[zaloguj się]
[pdf]

ODPUŚCIĆ (700) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf odpuścić
praet
sg pl
1 m odpuściłem, -em, -m odpuścił m pers -smy odpuścili
2 m odpuściłeś, -eś, -ś odpuścił m pers -ście odpuścili
3 m odpuścił m pers odpuścili
plusq
sg
3 m był odpuścił
imperativus
sg pl du
1 odpuśćwa
2 odpuść, odpuści odpuśćcie
3 niech, niechåj odpuści, odpuść niech odpuszczą
conditionalis
sg pl
1 m bych odpuścił m pers bychmy odpuścili, bysmy odpuścili
f bym odpuściła m an
2 m byś odpuścił, by ty odpuścił, by odpuścił m pers byście odpuścili
3 m by odpuścił, byle odpuścił m pers by odpuścili
f by odpuściła m an
con praet
sg
3 m by był odpuścił
impersonalis
praet odpuszcz(o)no, odpuszcz(o)no jest
con by odpuszcz(o)no, by było odpuszcz(o)no
participia
part praet act odpuściwszy

inf odpuścić (158). ◊ fut 1 sg odpuszczę (7). ◊ 2 sg odpuścisz (9). ◊ 3 sg odpuści (37). ◊ 1 pl odpuścimy (1). ◊ 2 pl odpuścicie (37). ◊ 3 pl odpuszczą (7). ◊ praet 1 sg m odpuściłem, -em, -m odpuścił (18). ◊ 2 sg m odpuściłeś, -eś, -ś odpuścił (17). ◊ 3 sg m odpuścił (69). ◊ 1 pl m pers -smy odpuścili (4). ◊ 2 pl m pers -ście odpuścili (1). ◊ 3 pl m pers odpuścili (3). ◊ plusq 3 sg m był odpuścił (3). ◊ imp 2 sg odpuść (177), odpuści (10); odpuść : odpuści OpecŻyw (2:6), BiałKat (1:2), ArtKanc (14:2). ◊ 3 sg niech, niechåj odpuści (10), odpuść (1) March2. ◊ 2 pl odpuśćcie (13). ◊ 3 pl niech odpuszczą (1). ◊ 1 du (cum nm) odpuśćwa (1) RejJóz P8v. ◊ con 1 sg m bych odpuścił (3). f bym odpuściła (1). ◊ 2 sg m byś odpuścił (4), by ty odpuścił (1), by odpuścił (1); byś odpuścił : by ty odpuścił : by odpuścił OpecŻyw (1:1:1). ◊ 3 sg m by odpuścił (52), byle odpuścił (1). f by odpuściła (1). ◊ 1 pl m pers bychmy odpuścili (2), bysmy odpuścili (1) UstPraw (2:1). ◊ 2 pl m pers byście odpuścili. (3) ◊ 3 pl m pers by odpuścili (8). ◊ con praet 3 sg m by był odpuścił (1). ◊ impers praet odpuszcz(o)no (15), odpuszcz(o)no jest (2) [w tym: RejPos 307 może ODPUSZCZON N sg n]; odpuszcz(o)no : odpuszcz(o)no jest BielKron (1:1), RejPos (1:1). ◊ con by odpuszcz(o)no (1) RejWiz, by było odpuszcz(o)no (1) RejPos [może ODPUSZCZON N sg n]. ◊ part praet act odpuściwszy (18).

Sł stp notuje, Cn: Boże mu odpuść, Linde XVI – XVIII w.

1. Odprawić, odesłać, pozwolić odejść; dimittere PolAnt [w tym: kogo (12)] (17): LibLeg 10/67v, 11/184v; gdy był wiecżor przyſtąpili kniemu vcżniowie iego mowiąc. [...] odpuść tłumy/ áby ſzedſzy do wśi kupili ſobie iedłá. BudNT Matth 14/15, Matth 15/32, Luc 14/4.

odpuścić do kogo (3): thego poſla waſchego ktoregosczie do nas przislaly wthich czasiech do was ze wſitkymy thimy rzeczamy ſmi odpvsczili LibLeg 10/61v. Cf odpuścić do kogo którędy; »zasię odpuścić«.

odpuścić do kogo którędy (1): odpuſczyl ye do naſz kxyancz moſkyewſky przeſz zyemye waſchey Krolyewſkyey mczi LibLeg 11/154v.

odpuścić dokąd (2): BudBib 1.Reg 13/2; Krol [...] Kniáziá Conſtantiná z Triumphem godnym w Wilnie prziymował/ y vdárowawſzy hoynie do Oſtrogá odpuśćił. StryjKron 747; [odpuściwszy osły ziemią do Kairo, po wodzieśmy się puścili zaś nazad do starego miasta RadzPodróż 178].

Zwroty: »od siebie odpuścić« (1): osoba k(rolewska) jako Pan, który od wszyćkich swych poddanych miłowan być chce, łacno się miłościwej łaski swej, nie chcąc nikogo niewesołego [...] od siebie odpuścić, uprosić dać raczy Diar 74.

»zasię [kogo jakiego] odpuścić [do kogo]« (1): ſprawywſchi rzeczi wasche pana swego zaſſyeſmi go [posła] sdrowego do was przyacziela ſwego odpvſczyly. LibLeg 11 /92.

Przen: Pozwolić umrzeć (1):
Szereg: »odpuścić i odesłać« (1): (nagł) Modlitwy po przyięćiu tegoż nadoſtoynieyſzego Sákrámentu. (–) [...] OGlądáły dniá dźiſieyſzego ocży moie/ z Symeonem [...] ćiebie Pánie IEzu Chryſte [...]. Odpuść y odeśli ſługę twego w pokoiu. LatHar 237.
a. Uwolnić (3): przyzwáwſzy Apoſtołow/ vbiwſzy/ zápowiedzieli niemowić w imię Ieſuſowe/ y odpuśćili ie. BudNT Act 5/40, Luc 22/68; [RadzPodróż 34].
Zwrot: »wolno odpuścić« (1): Ian Straſz Freybiterow Krzyżáckich y Holándrow poimánych w wielkim budowániu záczyniwſzy/ á ſłomą oblokwſzy zápalił/ á pánie/ pánny y biáłłogłowſką wſzyſtkę płeć [...] wolno odpuścili. StryjKron 577.
b. Rozwieść się z żoną (2): Mnie ſię nie zda/ áby Máláchiaſz przećiw wielożeńſtwu mowił/ rychley przećiw onym/ ktorzy nie nayrząc żon przedſię ie trzymáli/ á liſtu iem niedawáli/ żeby mogły zá inę [!] iść: rć. Bo wnet mowi/ Ieſli kto nie nayrzy niech odpuśći, rć. BudBib I 467c marg, Mal 2/16.
2. Odstąpić od działań na czyjąś niekorzyść; darować karę; remittere Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz; dimittere Vulg, PolAnt, JanStat; parcere Vulg, PolAnt; donare Vulg; condonare Mącz (91): Ale zwyćięſſcżá w ludu Iſráelſkim nieodpuśći/ y lutowáć ſię niebędzie Leop 1.Reg 15/29; BielKron 40v; KochDz 107.

odpuścić komu (25), czemu [= miejscu, tj. mieszkańcom] (1): RejKup aa5v; Leop Sap 12/8; Ieſliż będą pięćdźieſiąt ſpráwiedliwych w mieśćie/ izali ie też potráćiſz/ á zaż nieodpuśćiſz mieyſcu onemu dla piąćidźieſiąt ſpráwiedliwych/ ktorzy ſą w nim? BibRadz Gen 18/24; gdy v Przemyſlá leżał/ przyſzłá Kſiężná Przemyſka kniemu proſząc [...] áby odpuśćił wdowie/ gdyż oná żadnego zuchwálſtwá áni przećiwnośći iemu nigdy nie cżyniłá. BielKron 301v; HistRzym 87v; LatHar 399. Cf odpuścić co; Zwroty.

odpuścić co [w tym: komu (19)] (28): Condonatum iudicium alicui, Odpuſzczono prziſąd. Mącz 94d; ieden thu v nas wziąwſzy zá głowę brátá ſwego/ á ſiedzenie odpuśćiwſzy/ niemáłą ſumę pieniędzy/ chciał ſie s Polſki do Sląſká wynieść GórnDworz Rv; SkarŻyw 482 marg, 492. [Cf też 3. »odpuścić występ(ek)« KromRozm II e3v; 3.a. »odpuścić winę« KromRozm II e3v.] Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): yz ya mam Liſt [z Rzyma] Iż mi dawno odpuſczono Co tu miało być zrazono RejKup aa5v.

W połączeniach szeregowych (2): Pragnę [...]/ abys ſie iuż nad grzéſſnymi ſmilowál/ gniéw twoy im odpuſcil/ a ku ſwé laſce przyiąl. OpecŻyw 149v; RejPos 54.

Zwroty: »gniew, obrażenie odpuścić« [w tym: komu (12)] = offensam dimittere JanStat [szyk zmienny] (13:1): BierEz F4; OpecŻyw 122, 149v; yego Cz. m. vſrzawſchi pokorę moyę gniew swoy Ceſſarſky mnye odpvſczil LibLeg 10/62; SeklKat I2; UstPraw I3v; BielKron 41, 120; RejPos 54; wiecżne im [Bóg Adamowi i Ewie] potępienie y gniew dla przyſzłey męki Chryſtuſowey odpuśćiwſzy: docżeśne im karánie/ y pokutę tu ná ziemi náznácżył. SkarŻyw 262, 147, 292; SarnStat 1102 [2 r.].

»karanie, kaźń odpuścić« [w tym: kaźń, karanie 1 r.; komu (4)] = poenam remittere Modrz [szyk zmienny] (6:2): SeklKat X3; Mącz 305d; WujJud 92v; Karánia od Rzecżypoſpolitey vłożonego/ áby żadnemu odpuśćić niebyło wolno/ áni Krolowi/ áni żadnemu vrzędnikowi ModrzBaz 96; SkarŻyw 484; Obrońco wſzyſtkich rzeczy/ [...] Odpuść kaźń ZawJeft 47; SkarKaz 385b.

»nieprzyjacielowi odpuścić« (1): [św. Walenty] kazawſzy im [...] nieprzyiaćielom gniew odpuśćić/ y wierzyć w Páná Iezuſa Chryſtuſa: tedy okrzćił Aſteryuſzá y wſzyćiek dom iego SkarŻyw 147.

»odpuścić pomstę« (1): Drugie lékárſtwo/ áby pan Bóg odpuśćił záſłużoną pomſtę zá grzechy/ Dawánie iáłmużny niedoſtátnim. BiałKat 171.

»z serca odpuścić« (1): [Zakon oddaje Polsce miasta] obwarowawſzy: áby [...] Król Polſki/ [...] poddáné Miaſt przerzeczonych łáſkáwie przyiął/ y wſzyſtko obráżenié z ſercá im [...] odpuśćił [ex corde ... dimittet JanStat 881] SarnStat 1102.

»odpuścić winę« [w tym: komu (2)] [szyk zmienny] (3): Indeprecabilis poena/ Winá którey ſie nie godźy odpuśćić. Mącz 168c; Ten záſię/ ktoremu áni wiecżney áni docżeſney winy nie odpuſzcżono/ gdźie ſię zoſtoi? pewnie że w piekle. WysKaz 31, 29.

a. Zwolnić ze zobowiązań (53):

odpuścić co (9): Ieſli by záś ſtroná przyſyęgi odpuſćić niechćiáłá/ będźie ią powinien vczynić GroicPorz z3, z2v. Cf odpuścić komu co, Zwrot.

odpuścić komu co (6): BielKron 29, 216; Za zołnierzmi takze przyczynę czynił, aby reliquum służby cood bitwy mieli dosługowac odpuścił Zołnierzom. ActReg 76. Cf Zwrot.

Zwrot: »odpuścić dzień (robotny), robotę [= pańszczyznę]« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (2:2): ſą tácy Vrzędnicy co chłopóm gnoiu pożyczáią/ á potym [za bańkę gorzałki urzędnik] gnóy mu odpuśći [...] y dźień mu robotny odpuśći Strum L4v; Gdy [kmiotek] záśieie/ odpuśćić mu robotę GostGosp 36, 84; GrabPospR M3v.
α. Umorzyć należności (44):

odpuścić co [w tym: komu, czemu (23)] (29): BierEz F2v; SeklKat Z2v; [Krol] Odpuśćił też zadrożne wſiam biſkupá Krákowſkiego. BielKron 375; poſłowie [z Prus] [...] s tym odpráwieni [od króla Kazimierza] iáko żądáli/ iż im Fryncżoł Náraſz/ podatki ktore każdy rok Krzyżakom dawáli/ odpuſzcżono ieſt BielKron 391v, 141v; BudBib 1.Mach 15/5; Strum L4 [2 r.]; roſkaſz ſtároſtom oycá mego/ áby wſzytki cżynſze y powinnośći poddánym odpuśćili SkarŻyw 225; PaprUp G4; ActReg 7. Cf Zwroty.

odpuścić komu (32): SeklKat T; Leop 1.Mach 13/37, Luc 7/43; Dwá dłużnicy byli winni długi niektoremu peniędznikowi [...]. A gdy obádwá nie mieli mu cżym zápłáćić/ odpuśćił obiemá. RejPos [308], [308], [310]v [2 r.]; WujNT Luc 7/42, 43. Cf odpuścić co.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): gotowiſmy [...] piſáć do vrzędnikow krolewſkich/ áby wam odpuśćili/ nácżymeſmy wam łáſkę okazáli. Leop 1.Mach 13/37.

W charakterystycznych połączeniach: czopowe odpuścić, czynsze, gnoj, pobor(y) (2), podatki (2), zadrożne, odpuścić więcej (4); odpuścić dłużnikowi (3), poddanym, Samom, Trojanom, ubogim rycerzon, wsiam.

Zwroty: »dług(i) (a. sumę długów), winności odpuścić« [w tym: komu (15)] = debitum dimittere Vulg, PolAnt; pecunias condonare Mącz [szyk zmienny] (15:1): Leop Matth 18/27; Potym duchowni odpuśćili dług ſiedḿ tyſiąc złotych/ [...] kthorych byli pożycżyli skośćiołá [...] Cżeſkiemu krolowi. BielKron 378v, 106v, 107; Debitoribus certas pecunias condonare, Dłużnikóm długi odpuśćyć. Mącz 78d, 94d; RejPos 193v, 246, 246v [2 r.], 266, [310]v; BudNT Matth 18/27, 32; WujNT Matth 18/27, 32.

»odpuścić winę [= karę pieniężną]« = multam remittere Mącz [szyk zmienny] (2): Win náſzych Krolewſkich [...] obiecuiem nikomu nie dáwáć [...]: iedno ieſlibyſmy ich nieodpuſćili/ tedy náſzy Vrzędnicy będą ie nam wybierać. UstPraw G2; Mącz 236a.

Żart. W nawiązaniu do Modlitwy Pańskiej [komu] (1): Bo w pacierzu ták mowimy/ Odpuſzcżamy winowáycom [...] Aby też nam odpuśćili/ Gdybyſmy ſie zádłużyli BielKom E7.

Przen (5):
Zwrot: »odpuścić (wszy(s)tek) dług (a. zadłużenie)« [w tym: komu (4)] [szyk zmienny] (5): SeklKat S4v; Pan twoy wzruſzony miłoſierdzyem ſwoim/ dobrowolnieć odpuśćić będzye racżył/ bez wſzey zapłáty twoiey/ ono márne zádłużenie á przewinienie twoie. RejPos 248v, 246; ArtKanc P9; przez iego [św. Atanazyjusza] zaſługi/ odpuść grzechow náſzych długi. LatHar 449.
3. Przebaczyć, darować przewinienie lub krzywdę; nie chować urazy; remittere Mącz, Vulg, Modrz; ignoscere Mącz, Modrz, Calag; dimittere, parcere PolAnt, Vulg; condonare PolAnt, Modrz; concedere, dare a. tribuere veniam, facere gratiam Mącz; donare Vulg (586): SeklWyzn Dv; RejJóz P3v; Czos chces niz ſię winien dawam Odpuſcz otocz ſię obmawiam. RejKup g4; RejWiz 71; BielKron 362v; Mącz 113c, 148d, 269d, 463d; SarnUzn B6v; BiałKaz N [2 r.]; Vergeben. Odpuśćić. Ignoscere culpae. Calag 500a; GrabowSet K3v; CZárnkowſki [...] zwykł był częſtokroć przed wielkim bólem té ſłowá mówić: Prze Bóg/ dobiy kto/ odpuſczę. KochAp 5; WujNT Mar 11/25, 26, s. 167, 2.Cor 2/7.

odpuścić komu (89): BierEz N; Ten bliźni/ ktoregom obraził/ ieſli go proſzę/ [...] ma mi wedłvg rozkazania bożego odpvſcić SeklWyzn c4v, d2v; [Józef prosi ojca o przebaczenie dla braci:] tym vpadłym nędznikom iuż odpuſczwa oba RejJóz P8v, P5; LibMal 1554/189v [2 r.]; rzekł [Piotr do Jezusa]: Panie ile kroć zgrzeſzy przećiwko mnie brát moy/ á mam mu odpuśćić? cżyli áſz do ſiedmi rázow? Leop Matth 18/21; RejZwierz 106; Ceſarz [...] wźiął ij [Nuburg]/ Mieſzcżánom od puśćił gdy przyſięgli wiárę záchowáć BielKron 227v, 15, 351; Alicui suas inimicitias concedere. Odpuśćić komu/ Ziednáć ſie. Mącz 45b, 227a, 320b, 419d, 431d, 480a, 482a; GórnDworz Q2v [2 r.]; RejPos 246, 247v; BiałKat 213v; HistLan C4v; BudBib Is 2/9; BialKaz N; BudNT Luc 17/3, 4; oni ktorzy ią męcżyli/ [...] do nog iey vpádli/ proſząc áby im odpuśćiłá. SkarŻyw 21, 184, 226; ActReg 4; GórnTroas 41; WujNT Matth 18/21, Luc 17/3, 4, s. 627 marg; Gdy ćię w iednę ſtronę twarzy vderzą/ drugiey mu náſtaẃ. To ieſt/ bądź gotow odpuśćić mu á nie mśćić ſię. SkarKaz 311b; KlonWor 49, 71. Cf odpuścić co; Ze zdaniem; »Bog ci odpuść«; Zwroty.

odpuścić co [w tym: komu (34)] (51): ktorą [pokorę] yego obacziwſchi pan moy [...] wſzitkie yego zle vczinky yemv odpvſczyl LibLeg 10/65v; SeklKat S4; BielKom E7; BielKron 170v, 230; Mącz 92a; SarnUzn B6v; Syn iego [króla] [...] wziął gwałtem żonę mężowi. [Król] [...] kazał mu ocży wyiąć. [...] ledwe go vprośili/ iż był iedynak/ y on mąż mu iuż wſzythko był odpuśćił. RejZwierc 55v, 99v; SkarŻyw 311; WujNT 2.Cor 2/10 [3 r.], s. 627 [2 r.]. Cf Zwroty.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); że, iż (6), zaimek względny (2); komu (6)] (8): (did) Cżeklarze ku Iozephowi mowią iuż wiodącz do więze (–) Odpuſcz nam miły Iozeph czocz vdziałać mamy RejJóz I4, P3v; RejKup c7; GórnDworz T3; RejZwierc 34v, 99v; SkarŻyw 171; Odpuść mi Kápłanie/ Zem ćię nie vſzánował w twym Kápłáńſkim ſtanie KlonWor 71.

W przeciwstawieniu: »odpuścić ... pomścić się« (1): Cirpliwoſć ieſt odpuſćić w ten cżas gdyby ſie mogł pomſcić. BielŻyw 96.

W charakterystycznych połączeniach: odpuścić corze, drugim (2), krolowi, ludziom (7), miastu, mieszczanom, nędznikom; łaskawie odpuścić; złe uczynki odpuścić.

Frazy: »Bog ci odpuść« [formuła wybaczenia, przyjęcia przeprosin] = ignoscat tibi Deus Cn (1): [Marchołt do Salomona, który w ciemności nastąpił na garniec mleka i upadł:] Niemáſz ſie gniewać dla tey rzetzy. za żeś nierzekł iż mleko ieſt ſwietlſſe niż dzień [...]/ rozſądź to ſam iezłićyem krżyw. (–) Bog ći odpuſć/ [...] máłom ſſyie nyezłamał/ á wſſákożeś niekrzyw boś ſpráwiedliwie tzynił. March2 D4.

»Boże odpuść« [zdanie wtrącone; wyraża dezaprobatę] (2): KromRozm II y3; ſmieija go [Stefana Batorego] zwac/ Pater patriae/ Boze odpuſc bel ci Pater patriae ale Hungarie abo Sumlagiae. PaprUp G3.

Zwroty: »odpuścić bliźniemu (a. bliznemu), bratu« = relinquere proximo, remittere fratri Vulg [szyk zmienny] (10:1): SeklKat S4, S4v, X4; Odpuść bliźniemu ſwemu ktory ćię ſſkodzi Leop Eccli 28/2; RejPos 171v, 181, 328; iáko w modlitwie mowić możem do Bogá/ odpuść nam grzechy náſze/ á brátu odpuśćić niechcemy? SkarŻyw 184; CzechEp 78; winien káżdy odpuśćić blizniemu wyſtępki iego przećiw ſobie/ choćby go tyśiąc kroć obráził. WujNT 77, Matth 18/35.

»odpuścić grzechy« = wybaczyć nieposłuszeństwo (1): rzekł Saul do Sámuelá/ zgrzeſzyłem/ bom przeſtąpił roſkazánie Iehowy/ y słowá twoie. [...] A teras odpuść proſzę (ćię) grzech moy [parco obsecro peccato meo] BudBib 1.Reg 15/25.

»odpuścić krzywdę« [w tym: komu (1)] = donare iniuriam Vulg (2): ieſli ſobie krzywdę od kogo mieć mnimaſz/ tedy ábo do vrzędu ſię vćiecż [...]: ábo odpuśćiwſzy onę twoię krzywdę [iniuria condonata]/ zwyćięż złość przećiwnika twego dobroćią twoią. ModrzBaz 68; WujNT 2.Cor 12/13.

»odpuścić nieprzyjacielom« (1): ſąm pan Chriſtuſ racził odpuſcić nieprziiacielom ſwoym y zanie [!] ſię modlił SeklKat I2.

»odpuścić [komu] z serc(a), sercem« = remittere de cordibus Vulg [szyk zmienny] (3:1): wſzyſtkich proſzę imieniem nieboſzcżyká Páná mego y W M: ábyśćie mu tę winność ktorą by kogo rozgniewał ſercá [lege: z serca] odpuścili. BiałKaz N; CzechEp 78; WujNT Matth 18/35; CzahTr F4v.

»odpuścić [komu] upadki« = dimittere peccata PolAnt; remittere errata Modrz (4): BibRadz Matth 6/14, 15; ModrzBaz 67v; rozgniewawſzy ſię pan iego/ podał go kátom [...]. Tákći y oćiec moy niebieſki vczyni wam/ ieſli nie odpuśćićie káżdy brátu ſwemu z ſerc wáſzych (marg) vpadkow ich G. (–) WujNT Matth 18/35.

»odpuścić winę (a. przewinienie, a. winność)« [w tym: komu (14)] = culpam remittere Mącz, Modrz; eximere noxae, noxam mittere a. remittere Mącz [szyk zmienny] (17): Gdy było ná łowie/ Adráſtus [...]/ chybił wieprzá Athyſá zábił. Ná grobie Athys [!] zábił ſie też ſam Adráſtus/ ácżkolwiek mu był Krezus tę winę odpuśćił. BielKron 112, 176v, 212v, 228, 229v, 300v (9); Mącz 102d, 225b, 252a; BiałKaz N; iáko oni karánia ſrogiego godni/ ktorzi nieprzeſtawáiąc ná tem/ że drugim przewinienia odpuśćić niechcą/ nád to nieprzyiaźń ſwą [...] potomſtwu ſwemu podáć vśiłuią? ModrzBaz 66; Sámym Choynicom Miáſtu Krol winę odpuśćił/ ácz wſzyſcy rádzili z ziemią ich zrownáć. StryjKron 647; ZawJeft 41; LatHar +++v.

»odpuścić występ(ek)« [w tym: komu (9)] = veniam et impunitatem dare Mącz; remittere errata Modrz; dimittere peccata Vulg [szyk zmienny] (13): Philemonowi o nyewolniká zbyegłego Oneſimá telko piſſe/ áby mu wyſtęmp y myerźyączkę odpuſcił. KromRozm II e3v; UstPraw I3; BielKron 229v; Mącz 331d; ModrzBaz 65v, 67v; CzechEp 78, 79; WujNT Matth 6/14, 15, s. 77; Gdyż ſię do was vćiekam pod ſkrzydłá bráći mych/ Będąc pewien że mię záś prziymiećie do łáſk ſwych. Odpuśćiwſzy wyſtempek byłli kiedy iáki CzahTr G2v, A2v.

Przen [komu, ze zdaniem dopełnieniowym] (1): Kto niewinnie będąc poyman/ muśi o ſobie ſpráwę dáwáć/ niech to odpuśći Rzecżypoſpolitey/ że oná dowieduiąc ſię o wyſtępku/ toż nád nim cżyni co y nád winnym ModrzBaz 85v.
α. W formułach grzecznościowych stanowiących prośbę o wybaczenie, zwykle tego, co się powie(działo) [w tym: zwracając się do Boga (3)] [w imp lub w zdaniach będących przekształceniem imp na mowę zależną] (31): IEſliby w moich xiążkách co tákiégo było/ Czegoby ſię przed pánną czytáć niegodźiło: Odpuść/ móy Mikołáiu KochFr 13, 121; KochMarsz 153; Henryk [...] (odpusć w bo mię wstyd) nazwał w zdraycą Rptey ActReg 70; [Agamemnon mówi:] Wyznáć muſzę/ á odpuść oyczyzno ma droga/ [...] Troią ſtrapić prágnąłem: lecz klęſka ták ſroga [...]/ żeby ią podkáłá/ Tego [...] nigdy myśl moiá nie miáłá. GórnTroas 24; CzahTr H3.

odpuścić komu (18): OrzList a4v, e3v; ieſliżem wyſtáwiáiąc Wiżerunk iéy przed wámi/ co zbudowánia tego to opuśćił [...]: proſzę ábyśćie mi odpuśćili Ziemiáninowi proſtemu OrzQuin M, Aa4v; GórnDworz B5v, L3v, Aa8v; RejZwierc 235, 253v; KochSob 62; iesli co imprudentius proszę odpusc wm MM Pąn ActReg 185, 118, 173; Moy cnotliwy cżytácżu [...] proſzę odpuść mi ieżli vſzy twoie/ Obráżę iákim ſłowkiem CzahTr K2, I2v; ZbylPrzyg B4. Cf »niech mi cnotliwe uszy odpuszczą«; Zwrot.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: w tym (1); że, iż (8), zaimek względny (1)] (9): (nagł) Do tego co cżytał. (–) [...] Odpuść brácie [...]/ coćby ſie nie zdáło RejFig Ee4; BielKron 67; Proſzę odpuśććie mi/ żem ten przykład wtoczył OrzQuin Aa4v; Prot B3v; GórnDworz B5v, Kkv; CzechRozm 100v; mnie proſzę w tym odpuść że piſzę o ſobie. CzahTr I2v, K2.

Frazy: »niech mi cnotliwe uszy odpuszczą« (1): tedy go [diabła] muſzę (proſzę niech mi cnotliwe vſzy odpuſzcżą/ boć nie ſwe/ ále tego nowego Iudaſzá ſłowá piſzę) pierdzeniem odprawić. ReszPrz 47.

»Panie Boże odpuść« (1): pánie Boże odpuść/ że thák choć nie rád dla niezbożnikow mowić muſzę. CzechRozm 100v.

Zwrot: »odpuścić śmiałości [czyjej], śmiałość [komu]« [szyk zmienny] (1:1): Ieſlim ia tedy/ ták bárzo wſzetecżny/ Ze k tobie wołam: odpuść Boże wiecżny/ [...] Ze mi tę śmiáłość odpuśćiſz/ tym [= tej-m] wiáry GrabowSet T2; LatHar 233.
a. O Bogu lub w Jego imieniu o kapłanach: wybaczyć grzechy, rozgrzeszyć (425): WróbŻołt K6v; BibRadz Iob 34/31; BudBib Num 14/20; Ieſlim ia tedy/ ták bárzo wſzetecżny/ Ze k tobie wołam: odpuść Boże wiecżny GrabowSet T2; LatHar 178; WysKaz 28; Którym [językiem] ſię ták iął modlić [Chrystus na krzyżu] zá ten lud ſwowolny: Odpuść/ Oycze móy/ profzę/ niewiedzą co czyni SiebRozmyśl H4v.

odpuścić co [w tym: komu (200)] (303): RejPs 77v; SeklKat R; Izes [nędzniku] pana niemilowal Wierney nadzieie wnim nimial. Iż gdis ſię czego dopuſczyl Snaċ byċ był wſytko odpuſczyl. RejKup g7, Eev; GliczKsiąż E3v; LubPs F3, S2v, T, Y2; KrowObr 62v; RejWiz 160; Leop Ier 33 arg; o Pánie odpuſć proſzę tę niepráwoſć ſłudze twemu BibRadz 2.Reg 24/10, Gen 4/13, Num 30/14, 3.Reg 8/50; Dali Bog ſye wrocę/ [...] niewątpiąc w Pánie Bodze/ [...] że mi bluźnierſtwo moię odpuśći OrzRozm M4v; żáłował zá wyſtępki/ [...] pothym ſłyſzał głos/ odpuſzcżonoć złośći nieboy ſie iedno cżyń dobrze. BielKron 363v, 19, [852], 154v; OrzQuin Z2v; RejPos 172v, 214v, 235 marg, 246, 248v (11); KuczbKat 415; teżem ſie tego wcżorá ſpowiedał przed Miniſtrem co ieſt v Fránćiſzkanow/ [...] niedbam czo on mowił to mowił/ tylko iż mi iuż wſzytko odpuśćił. RejZwierc 27v; BudBib 4.Reg 5/18; CzechRozm 243v; KochPs 44, 127; SkarŻyw 172, 453; ArtKanc D9, E15v, I4v, M2, Q6v; GrabowSet Cv, C3, N2v [2 r.], V2; LatHar 33, 160; tyś odpuśćił złość ſercá mego WysKaz 17. Cf Ze zdaniem, Fraza, Zwroty.

odpuścić komu (294): O myli panye [...] wyαcey ti mnye możeſſ odpuſcyc nyzly ya mogα ſgrzeſſic BierRaj 18v, 18v; OpecŻyw 143v [3 r.], 144 [2 r.]; TarDuch D4v; Bo iako ſprawiedliwo ieſt nieodpuſćić niepokutuiącemu, tak też ſprawiedliwo ieſt odpuſcić pokutuiącemu. WróbŻołt Y2, nn7v, pp2; SeklWyzn c4v, G; SeklKat I2, S4v [2 r.]; RejKup i5; odpuść mi pánie moy boć ſie tych ſwych ſłow wſtydzę LubPs hh6v, E3; Aby pámiętał iáko Bog y Aniołom niepoſluſznym nieodpuśćił KrowObr 63, 62; Leop 2.Par 36/15, Ier 4 arg; RejZwierz 106; BibRadz Ex 23/7, Num 30/9, 2.Esdr 13/22, Ier 50/20, Matth 6/14; złemu pomoc dawaſz/ przeto záſłużyłby gniew od Bogá/ ále dla vcżynkow twoich dobrych á ſercá vprzeymego/ odpuśćiłći Pan Bog. BielKron [842]; RejPos 133v, 181, 213, 214v, [236], 247v; BiałKat 143v; BielSat D2; KuczbKat 415; WujJud 83v; BudBib Num 30/5[6], 8[9], 4.Reg 5/18, 2.Par 6/30; przed brátem ſzcżerze wyznawamy/ wcżemeſmy go obráźili/ á ieden ſię zá drugiego Bogu modlimy/ áby nam odpuśćił ModrzBaz 64v, 66, 67v; SkarŻyw 151; CzechEp 10; NiemObr 151; ArtKanc D10, L10v, M14v; BielRozm 26; LatHar 6, 28, 139 [2 r.], 153, 155 (16); A Ieſus mowił: Oycze/ odpuść im: boć niewiedzą co czynią. WujNT Luc 23/34, s. 292, Col 3/13; SiebRozmyśl D4; SkarKaz 161b, 203b. Cf odpuścić komu w kim; Ze zdaniem; Fraza, Zwrot.

odpuścić komu w kim [= przez kogo] (4): bądźćie dobrothliwymi iedni przećiwko drugim/ [...] odpuſzcżáiąc ſobie/ iáko y Bog w Kryſtuſie wam odpuśćił. BibRadz Eph 4/32; CzechRozm 243v, 244; WujNT Eph 4/32 [zawsze przekład tego samego tekstu].

odpuścić czemu [= co] (2): Dla imieniá twego Pánie odpuść niepráwoſći moiey/ ábowiemći ieſt wielka. BibRadz Ps 24/11. Cf »odpuścić grzeehom«.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (6); zaimek względny (10), iż (4); komu (7)] (14): Raczy dzyſzya [...] yemu [umierającemu] ſzwyebodnye y laſzkawye odpuſczycz czokoly on grzechy ſwogymy zazluzyl [!] PowUrb +2; OpecŻyw 17v; RejKup dd6; BielKron 466v; tylko go [Pana] ieſzcże ſam proś/ ábyć to odpuśćił/ iżeś vrzędy kápłáńſkie niegodnym [...] dawał. SkarŻyw 319, 184, 195; GrabowSet A4v, M2v, P3v; LatHar 50, 70; áby mi to wſzyſtko raczył miłośćiwie odpuśćić/ iákom go kolwiek obráżáłá ięzykiem moim/ y bliźnégo mego SiebRozmyśl K, I4v.

W połączeniach szeregowych (12): LubPs T; Vkaſz proſzę ćię obietnice Boże/ gdzie Pan obiecał zá ich [świętych] przytzynámi nas wyſlucháć/ grzechy nam odpuśćić/ y nas zbáwić? KrowObr 215; RejAp 145; Odpuśćiłeś nam náſze wſzetecznośći/ Pokryłeś ſwoim miłośierdźiém złośći: Puśćiłeś gniéw/ y zápálczywość onę Swoię ná ſtronę. KochPs 127; ArtKanc L10; Zmiłuy ſię Pánie: odpuść Pánie: zgładz niepráwość Pánie: omyi mię y ocżyść doſkonále LatHar 148, 175, 219, 237, 329, 341; SkarKaz 349b.

W przeciwstawieniach: »odpuścić ... zatracać, grozić, kaźń spuścić, mścić się, grzech poczytać, wchodzić w sąd« (6): Obiecuie Pan odpuśćić thym ktorzy ſie k niemu náwrocżą/ á groźi tym bárzo kthorzy we zlośćiach trwaią Leop Ier 4 arg; nie wchodź w ſąd z nędznym ſtworzeniem ſwoim. Ale odpuść iáko miłośćiwy ociec przeſtępnemu ſynowi ſwemu. RejPos 133v; nie thylko ábyś ſie miał mśćić iákiem okrucieńſtwem/ zá iáki vpadek iego/ ále owſzem odpuśćiſz mu wſzytko/ ieſliże ſie vpokorzy przed tobą. RejPos 172v; życżąc im [św. Stefan nieprzyjaciołom swoim] [...]/ áby im tego grzechu [Chrystus] nie pocżytał/ ále im odpuśćił CzechEp 10; ieſliże więc we wſzem ich [grzechów] odpuśćić Niechceſz: lecż ná mą złość/ maſz ſwą kaźń ſpuśćić/ Biy Pánie/ [...] pokim tu ná źiemi GrabowSet S3v; proſzę ćię/ odpuść mi Pánie/ odpuść mi: á nie rácż mie záraz zátrácáć z nieprowośćiámi [!] moimi LatHar 139.

»odpuścić grzechy ... zatrzymać (17), zadzierżeć (3)« [w tym: Ioann 20/23 i w nawiązaniach do tego miejsca (17)] (20): ktorychbyſcie odpuſcili grzechy odpuſſcżaią ſie ijm/ a ktorychbyſcie zadzierżeli/ zadzierżány ſą. OpecŻyw [170]v; SeklKat C3; KromRozm III K5v, L8v; RejPos 117v, 302v; BiałKat 336; KuczbKat 85, 210, 215, 245; WujJud 88; RejPosRozpr b4; MWilkHist L; NiemObr 38 [2 r.]; trudno rozeznáć Apoſtolſkiemu vrzędowi/ komu grzechy zátrzymáć/ á komu odpuśćić LatHar 111; WujNT Ioann 20/23, s. 387; SkarKaz 348b.

W charakterystycznych połączeniach: odpuścić dostatecznie, w godzinie, dla imienia [czyjego = boskiego] (6), w Krystusie (4), łaskawie (z łaski) (4), z (wielkiego) miłosierdzia (według wielkości miłosierdzia) (3), miłościwie (z miłości) (12), mocą [czyją] (4), nierozdzielnie (2), bez pokajania, przez pokutę, prędko, za [czyją] przyczyną (dla przyczyny, przez przyczyny) (6), przez rozgrzeszenie kapłańskie, za [czyją] skruchą, wedle słowa i przyrzeczenia swego, dla Syna (przez Syna) (3), świebodnie, wiele (więcej) (5), dla (bez) zasług [czyich] (2), zupełnie; odpuścić anjołom, grzechy wyznawającemu (2), kościołowi, ludowi (ludu) (7), ludziom, Maryjej Magdalenie (2), nędznikowi (2), pokutującemu (4), słudze (służce, służebnikom) (7), (przestępnemu) synowi (2), umierającemu człowiekowi, złośnikowi; odpuścić bluźnierstwo, głupstwo (2), morderstwo, nieprawość (nieprawości (D)) (6), rzecz, skutek obraźliwy, sprzeciwieństwo, wszeteczności (2), wszy(ś)tko (we wszem) (11), złość (13).

Fraza: »niech(aj) (Pan) Bog (a. Pan nad Pany) odpuści; Panie Boże odpuść; Bog Ociec racz odpuścić« [w tym: komu (7), co (1)] (4;3;1): OpecŻyw 152v; KrowObr A4; RejPos 235; SkarŻyw 311; to mowi [...]/ chcąc nas calumnijs obruere, co mu Pánie Boże odpuść/ dawſzy vpámiętánie. CzechEp 348, 215; grzeszeli [lege: grzeszę li] tym, niech Pan Bog odpusci ActReg 102, 174.
Zwroty: »odpuścić grzech(y) (a. złość itp. grzechu), zgrzeszenie, grzechom« [w tym: komu (111)] = remittere peccatum Mącz, Vulg; dimittere peccata PolAnt, Vulg; parcere peccato a. praevaricationi PolAnt; dimittere a. donare delicta Vulg [szyk zmienny] (181:3:1): BierRaj 18v; PowUrb +3; prziymi mie [Ojcze] za ofiarę niepokáloną/ dlá zbawieniá rodzaiu ludſkiégo/ aby ijm iuż ijch grzéchy dlá mnie odpuſcil OpecŻyw 139v, 21v, 84v, 143v, 158v; PatKaz III 130v; TarDuch E3v; WróbŻołt 31/5, nn7v; SeklWyzn c3v, c4v; SeklKat C4v, V3v, Xv [2 r.], Y; MurzHist O3v; Láſkáwye odpuśćić racżyſz ſproſność grzechu mego LubPs H3v, F4, L, S2v marg, T6, Y4; Láſkáwa Páni/ odpuść grzechy ſlugom twoim: Izali może być więtſze bluznierſtwo/ [...] nád to wymyſlone? KrowObr 166v, 1v, 124, 152v, 158 [2 r.], 159 (11); Leop 2.Reg 12 arg; Nie gniewayże go/ boć nie odpuśći grzechom wáſzym BibRadz Ex 23/21, 2.Par 7/14, Ps 24/18, Luc 5/21, 11/4; BielKron 92, 176, 438; Mącz 227a; RejAp 145; ſwiętey Máriey Mágdálenie dla thego wiele grzechow odpuſzcżono/ iż wieldze miłowáłá. GórnDworz Mm7; HistRzym 37v, [39], 115; RejPos 180v, 234v [3 r.], 235 [2 r.], 235v [4 r.], 237 [2 r.]; RejPosWiecz3 98v; BiałKat 171, 383v; BielSat D2; áni śie żadnego thák ſproſtnego grzechu dopuśćić [...] niemożemy/ ktoregoby Kośćioł Swięty niemiał mocy odpuśćić. KuczbKat 85, 200; Bałem ſie [...]/ gdym ſzedł do Plebaná ná ſpowiedź/ áby mi [...] zá złodźieyſtwo Piekłem nie groźił: lecż on zá groſz ieden/ wſzyſtki mi grzechy odpuśćił. WujJud 89v, 56, 81v, 82v, 86v, 90, 184, 234; WujJudConf 83; BudBib 2.Par 6/21, 25, 27, 30; BialKaz G2; BudNT Luc 5/21; CzechRozm 222; KarnNap C3, D; Beati quorum remiſſȩ ſunt iniquitates. SZcześliwy/ komu grzéchy odpuſzczono KochPs 44; SkarŻyw 125 [2 r.], 184 [2 r.], 198, 262, 308 (12); MWilkHist I; ReszHoz 123; PRzez twoie święte z martwych wſtánie/ Boży Synu odpuśćiſz nam náſże zgrzeſzenie ArtKanc F16v, G12v, L8, S11v; BielRozm 26; iákby máło było w téy hoynośći/ Ześ nam odpuśćił [Boże] grzéchów náſzych winy/ Wnet náſtępuie dar z ręku twych iny. ZawJeft 18; GrabowSet I2, N; LatHar 19, 27, 29, 33, 89 (17); WujNT Matth 6/14, 15, s. 38, 39, 51 (15); WysKaz 22, 28 [2 r.], 29; SkarKaz 348a, 349b; [u katolików] Niezgodnym pogrożą iż im grzechow nie odpuſzczą [...]: y ták wnet ſię do iednośći wroćić muſzą. SkarKazSej 684a, 667b. Cf W przeciwstawieniach, Szeregi.

»odpuścić grzeszącemu (a. grzesznemu, a. grzesznikowi, a. grzesznej duszy)« [szyk zmienny] (11): TarDuch B3; RejKup Eev; KrowObr 145v; Biádá grzeſzącym/ [...] mowi Pan/ ábowiem im nie odpuſzczę [Vae eis qui peccant ... Non parcem illis]. BibRadz 4.Esdr 15/24; SkarŻyw 172, 184; CzechEp 78; ArtKanc P8; PRoſzę záś máieſtatu twego/ ábyś racżył mnie grzeſznemu wiłośćiwie [!] odpuśćić/ cżymemkolwiek dniá dźiśieyſzego [...] wyſtąpił. LatHar 70, 148, 153.

»odpuścić [komu] upadek« = dimittere peccata PolAnt (4): oćiecći wáſz nie odpuśći wam vpadkow wáſzych. BibRadz Matth 6/15; RejPos 181, 202v, 307.

»odpuścić winy (winę), przewinienie, (prze)winności« [w tym: komu (40)] [w tym: w Modlitwie Pańskiej i nawiązaniach do niej (25)] = dimittere debita Vulg, PolAnt; dimittere peccata Vulg [szyk zmienny] (41:5:3): OpecŻyw 143v; chczemyli/ aby też nam pan bog odpvſcił winy naſze/ yako go proſimy w pacierzv SeklWyzn d3, G; SeklKat C, I2, S4, S4v, V4; iż nam przez Syná ſwego [...] wſſyſtkę myerżyączkę y winę odpuſćił/ á w łáſkę ſwoyę nas przyyął KromRozm II c3; MrowPieś A4v; KrowObr 76v, 214v [2 r.]; Leop Luc 11/4; BibRadz Matth 6/12; BielKron 35; bez wſzech zaſług á godnośći twoich/ ná málucżkie záwołánie twoie/ obiecuie tobie odpuśćić wſzytko przewinienie twoie. RejPos [249], 181, 202v, 247v [2 r.], 248v, 307; BiałKat 211; KuczbKat 410, 411 żp; WujJud 64v, 234v; WujJudConf 83; BialKaz N; KarnNap D; SkarŻyw 198; NiemObr 175; ArtKanc D2, M14v, M15v, M17, M19 (8); ZawJeft 47; Sędźiego Mátko: [...] Ty/ Syná ſwego [...] proś by odpuśćił winy. GrabowSet X4; LatHar 5, 99, 197; WujNT Matth 6/12; WysKaz [24], 28. [Cf też 2.α. Przen RejPos 248v.]

»odpuścić występki (występek), przestępstwa« [w tym: komu (3)] = remittere errata Modrz; dimittere peccata Vulg (10:2): RejPs 37; dniá dzyeſiątego tegoż mieſiącá było ſwięto zmiłowania/ [...] iż ſie iuż Pan Bog zmiłował nad nimi/ á odpuśćił wyſtępek o bałwochwalnego Cielcá BielKron 38v; ModrzBaz 67v; CzechEp 79; płácżę/ vtrapiony/ Zá me wyſtępki/ [...] Proſzę/ odpusć ie Boże obráżony GrabowSet G3, B, M3 [2 r.], N3, S4; odpuśććie ieſli co przećiw komu maćie: áby y oćiec wáſz ktory ieſt w niebieśiech/ odpuśćił wam przeſtępſtwá wáſze. WujNT Mar 11/25, Mar 11/26.

Szeregi: »odpuścić a baczyć [= przebaczać]« (1): Oycu ſię modlił zá ſwe krzyżowniki/ Odpuść im Boże, á bácż te nędzniki ArtKanc D10.

»być miłościw(y) (a. zmiłować się), (a, i) odpuścić (grzechy a. zgrzeszenie)« [szyk 9:2] (11): vkazuie twoy miły ſyn ſwé oblicże vbité/ aby ty miły ſtworzycielu wezrzáwſſy na nie/ był nam miloſciwy/ ij odpuſcil grzéchy naſſe OpecŻyw 129; MurzHist H3; BibRadz 3.Reg 8/50; BielKron 38v; RejPos 181; Bądź nam miłośćiw, á odpuść wielikie zgrzeſzenie ArtKanc I16, I17; GrabowSet Cv; odpuśćże mi zbáwićielu moy/ á zmiłuy ſię nád grzeſzną duſzą moią. LatHar 155, 211, 659. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»darować i odpuścić« (1): ktory [Bóg] mogąc nam wſzyſtko dárowáć y odpuśćić/ [...] pobudza ludźie áby od niego odpuſzcżenia prośili KuczbKat 415.

»odpuścić (grzechy) a (i) w łaskę (a. do łaski, a. łaskawie) przyjąć (a. czynić łaskę)« [szyk 4:1] (5): KromRozm II c3; RejPos 248v, 307; Odpuść grzechy proſzę/ á cżyń łáſkę zemną GrabowSet B3; SkarKaz 349a.

»odpuścić grzechy i (a) oczyścić« = remittere peccata et emundare Vulg [szyk 2:2] (4): wierny ieſt Bog y ſpráwiedliwy/ że nam odpuśći grzechy/ y ocżyśći nas od wſzelkiey złośći. WujJudConf 81v; LatHar 53, 607; WujNT 1.Ioann 1/9. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»przenieść albo odpuścić grzech« (1): Pan Bog przenioſl álbo odpuśćił grzech twoy. WujJud 83.

»odpuścić (grzechy) albo (i) przepamiętać (a. przepomnieć)« [szyk 1:1] (2): mniemaią ze by ie [grzechy] pan Bog dla oney drogy/ albo kapice/ miał przepamiętać/ albo ie odpuſcić SeklKat F2; GrabowSet C3.

»przeźrzeć a odpuścić przewinienie« (1): przeźrzy á odpuść mnie moy miły Pánie nędzny vpadek moy á przewinienie moie. RejPos 202v.

»(grzechy) odpuścić, (i) rozgrzeszyć (a. rozgrzeszenie opowiedzieć)« (2): Papież Grzegorz potym dał klątwę ná Ceſárzá/ Gilbertá/ y Cyncyuſá/ o zgwałcenie kościołá/ ktore Potym Máchtyldys [...] ziednáłá/ á ná iey prośbę Papież odpuśćił y rozgrzeſzył wſzytki. BielKron 177v; WujJud 224.

»rozwięzać abo (a, i) (grzechy) odpuścić« [szyk 3:1] (4): mogłliby on [= spowiednik] onego morderzá [...] bez vznánia iego [...] rozwięzáć ábo mu odpuśćić ono morderſtwo iego? RejPos 302v, 302v; WujJud 224; NiemObr 38.

»grzechy odpuścić albo zatrzymać« (1): kápłan grzechow ktorych niewie/ odpuśćić ábo zátrzymáć nie może. WujJud 89. [Ponadto w przeciwstawieniach 17 r.]

»odpuścić (grzechy), (a) zbawić (a. wybawić); odpuściwszy grzechy zbawić« (2;1): LubPs ffv; Oycze náſz/ nie mówiſz óycze móy: [...] Odpuśćiſz nam/ wybaẃ nas BiałKat 143v; WujJudConf 227v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»odpuścić i zgładzić« (1): abyś [...] one [nieprawości moje] według mnoſtwá litośći twoich odpuśćił y zgłádźił LatHar 33.

4. Wyzbyć się, stracić, oddać ze swego [co] (1): (did) Prokurator. (–) Y tyś nie wiele mym zdániem/ Wygrał też ſwoim iednániem/ Bo połowicę odpuſzcża/ Kto ſie ná ludzi przypuſzcża. (–) Iuż ia wolę cżęść odpuśćić/ Niżli tobie ręce tłuśćić RejZwierc 235v.
a. [Spuścić z ceny [komu ile]: Więc niechcećie mi żadnego hálirzá odpuſćić/ tedy też niekupię. So wolt ihr mir kleinen heller noch laſſen wils auch nicht kauffen. Wokabul 1539 L3v.

odpuścić na czym: Na ktorich [skórach] ya zaſzią ym czterdzieſczi zlotich odpuschczą gdi mi pięniądze [...] dawacz bendą ZapWpol 1550 205/155v.]

5. Pozwolić mówić, dopuścić do głosu [komu] (1): (did) Czart ſprokuracią wyſtąpiwſſy bierze ſobie ot puſczenie. (–) Panie ſendzia otpuſcz ze mi Niżlj zacznies ſprawę ſnimi Mogłbych ya czo powiedzecz [...] (did) Kryſtus mu mowić dopuſczał. (–) [...] máſli czo prziſtoynego Powiedz RejKup z3v.
6. Ulżyć, dać odetchnienie; remittere Vulg [komu, czemu] (3): Odpuść mi/ że sie ochłodzę pierwey niżli odeydę/ á więcey niebędę. Leop Ps 38/14; BielKron 83; Mátko/ rzekłá ták do mnie/ ſłówkiem farbowánym. Prośi/ bym odpuśćiłá/ kwiląc lámentliwie Myślóm iéy z fráſowánym GosłCast 56.
7. [Zelżeć: najjadowitsze [powietrze, tj. zaraza] będzie w grudniu, styczniu, lutym i marcu, iż wtenczas gorąco odpuści RadzPodróż 146, 9.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Verlaſſen. Odpuśćić. Deserere. Calag 506a.

Synonimy: 1. odesłać, odprawić; a. uwolnić; 2. darować; 3. darować, przebaczyć; a. rozgrzeszyć, rozwięzać, zgładzić.

Formacje współrdzenne cf PUŚCIĆ.

Cf 1. ODPUSZCZENIE, ODPUSZCZONY

ZCh