Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ODPOCZNĄĆ]

Następne hasło: ODPOCZYNAĆ »

ODPOCZNIENIE (17) sb n

Oba o oraz pierwsze e jasne; teksty nie oznaczają é oraz -é.

Fleksja

	sg
N	odpocznieni(e)
G	odpocznieniå
A	odpocznieni(e)
I	odpocznieni(e)m
L	odpocznieniu

sg N odpocznieni(e) (2). ◊ G odpocznieniå (10). ◊ A odpocznieni(e) (3). ◊ I odpocznieni(e)m (1). ◊ L odpocznieniu (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn) s.v. odpoczynek.

Znaczenia

1. Zaprzestanie robienia lub doznawania tego, co jest odczuwane jako trud lub cierpienie, głównie dla nabrania sił na nowo; ulga (12)
- Przen (1)
- a. Spokój, ukojenie; życie bez trudów i niebezpieczeństw (4)
  - α. O umarłych: ukojenie po trudach życia, zbawienie wieczne (3)
2. Miejsce odpoczynku (5)
- a. Miejsce odpoczynku dusz zbawionych (4)

1. Zaprzestanie robienia lub doznawania tego, co jest odczuwane jako trud lub cierpienie, głównie dla nabrania sił na nowo; ulga; rcspiratio Mącz; cessatio, laxamentum, otium, quies, remissio, requies, requietio, vacatio Cn (12): Respiratio, Odetchnienie odpocznienie/ wytchnienie Mącz 409b; Zgromádzamy z onym bogátym mowiąc: Duſzo moiá/ maſz wiele dobrego ná długie látá/ odpoczyway [...]. á nie baczym iż nie będą długie látá/ á ná wieczność nie będźie odpocznienia długiego: tey nocy duſzę z nas wydrą SkarKaz 551b.

W przeciwstawieniu: »robota ... odpocznienie« (1): teraz proſzę [...]/ áby was y máiętnośći wáſze błogoſłáwił/ [...] w gumnách y dobytkách/ w ſtádách y w owcżárniách/ w dźień roboty/ y w dźień odpocżnienia. ReszPrz 113.

Zwrot: »nie mieć odpocznienia« (1): ROzmyślaymy dźiś wierni Krześćiáni/ Iáko Pan Kryſtus ćierpiał zá nas rány: Od poimánia/ nie miał odpocżnienia/ áż do ſkonánia. ArtKanc D9v.

Wyrażenie: »dzień odpocznienia« = u Żydów sobota, u chrześcijan niedziela (2): ReszPrz 113; Dźień odpocżnienia moy święć KołakSzczęśl Bv.

Szereg: »pokoj i odpocznienie« (1): [bogactwa] do vpadku więtſzą dádzą przycżynę/ niż do pokoiá y odpocżnienia. WysKaz 10.

Wyrażenie przyimkowe: »bez odpocznienia« (1): plugáſtwá wynośił/ kápłany iednał/ grzebł/ y bez odpocżnienia/ wednie y wnocy robił SkarŻyw 461.

Przen (1):

Zwrot: »dać odpocznienie« (1): Nie dźiwuyćie ſię iż ſię tu [na ziemi] źle maćie [...]. Ieſzczeć P. Bog [...] nie dał odpocznienia: ieſzcześ ná puſzczy miedzy wężmi y iáſzczurkámi SkarKaz 551a.

a. Spokój, ukojenie; życie bez trudów i niebezpieczeństw (4):

odpocznienie od czego (1): Buduymy miáſtá/ y obtoczmy ie murámi/ vtwierdzaymy wieże/ y bramy: poki mamy odpocznienie od woien. SkarKazSej 666b.

α. O umarłych: ukojenie po trudach życia, zbawienie wieczne (3):

Wyrażenie: »wieczne (a. wiekuiste) odpocznienie« [w tym: w formułach modlitewnych (2)] [szyk 2:1] (3): ochrzći ſię tym rychley/ abyś doſtąpić mogł odpocżnienia wiecżnego SkarŻyw 428; Wiekuiſtym odpocżnieniem Pánie obdarz go. (–) A świátłośćią wiecżną oświeć go. LatHar 657, 180.

2. Miejsce odpoczynku (5):

odpocznienie czyje (1): Tu będzie odpocżnienie moie/ tu mieſzkáć będę. SkarŻyw 140.

a. Miejsce odpoczynku dusz zbawionych (4): Kwáp ſię iedno do odpocznienia/ do domow murowánych/ ktorycheś nie budował: do winnic ktorycheś nie ſzczepił SkarKaz 551a; Nie doſyćże Pánie moy/ iżeś nam tákie mieyſce y odpocznienie drogą krwią y śmierćią twoią zgotował: ieſzczeſz ſam po nas przychodźić chceſz? SkarKaz 552a.

odpocznienie czyje (1): Dźiś święći Boży w odpocznieniu ſwoim mowią: Máłe y krotkie było ćierpienie náſze/ á weſele długie y wieczne. SkarKaz 639a.

Wyrażenie: »wieczne odpocznienie« (1): Rácż [...] wſzytkie wierne zmárłe/ wiecżnego odpocżnienia domieśćić. LatHar 42.

Synonimy cf ODPOCZYNEK.

Cf ODPOCZĄĆ, ODPOCZYNEK, ODPOCZYNIENIE