Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODNAWIAĆ

Następne hasło: ODNAWIAJĄCY »

ODNAWIAĆ SIĘ (29) vb impf

odnawiać się (28), odnowiać się (1); odnawiać się : odnowiać się Calep (1:1).

sie (18), się (11).

o oraz drugie a jasne; w odnowiać się drugie o prawdopodobnie jasne (tak w odnowić). ◊ W inf pierwsze a pochylone; w pozostałych formach -nå- (19), -na- (1) BibRadz.

Fleksja

indicativus
inf	odnåwiać się
praes
	sg	pl
1	odnåwiåm się
3	odnåwiå się	odnåwiają się

praet
	sg
3	n	odnåwiało się

fut
	sg
3	f	będzie się odnåwiała

conditionalis
	sg
3	n	by się odnåwiało

inf odnåwiać się (7). ◊ praes 1 sg odnåwiåm się (3). ◊ 3 sg odnåwiå się (11). ◊ 3 pl odnåwiają się (3). ◊ praet 3 sg n odnåwiało się (2). ◊ fut 3 sg f będzie się odnåwiała (1). ◊ con 3 sg n by się odnåwiało (1). ◊ part praes act odnåwiając się (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: odnawiać się od kogo (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde brak.

Znaczenia

1. Zaczynać się od nowa, powracać (12)
- Przen (1)
2. Rodzić się na nowo, odradzać się (13)
- Przen: Odradzać się duchowo przez wiarę (10)
- a. O roślinach: zazieleniać się i puszczać nowe pędy (1)
3. O zwierzętach: linieć (1)
4. W funkcji strony biernej: Być wymienianym ze starego na nowe (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Zaczynać się od nowa, powracać; recrudescere Mącz, Cn; recentari Calep, Cn; incrudescere, integrascere, renasci Mącz; reglescere Cn (12): yle krocz [Maryja] poglyądala na zyuoth ſwoy tyle krocz odnauyalo ſyą ueſele ſercza yey PatKaz II 85; Recrudesco, Odnawiam ſie/ z nowu ſie záś yątrzę. Mącz 69c, 69c [2 r.], 242a; Calep 898a.

odnawiać się czym (1): á tą pobudką nową ſtára łáſká W. M. moich M. Pánów będźie ſie odnawiáłá SarnStat 863.

W połączeniu z określeniem stałego powtarzania się (2): Widziſz też iż ſie Mieſiąc vſtáwicżnie odmieniáć á odnawiáć muśi. RejZwierc 171v; iżby pámiątká tych to ran nigdy z ſercá mego wnętrznośći nie wypłynęłá: ále rácżey y żáłowánie męki twoiey/ we mnie ſię ná káżdy dźień odnawiáło LatHar 299; [pospolicie w siedm lat [powietrze tj. zaraza] się odnawia. RadzPodróż 147].

W przeciwstawieniu: »goić się ... odnawiać się« (1): Ktorych [Greków] odſzcżepieńſtwo długo trwáło/ cżęſto ſię goiło/ záwżdy ſię odnawiało SkarJedn 154.

W charakterystycznych połączeniach: odnawia się łaska, miesiąc, nieszczęście, odszczepieństwo, wesele, żałowanie.

Zwrot: »zaś się odnawiać« (1): hoc malum integrascit, Záś ſie odnawia Mącz 171d.

Przen (1):

Zwrot: »znowu się odnawiać« (1): Oto cie porucża goſpodarzom/ ſzáfárzom/ á ſprawcom koſciołá ſwoiego ſwięt^go [...]. Nie iżby cie oni vlecżyc miełi [!]/ iedno iżby ſie z nowu nie dáli odnáwiáć ránom onym twoim/ iuż opátrzonym od niego [Boga] RejPos 211.

2. Rodzić się na nowo, odradzać się; renovari PolAnt, Vulg; iterum crescere, resurgere Mącz (13): Thámże w tych kráinach ptak Fenix co ſie we trzy ſtá lat odnawia BielKron 462v; Mącz 435c.

Przen: Odradzać się duchowo przez wiarę (10):

odnawiać się ku czemu (1): gdyſcie zwlekli onego ſtárego cżłowieká z vcżynkow iego/ á oblekliſcie onego nowego/ ktory ſie odnawia ku vznániu/ podług wyobráżenia thego/ który go ſtworzył. RejPosWstaw [110²].

odnawiać się w czym (3): zewłocżmy z śiebie ſtárego Iádámá ktory ſię pſuie błędną żądzą: oblekaymy ná ſię nowego/ odnawiáiąc ſię wduchu/ wſpráwiedliwośći SkarŻyw 264; WujNT Col 3/10; teraz [Bóg] dał nam w Duchu niewidome przez chrzeſt ſwoy odrodzenie/ w ktorym ſię wſzytká náturá náſzá odnawia SkarKaz 488b.

odnawiać się w kim (1): A też oná iſkrá oney nieſmiertelnośći Adámowey záwżdy ſie w nas odnawiáć muśi RejAp 5v.

W połączeniu z określeniem trwania, stałego powtarzania się (6): BibRadz 2.Cor 4/16; RejAp 5v; choć też náſz zwierzchni cżłowiek zepſowan bywa/ przedśię wnętrzny cżłowiek odnawiaśię [!] ná káżdy dźień. GrzegŚm 33; A tym obycżáiem ludźie sſtawſzy ſie przyiaćielmi Bożymi/ odnawiáią ſie dźień podle dniá WujJud 101; BudNT 2.Cor 4/16; WujNT 2.Cor 4/16.

W przeciwstawieniach: »zepsowan bywać (a. psować się) (3), kazić się ... odnawiać się« (4): BibRadz 2.Cor 4/16; GrzegŚm 33; BudNT 2.Cor 4/16; ále choćia ſię náſz zewnętrzny człowiek pſuie: iednák ſię wnętrzny odnawia dźień ode dniá. WujNT 2.Cor 4/16 [zawsze przekład tego samego tekstu].

a. O roślinach: zazieleniać się i puszczać nowe pędy (1): NA wioſnę ſie wſzytki rzecży odnawiaią/ bo od gorączoſci á wilkoſci cżaſu: ziemia ſie otwarza.. A rozmagitych barw zioł y drzewa kwiecia rodzi. FalZioł V 53v.

3. O zwierzętach: linieć (1): [raki] odnawiaią ſie iako wężowie FalZioł IV 31a.

4. W funkcji strony biernej: Być wymienianym ze starego na nowe [od kogo] (1): A ono [krzyżmo] wKátolickim Kośćiele/ co rok ſię odnawia od Biſkupá dla potrzeb Chrześćiáńſkich. SkarJedn 348.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Intergrasco, Odnawiam ſie. Mącz 171d; Calep 547b.

Synonimy: 2. odmładzać się, odradzać się.

Formacje współrdzenne cf OBNOWIĆ.

Cf ODNAWIAJĄCY

LWil