[zaloguj się]
[pdf]

ODPUSZCZONY (282) part praet pass pf

odpuszczony (171), odpuszczon (111).

Pierwsze o jasne. ◊ W formach złożonych: -on- (3) Mącz, ZawJeft, SarnStat, -ón- BiałKat (2). ◊ W formach niezłożonych: -ón (1), -on (1) SarnStat (1:1); -on- OpecŻyw (2), -ón- BiałKat (2).

Fleksja
sg
mNodpuszczony, odpuszczón fNodpuszczona nNodpuszczóno, odpuszczon(e)
G Godpuszczon(e)j G
Aodpuszczony A A
pl
N m pers odpuszcz(e)ni
G odpuszczonych
A subst odpuszczon(e)
I m odpuszczon(e)mi
inne formy
pl N subst m - odpuszczoné, odpuszczony; pl N subst f i n - odpuszczoné

sg m N odpuszczony (18), odpuszczón (18); ~ (praed) -ón (18), -ony (17); -ón SeklKat, KromRozm III, LubPs, BibRadz (2), BielKron, RejAp, HistRzym (2), RejPos (2), KuczbKat (2), RejPosWstaw, ModrzBaz, SarnStat (2); -ony WujJud, CzechRozm, WujNT (6), WysKaz (4), PowodPr, SkarKaz; -ón : -ony SkarŻyw (1:3). ◊ A odpuszczony (2). ◊ f N (praed) odpuszczona (11) KromRozm II, GroicPorz (3), Leop, BibRadz, KuczbKat (3), BudNT, ReszList, odpuszczonå (6) BudBib, SkarŻyw, StryjKron, ZawJeft, WysKaz (2). ◊ G odpuszczon(e)j (1). ◊ n N (praed) odpuszczóno (44) [cf też ODPUŚCIĆ impers praet, impers con], odpuszczon(e) (7); -(e) KrowObr; -o : -(e) (2:1), CzechRozm (1:1), WujNT (6:4). ◊ pl N m pers odpuszcz(e)ni (1). subst m (praed) odpuszczoné (119), odpuszczony (38); -y PowodUrb (2), OpecŻyw (2), WróbŻołt (2), RejPs, SeklKat (7), RejKup (2), MurzHist, -e : -y KromRozm (3:1), BielKron (1:1), RejAp (1:1), RejPos (20:17), BiałKat (1:1); ~ -é (1), -(e) (118). f i n odpuszczoné (11); -é (2), -(e) (9). ◊ G odpuszczonych (2). ◊ A subst odpuszczon(e) (3). ◊ I m odpuszczon(e)mi (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: odpuszczony od kogo (5) RejPos, BudNT, StryjKron, WujNT (2), odpuszczony przez kogo (2) GrzegRóżn, SkarŻyw, odpuszczon u kogo (1) RejZwierc 37v.

Sł stp s.v. odpuścić, Cn brak, Linde w objaśnieniu s.v. odpustny.

I. W funkcji właściwej (279):
1. Odprawiony, odesłany w drogę powrotną; dimissus PolAnt (2):

odpuszczony ku komu (1): Iudá y Sylá [...] poćieſzyli bráćią y zmocnili. A zmieſzkawſzy cżás (nie iáki) odpuſzcżeni ſą ſpokoiem od bráćiey ku ápoſtołom. BudNT Act 15/33.

odpuszczony dokąd (1): Potym Litwá od Włádiſławá Łokietká do ſwey ziemie odpuſzczona/ ćiągnęli przez Mázowſze [...] łupiąc co ſię im náwinęło. StryjKron 406.

2. Od którego odstąpiono, darowany (o działaniach na czyjąś niekorzyść); remissus Modrz; dimissus JanStat (19): záwżdy gdy bywa winá odpuſzcżoná/ záráz też oná męká wiekuiſtey śmierci ktorąſmy w piekle ćierpieć mieli/ bywa odpuſzcżoná KuczbKat 220; SarnStat 1102 marg.

odpuszczon komu (3): Z tądże też yeſt zakon łáſki/ iż przezeń odpuſſczoná nam yeſt od bogá myerźyączká/ á łáſká przywroconá KromRozm II m2; RejPos 54. Cf Fraza, Wyrażenie.

W charakterystycznych połączeniach: odpuszczon(a) gniew (3), męka, mierziączka; prawdziwie odpuszczony.

Fraza: »karanie, kaźń jest (a. bywa) odpuszczona(-o)« [w tym: komu (3)] [szyk zmienny] (2:2): BiałKat 378v; ZawJeft 34; WysKaz 31; ácz gniéw naſz im będźie odpuſczón y kaźń [ira sit dimissa eis et poena JanStat 621]/ przedśię zá złodźieyſtwá y ſzkody/ któré dobrym ludźióm [...] vczynili/ niech będą powinni práwnie odpowiádáć/ [...] wedle ſkazánia przez Sędźiégo náznáczonégo SarnStat 701. [Cf też 3.a. odpuszczony czym WujJud 92v, »wina bywa odpuszczona« ReszList 148.]
Wyrażenie: »wina (a. obowiązek winy) (jest) odpuszczona(-y)« [w tym: komu (3)] (4): Tu co ſię tknie obowiązku winy w ktorą był przez grzech wpadł/ ieſt mu prawdźiwie odpuſzcżony WysKaz [23]; záſię táki [był] ktorego śmierć w grzechu vcżynkowym záſtałá/ niemáiąc winy odpuſzcżoney áni wiecżney áni doczeſney. WysKaz 31, 31 [2 r.].
Szereg: »odpuszczon i zgładzon« (1): On [...]/ ktoremu ieſt odpuſzczono y zgłádzono wiecżne y docżeſne karánie/ dokąd poydźie? pewnie że do Niebá. WysKaz 31.
a. Z którego zwolniono (o zobowiązaniach) (7): ieſli Przyſyęgá bes przyzwolenia Sędźiego będźie odpuſzczoná [...] thedy [strona] Sędźiemu winę da. GroicPorz z2v, z2v.

odpuszczon komu (1): Prokurator tey ſtrony ktora ma przyſyęgáć [...] może [...] prośbę vczynić do Strony Przyſyęgi przyſłucháiącey/ áby iego Princypałowi przyſyęgá była odpuſzczoná. GroicPorz z2v.

α. Umorzony (o należnościach) (4): Ktora ſummá niepomáłuby ſię przmnożyłá/ kiedyby Papież Sakry od Biſkupow náſzych [...] Rzecżypoſpolitey náſzey dárował. Chybá ieſliby te ſakry od Papieżá odpuſzcżone/ iuż y Rzecżypoſpolitey niemiáły być płácone: ále do ſummy ktorąby Biſkupi [...] ná káżdy rok mieli dáwáć/ włożone. ModrzBaz 123.
Fraza: »są odpuszczone(-y) długi [komu]« [szyk zmienny] (2): Wáleryus Publikolá wotował áby były odpuſzcżony długi vbogim ſłużebnym. BielKron 106v; RejPos 181v.
Przen [komu] (1): iż nieprośimy tego áby nam odpuſzcżoná byłá oná miłośc ze wſzyſtkiego ſercá/ [...] ktorąſmy bez pochyby Pánu Bogu powinni/ á ktorego to długu zapłátá ieſt ku zbáwieniu bárzo potrzebna. KuczbKat 415.
3. Przebaczony; dimissus JanStat (258): wſzyſtkié ſpory/ roſtérki/ nieprzyiáźni/ odpowiedánia/ oſławienia/ y ſzkody między ſtronámi [Królestwem Polskim a Zakonem] y ztąd y zowąd vczynioné máią bydź odpuſczoné SarnStat 1087.

odpuszczon komu (7): Leop 2.Mach 15/39; zábiy kogo chceſz/ wydrzy komu co chceſz/ [...] iedno day cżyńſz do miáſtá tego/ iużći będzie wſzytko odpuſzcżono RejAp 152; HistRzym 58v; kto wżdy iuż nieobácżnie vpádnie/ á potym ſie obacżywſzy iuż tego drugi raz przeſtrzega/ iuż tákiemu to wżdy bywa y v ludzi y od Bogá odpuſzcżono. RejZwierc 37v; nie zárázem łay/ bo proſtakowi ma być wiele odpuſzcżono/ gdy czo s proſtoty á nie ze złośći cżyni. RejZwierc 209, 37v. Cf Fraza.

Fraza: »występek był odpuszczon [komu]« (1): Zwycżay ten był v ſtárych ludzi/ iż gdy zá kim wychodził dekret łáſkáwy/ tedy gi piſano ná kámieniu białym/ iż mu iuż on wyſtępek iego był odpuſzcżon. RejAp 28.
Przen [czemu] (1): niepráwie niesłuſzna rzecż będźie niewinnego do cżáſu [...] poimawſzy potrzymáć/ niżli winnego zrąk vpuśćić [...]: á to by Rzecżypoſpolitey niech było odpuſzcżono [reipublicae condonandum] ModrzBaz 85.
a. O grzechach wybaczonych przez Boga lub w Jego imieniu przez kapłanów; remissus PolAnt, Modrz, Vulg (249): Mowćie [...] Ieruſzalimowi/ [...] że odpuſzcżona niepráwość iego [placabilis facta est iniquitas eius] BudBib Is 40/2; BudNT Rom 4/7; SkarŻyw 172; NiemObr 102; WujNT Rom 4/7, s. 537; Y obiáwiony ieſt [...] głos Páná zaſtępow: (wſzák doznaćie) ieśli wam to łotroſtwo będźie odpuſzcżono áż pomrzećie. PowodPr 74; SkarKaz 203b.

odpuszczony komu (178): otim yaſnie pyſmo v Lukaſſa w ſzoſtym capitulum/ mowiąć odpuſczaicie/ á będzie wam odpuſczono. SeklKat K, G, P4, Q4, S4v; KromRozm I K; MurzHist M4v; LubPs H3v marg; SYnu zgrzeſzyłeſli nie powtarzay drugi raz: ále y zá pierwſze proś ábyć były odpuſſcżone [tibi dimittantur]. Leop Eccli 21/1, Is 27/9, Luc 7/47; pothym Kápłan ma ſie modlić zá wſzythko zgromádzenie ſynow Izráelſkich/ á bedźie iem odpuſzczono/ [...] á oni máią oddáć [...] ofiarę zá grzech ſwoy przed Pánem BibRadz Num 15/25, Act 8/22; RejAp 27v; iżeś vmiłował mie wiele/ wiele też tobie będzye odpuſzcżono. RejPos 309v, 33, 170, 170v, 171v, 181v (12); BiałKat 376; RejZwierc 256v; Math. 12. Kto rzecże ſłowo przećiw Duchowi świętemu/ nie będźie mu odpuſzcżono áni ná tym/ áni ná onym świećie. WujJud 203v, 92v, 234v; RejPosWstaw [414]; BudNT Matth 12/32, Act 8/21[22]; CzechRozm 218; proś Bogá/ áwabyć było odpuſzczone to vmyślenie ſercá twego WujNT Act 8/22, Matth 12/31, 32 [2 r.], s.171, Luc 6/37, 12/10 [2 r.], s. 430; SkarKaz 279a. [Cf też wyżej odpuszczon komu RejZwierc 37v.] Cf Frazy, Wyrażenie.

odpuszczony czym (5): Dwoiákie tedy Doſyć vcżynienie zá grzechy Piſmo święte nam przekłáda: Iedno/ ktorym nam grzechy y wiecżne karánie ieſt odpuſzcżone WujJud 92v; CzechRozm 11b; SkarŻyw 333; WujNT 537; PowodPr 35.

W przeciwstawieniach [bibl. w przekładzie i nawiązaniach do Ioann 20/23]: »odpuszczony ... zatrzymany (14), zadzierżany (5)« (19): Rzekl pan Ieſus vczniom ſwoym tchnawſzy nanie prziymuicie ducha ſwiętego ktorim odpuſcicie grzechy bedą ym odpuſczony/ a ktorim zatrzimacie będą ym zatrzimany. SeklKat C3; KromRozm III K5v, L8v; RejPos 117v, 234v, 302v; BiałKat 336; KuczbKat 85, 210, 215, 245; WujJud 88; RejPosRozpr b4; komu ie [grzechy] zádźierżyćie [...]. Temu będą zádźierżáne Ni tu/ ni w niebie odpuſzcżone. MWilkHist L, L [2 r.]; NiemObr 38; ktore od nich [grzechy od sług Chrystusa] nie ſą odpuſzczone te ma zá związáne y zátrzymáne WujNT 387; SkarKaz 348b.

W charakterystycznych połączeniach: bluźnierstwo odpuszczone(-y, -a) (5), błędy, łotrostwo, myśl (umyślenie) serca (3), nieprawość (5), przeklęctwa, upadek, upor, wszytko (2), złoczyństwa, złość (3); darmo (daremnie) odpuszczony (5), dostatecznie, łacniej (3), nieomylnie, pewnie (2), bez pomsty, bez przypominania, na wieki, oprocz zasług; odpuszczony człowiekowi, domowi Jakobowemu, ludziom, narodowi, pokutującemu, synom człowieczym (ludzkim) (2); odpuszczony przez chrzest (na chrzcie) (3), dosyćuczynieniem, krwią Chrystusową (przez rozlanie krwie) (2), z łaski (Pańskiej) (za łaską Pańską) (3), z miłosierdzia bożego, przez odkupienie, ofiarą (2), za pieniądze, za pokorną prośbą, z rozkazania bożego, skruchą (dla skruchy) (2), spowiedzią (przez spowiedź) (2), za srebro, przez wiarę (wiarą, dla wiary) (4), zasługą śmierci Pana Krystusowej (przez zasługę Pana Chrystusa) (2); odpuszczony przez Chrystusa (2), od kapłana, od Pana.

Frazy: »wina(-y) bywa(ją) (a. były) odpuszczona(-e)« [w tym: komu (4)] (5): KuczbKat 220, 415 marg; Bo to ieſt naſnádnieyſza drogá/ [...] odpuſzcżáć winowáycom winy ich/ ieſli chcemy áby nam náſze były odpuſzcżone [remittere debitoribus debita sua, si nobis nostra remitti volumus]. ModrzBaz 67v; ná Chrzćie ś. doſtawamy zupełnego grzechow náſzych odpuſzcżenia/ iáko Láćinnicy mowią a culpa et poena, to ieſt y winá y kaźń bywa nam záraz odpuſzcżoná ReszList 148, 148.

»odpuszczony(-e) jest (a. bywa) [komu] występek, przestępstwo« [szyk zmienny] (5:1): SZczeſliwy to ieſt człek/ ktoremu bywáią złáſki páńſkiey odpuſſczony wyſtępki iego RejPs 46 [przekład tego samego tekstu: CzechRozm (2)]; LubPs dd; RejAp 28v; RejPos 88; CzechRozm 116, 207.

Wyrażenie: »grzech(y) (a. brzemię grzechow) (jest a. są itp.) odpuszczon(y)(-e)« [w tym: komu (124)] = dimittuntur a. remittuntur [alicui] peccata Vulg, PolAnt; propitiatum peccatum; peccata solventur [alicui] Vulg; parcetur super peccato PolAnt [szyk 141:46] (187): by nyektory czlowek vczynyl wſchyſztky grzechy ſzwyatha thego a yeſtli by thy trzy modlitwi bili mowiony przy yego ſzkonanyv. thedy mu bądą odpuſczony wſzyſchthy [!]. PowUrb +4, +3v; OpecŻyw 43 [2 r.]; WróbŻołt K5v, 31/1; SeklWyzn d3v, g2; SeklKat C3, Q4v [2 r.], Xv, X2 [2 r.], X3v; Bo rzeki [Pan Bóg]/ [...] Weſtchnie ku mnie czlowiek myle Niewrok ale wnet téy chwyle. Grzechy mu ſą odpuſczony RejKup k7v, d2; KromRozm III K5v [3 r.], K6, L8v; y w ſwiętych bywa grzech nálezion á wſzákoż [...] odpuſzcżon bywa. LubPs H3v marg, H3v marg [2 r.], T2v, aa2v; fáłſzywie tedy Papieſz/ y ſwámi vtzy/ iż zá ſrebro y zá pieniądze bywáią grzechy odpuſztzone KrowObr 79, 59, 70v, 82, 133, 215v; Leop Eccli 5/5, 28/2, Matth 9/2, 5, Luc 7/48; Thedy kápłan przez onego ſkopu oczyſći gi od grzechu iego przed Pánem/ á będźie mu odpuſzczon grzech ktorego ſie dopuſćił. BibRadz Lev 19/22, Ex 10/17, Mar 4/12, Luc 5/20, 23, Iac 5/15; BielKron 144v, 193; GrzegRóżn F3; RejAp 28; HistRzym 115 [2 r.]; ilekroć przyimowáć będzyecie ciáło y kreẃ moię/ tylekroć wam będą odpuſzcżone grzechy wáſze. RejPos 142, 32, 82 [2 r.], 87v, 88, 89 (37); BiałKat 336, 382; KuczbKat 85 [3 r.], 200 [4 r.], 210, 215, 245, 330; WujJud 88, 91 [2 r.], 92v, 99, 104v (12); RejPosRozpr b4; BudNT Matth 12/31, Mar 2/5, 9, 3/28, Iac 5/15; CzechRozm 116 [2 r.], 116v; KarnNap E4, E4v; ModrzBaz 28v; SkarŻyw 80, 319, 333, 337 [2 r.], 429 (9); MWilkHist L [3 r.]; NiemObr 38; LatHar 33; Wiecznym grzechem zowie/ ten [...] ktory nie będzie odpuſzczony áni ná tym/ áni ná onym świećie. WujNT 136; ſą tákie grzechy/ ktore nie mogą być od ládá kápłaná odpuſzczone. WujNT 387, 21, Matth 9/5, s. 38, 39, Matth 12/31 (39); nie doſtąpi [przywrócenia do łaski bożej]/ ieſli pierwey/ [...] tego co pobroił nie popłaći/ álbo przez pokutę ktorą mu kápłan włoży/ [...] álbo iákie inſze karánie/ wedle miáry przeſzłych grzechow iuż odpuſzcżonych. WysKaz [23], 22, [23], 29, 30, 32, 37; PowodPr 35; SkarKaz 348b, 382b.
Szeregi: »odpuszczony i pokryty« (1): Nie mowi żeby ten był ſzcżęſliwy ktoryby nie grzeſzył/ ále ktoremu iáko grzeſznikowi grzechy odpuſzcżone/ y pokryte/ bes przypominánia ich/ bywáią. CzechRozm 116.

»rozwiązany, (i) odpuszczony« [szyk 2:1] (3): KrowObr 70v; WujJud 224; Prziymićieſz duchá świętego [...]. Komu grzechy przepuśćićie [...]. Temu będą odpuſzcżone tu y w niebie rozwiązáne. MWilkHist L.

»zgładzony i (ani) odpuszczony« (2): CzechRozm 116; ktorą [krwią Chrystusową] grzechy náſze bywáią prawdziwie zgłádzone y odpuſzczone WujNT 537.

»zmyty i odpuszczony« (1): y te [grzechy] ſpowiedzią S. y ſkruchą przy konaniu zmyte y odpuſzcżone oglądał. SkarŻyw 333.

II. W funkcji przymiotnika: Mogący być odpuszczonym (2):

W przeciwstawieniu: »śmiertelny ... odpuszczony« (1): Znamy też inſze wſzyſtkie grzechy ktore ſtąd pochodzą/ być prawdźiwemi grzechámi iákożkolẃiek [!] ie kto názowie/ álbo śmiertelnemi álbo odpuſzcżonemu. WujJudConf 64.

Wyrażenie: »grzech odpuszczony« (2): WujJudConf 64; A ten grzech [przeciw Duchowi Św.] nie bywa odpuſzczony; iż bárzo z trudná może być odpuſzczony WujNT 51.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Remissus, Odpuſzczony Mącz 227a.

Synonimy: I.1. odprawiony; 2. darowany; 3. przebaczony; a. pokryty, rozgrzeszony, rozwiązany, zgładzony.

Cf NIEODPUSZCZONY, ODPUŚCIĆ

ZCh