= zaczynając mierzenie od czegoś] (2): Támże idź do ónego znáku/ odmiérz od źiémie wieléć łokći vkaże wagá. Strum C4, B3.

Ze zdaniem okolicznikowym miary (1): Strum C4 cf odmierzyć od czego.

Zwroty: »odmierzyć łokciem [co = rzecz mierzoną]« (1): wbiyże w wodę dwá koły/ coby nád wodą były ná wzwyſz łokieć położyſz ná ónych koléch końcmi Synwagę/ odmierzywſzy łokćiem od ſáméy wody óny kóły. Strum B3.

»rowno odmierzyć« = zrównoważyć (1): Iużgo złoſcze z Wagy [na której waży się grzechy] wſſyſczy A poſtawcze na Lewiczy [...] Toċ ſię teraz okazało Iż daleko niedoſtáło Zebych miał rowno od mierzicz Trzeba było lepiey wierzjċ RejKup Cc.

a. Zmierzyć dla oddania równej wielkości; oddać; remetiri PolAnt [w tym: komu (15)] (17):

odmierzyć co (2): áli drudzy bieżą wyśćigáiąc ſie/ y pytáiąc/ A owies ieſt/ On odpowiedział że ieſth/ Iedno práwi ná zamek proſto/ tám go wam odmierzą GórnDworz S6; a teraſz Grzegorſz Kuſnyerczyk na [!] ot myerzycz Kawyel zaſzany ZapKościer 1585/61v.

Przen: Odwzajemnić, odpłacić (15): Owa im téż odmierzę/ iáko zá ich ſtánie. KochPs 61.

odmierzyć co (5): RejAp 125v; CzechRozm 73; Szczęśliwy/ któryć zá nas odmierzy twé winy KochPs 201, 192; [Mamći ieſſcze przyyaćiele Ktore gdy będę chćiał zbierzę A ſwoię krzywdę odmierzę. KorczRozm F]. Cf »odmierzyć miarkę«.

odmierzyć czym (7): Sluſſno tedy aby iéy odmierzono zupelnoſcią chwály OpecŻyw 180v; LubPs L3. Cf »miar(k)ą odmierzyć«.

Przysłowie: Iakąs miarką komu mierził abyć odmierzono RejJóz H2v; RejWiz 188; Iaką miárą mierzyćie/ drudzy wam też odmierzą BibRadz Mar 4/24; BielKron 185; RejZwierc 191, CzechRozm 73; godźi ſie áby ſie tąż miarką odmierzyło iáką lie co bráło. JanNKar B2; VotSzl D3. [Ogółem 8 r.]

Zwroty: »z lichwą odmierzyć« (1): Temu iego wierna praca Nigdy ſye w żal nie obraca: Ale czego źiemi zwierzy/ Wſzytko mu z lichwą odmierzy. KochPs 192.

»[jaką] miar(k)ą odmierzyć« (5): co on [papież Bonifacyjusz] nád drugim vcżynił/ tą miárką mu odmierzono. BielKron 185; CzechRozm 73; JanNKar B2; obiecuieć P. Bog zapłátę y dobrą miárą odmierzy tobie SkarKaz 279a; á nie byłoby grzechu/ bo iáką nam miárką mierzą/ tákąbychmy im odmierzyli. VotSzl D3.

»odmierzyć miarkę« (1): á tobie ſie opowiáda s pewną á nieomylną pomſtą/ ktora cie nigdy chybić nie może/ gdyżći obieczał ſowicię odmierzyć káżdą miárkę iáko ty námierzyſz komu. RejZwierc 191.

»rowno odmierzyć« (1): iż ſie to y tym y owym ſowicie wedle zaſługi á godnośći wſzytkó rowno odmierzyć muśi á ſowicie ſie nágrodzić muśi. RejAp 125v.

»sowito (a. sowicie) odmierzyć« (4): Lecż to on mnye złoſcyą ſwą ſowito odmyerzył LubPs L3; RejWiz 188; RejAp 125v; RejZwierc 191.

2. Wycelować (1):

Zwrot: »odmierzyć nosem na południe« = umrzeć, leżeć w grobie (1): Gdy kopáią gránice zyemię rozmierzáią/ Cżáſem ſie o máły kęs márnie zábijáią. Zyſkałeś tu nędzniku tey gránice cudnie/ Iużeś ſobie odmierzył noſem ná południe. RejWiz 87.

Formacje współrdzenne cf MIERZYĆ.

Cf ODMIERZENIE, ODMIERZON