[zaloguj się]
[pdf]

ODSTRZELAĆ SIĘ (31) vb impf

sie (20), się (11).

o oraz a jasne. ◊ W inf -strze- (1) Mącz. ◊ W pozostałych formach: -strzé- (7), -strze- (3); -strze- Mącz (2); -strzé- : -strze- SarnStat (2:1).

Fleksja
inf odstrzelać się
indicativus
praes
sg pl
1 odstrzélåm się
3 odstrzélå się odstrzélają się
praet
sg
3 m odstrzélåł się
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy się odstrzélali
3 m by się odstrzélåł m pers by się odstrzélały, by się odstrzélali
n by się odstrzélało subst

inf odstrzelać się (4). ◊ praes 1 sg odstrzélåm się (2). ◊ 3 sg odstrzélå się (9). ◊ 3 pl odstrzélają się (1). ◊ praet 3 sg m odstrzélåł się (2). ◊ con 3 sg m by się odstrzélåł (2). n by się odstrzélało (1). ◊ 1 pl m pers bychmy się odstrzélali (1). ◊ 3 pl subst by się odstrzélały (1) ModrzBaz, by się odstrzélali [= f] (1) MurzHist. ◊ part praes act odstrzélając się (7).

Sł stp, Cn brak. Linde XVI w.

1. Być niezgodnym z czymś, postępować niezgodnie z czymś, zwłaszcza z jakimiś nakazami (22):

odstrzelać się od kogo (2): MurzNT Matth 15/8, Mar 7/6 cf W przen Fraza.

odstrzelać się od czego (19): znáłem ié [nauki] zaprawdźiwé a Chrześcjanſkié/ nie za fałſzywé abo ktoréby śię od prawyi wiary odſtrzélali. MurzHist F3, H3; Iáko ſie wierni w káżdey namnieyſzey rzecży od woley á od roſkazánia Bożego odſtrzeláć nie máią. LubPs cc marg; KwiatKsiąż B2; thák powiedam około ſtroiu/ áby dworzánin nic ſie wdy od zwycżáiu nie odſtrzelał GórnDworz L7, L4, Hh6; KuczbKat 90; Sądźić máią ſpráwiedliwie z reieſtru po Woiewództwiéch iáko wotuią/ nie odſtrzéláiąc ſie od práwá poſpoliétgo [!] SarnStat 854, 868. Cf odstrzelać się od czego w czym, Zwroty.

odstrzelać się od czego w czym (6): Aby też dobrze kto we wſſytkim inym [...] od zgody á yednoſci ſwowolnye ſye odſtrzelał KromRozm III F, I2v; Lecż do tego trzebá pięknych zwycżáiow/ ſkromnośći/ przyſtoieńſtwá/ (od ktorego ſie w żadnym poſtępku [dworna pani] odſtrzeláć nie má) GórnDworz V8v; RejPos 317v; ActReg 40; SarnStat 1025.

W przeciwstawieniu: »trzymać się ... odstrzelać się« (1): Do thego tedy iedynego celu im naprośćiey zmierzáć mamy ábychmy go poználi/ y mocnie ſię go trzymáiąc by namniey ſię od niego nie odſtrzeláli BibRadz *4.

Przysłowie: Unguem latum non discedere, aut transversum digitum a re aliqua, Ná páznokciu ſie od czego nieodſtrzeláć/ nieodſtępowáć. Mącz 503c.

W charakterystycznych połączeniach: odstrzelać się od cnoty, od jedności (3), od natury, od nauki, od Pisma Św., od podobieństw, od porządku apostolskiego, od prawa (2), od prawyj wiary, od przystojeństwa, od rozkazania bożego, od rozumu ludzkiego, od rzeczy, od słow Pańskich, od wolej (Pańskiej) (2), od zgody, od zwyczaju; nie odstrzelać się by namniej, na paznokciu.

Zwroty: »od rzeczy się odstrzelać« = nie być jednoznacznym, dobrze zrozumiałym (1): Ale áby ſię náſze słowá od rzecży nieodſtrzeláły [sed enim ne oratio nostra vagetur et erret]/ trzebá ták rozumieć/ iż Rzecżpoſpolita dobremi zwycżáymi ma być rządzoná ModrzBaz 5v.

[»od rzeczy poczętej się odstrzelać« = zmieniać temat: Iaſna tedi rzecz ieſt/ z tich słow Iana ſwiętego/ iſz bichmy ſię od rzeczi poczętey nieodſtrzelali/ iſz [...] FlinsCunDzień B5.]

Szeregi: »nie uchylać się ani odstrzelać« (1): to rácżey vpátruymy/ [...] ábyſmy [...] pilnuiąc w tych ćiemnośćiách rozumow ludzkich/ świátłośći piſmá ś. od niego ſię nie vchyłáiąc/ áni odſtrzeláiąc: ná ludźiach też y nayświętſzych y nazacnieyſzych/ wiáry ſwoiey nie budowáli. NiemObr 100.

»nie zgodzić się abo się odstrzelać« (1): A kto ſie temu pilno przypátrzyć chce iż namnieyſzego ſłowá nie znaydzye/ ktoreby ſie nie zgodziło/ ábo ſie w cżym odſtrzeláć miáło od ſłow od woley Páńſkiey. RejPos 317v.

W przen (3):
Fraza: »serce się odstrzela« = cor longe est PolAnt (2): lud ten przybliżá śię ku mnie vſty ſwoięmi i tći mię wargami/ Leć ſérce ich daleko śię odſtrzélá odęmnie [tj. od Boga] MurzNT Matth 15/8, Mar 7/6.
Zwrot: »daleko się odstrzelać« = longe esse PolAnt (3): Teżemci iá to vſánié miáł/ że Bóg chce nam być miłościw [...]/ ale śię moi żywot daleko od tego odſtrzéláł/ anim iem Chriſtuſa wyznáwáł. MurzHist H3; MurzNT Matth 15/8, Mar 7/6.
2. Różnić się [w tym: od kogo (5), od czego (3)] (9): CzechEp 226; obaczyliſmy to/ iż text Láćińſki ſtárego przekłádáczá/ acz ſię niekiedy odſtrzela od náſzego Graeckiego exemplarzá/ wſzákże ieſt dáleko prawdźiwſzy á niżli Graecki WujNT przedm 11.

W połączeniu szeregowym (1): Mądrze tedy Pan á ſtworzycyel náſz opátrznoſcyą to przeyrzał yeſſcże gdy dwoye ludzi ſtworzył [...]/ ktore w zgodzye á miłosći thák ſworował/ áby znáć było/ iż gdyby ſie co ſnich vrodzić myáło/ nic ſie nye odradzáło/ áni odſtrzeláło/ áni też odpadáło. GliczKsiąż D2v.

W przeciwstawieniu: »odstrzelać się, [na poły mieć] ... zgadzać się« (1): óno piérwſzé piſánié/ y ototo wtóré/ o mierzániu łaná/ nic ſye iedno od drugiégo nie odſtrzéla/ y owſzem ſye iedno z drugim zgadza. GrzepGeom L4v; [Co nieme ſtworzenie z cżłowiekiem ná poły ma/ á cżym ſię też cżłowiek od niemego ſtworzenia odſtrzela. CiceroKosz 6].

Fraza: »jeden od drugiego się odstrzela« (2): KromRozm I H4 cf W przen; GrzepGeom L4v cf W przeciwstawieniu.
W przen (1):
Zwrot: »daleko się odstrzelać« (1): Weźmiſz to wſſyſtko piſánye przedſye/ á ktemu też przyłoż to/ co nyedawno de Interim piſał/ oglądaſz yáſnye/ yáko ſye dáleko yedno od drugyego odſtrzęla. KromRozm I H4.
a. Być odmiennego zdania [od kogo] (4): Convenit mihi cum hoc de re, Co ſie tknie tey rzeczy/ nic ſie od niego nie odſtrzelam. Mącz 481c.

odstrzelać się w czym (2): W czym nie odſtrzęla ſye też od niego [św. Cypriana] wáſz Bullingerus/ ták piſſąc. KromRozm I O4v; KromRozm II t3.

Zwrot: »daleko się odstrzelać« (1): Seorsum a te sentio, Ynáczey w tey rzeczy dzierże [!] niżli ty. Dáleko ſie od ciebie odſtrzelam. Mącz 383d.

Synonimy: 2. oddzielać się, odłęczać się, odmieniać się, odpadać, odrażać się, odszczepiać się, roznić się.

Formacje współrdzenne cf STRZELIĆ.

Cf ODSTRZELAJĄCY SIĘ

LWil