![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: ODMIENIAĆ | Następne hasło: ODMIENIAJĄCY » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
ODMIENIAĆ SIĘ (103) vb impf
sie (67), się (36).
-e- (102), -ę- (1).o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); -e- (9), -é- (1) RejKup.
| inf | odmieniać się | |||
|---|---|---|---|---|
| indicativus | ||||
| praes | ||||
| sg | pl | |||
| 1 | odmieniåm się | |||
| 3 | odmieniå się | odmieniają się | ||
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | odmieniåł się | m pers | odmieniali się |
| f | odmieniała się | m an | ||
| n | odmieniało się | subst | odmieniały się | |
| fut | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | będzie się odmieniåł |
| imperativus | ||
|---|---|---|
| sg | pl | |
| 2 | odmieniåj się | |
| 3 | niechaj się odmieniają | |
| conditionalis | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | by się odmieniåł |
| f | by się odmieniała | |
inf odmieniać się (14). ◊ praes 1 sg odmieniåm się (3). ◊ 3 sg odmieniå się (31). ◊ 3 pl odmieniają się (22). ◊ praet 3 sg m odmieniåł się (2). f odmieniała się (2). n odmieniało się (2). ◊ 3 pl m pers odmieniali się (5). subst odmieniały się (7). ◊ fut 3 sg m będzie się odmieniåł (1). ◊ imp 2 sg odmieniåj się (1). ◊ 3 pl niechaj się odmieniają (1). ◊ con 3 sg m by się odmieniåł (5). f by się odmieniała (1). ◊ part praes act odmieniając się (6).
Sł stp s.v. odmieniać, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. odmienić.
- 1. Ulegać zmianie, przekształcać się, stawać się innym niż poprzednio; być zmienianym, przeinaczanym; z przeczeniem: trwać w niezmienionym stanie, trwać wiecznie
(81)
- a. Przeobrażać się, przeistaczać się, stawać się czymś innym (20)
- b. O przemienieniu Chrystusa (1)
- c. Zmieniać swoje poglądy, zamiary, wiarę (5)
- d. Dziać się, toczyć się (1)
- e. Zatracać się, ginąć (2)
- 2. Następować jeden po drugim; być zastępowanym czymś innym
(12)
- a. [Robić coś na przemian]
- b. W gramatyce: deklinować się (1)
- 3. Przebierać się, zmieniać ubiór (3)
- 4. Mienić się różnymi kolorami (1)
- 5. Nie dotrzymywać danego słowa (3)
- 6. Różnić się od innych (3)
odmieniać się do czego [= w co] (1): A dla tegoż ſię też do wſzythkiego odmieniáiąc [in omnia transformata] [stworzenie = przyroda] ſłuży twey hoynośći BibRadz Sap 16/25.
[odmieniać się z czego: Na tákiey źiemi kocha śię zboże/ y ſzcżepie też odmienia śię z płonnośći w dobroć owocu Cresc 1571 94, 370.]
odmieniać się k czemu (1): Wſſytki nocne burzliwe mgły y gęſte cżarnośći/ Ty ſie práwie odmieniáyą nam k wdzyęcżney ſwiátłośći [nox sicut dies illuminabitur Vulg Ps 138/12–13] LubPs eev.
[odmieniać się ku czemu [= przybierać coś]: bowiem táki [człowiek] odmienia śię z zuchwáłośći w nabożność/ z łákomſtwá ku ſzcżodrośći/ z pychy w pokorę Cresc 1571 370.]
odmieniać się nad co [= od czego] (1): STAránie ſie nie zmieni nic Przodków poſtępkow [...]. Nie odmieniáiąc ſie nic nad ſpráwy przodków ſwych MycPrz I A2v.
odmieniać się w kogo, w co (4): Leop Eccli 6/9; Abowiem ſie to páńſtwo [rzymskie] [...] w rozliczne Regimentá odmieniáło. Byli Krolowie/ byli potym Senatorowie/ y rozlicżni ſtanowie y vrzędnicy/ byli potym Ceſárze RejAp BB3v; RejZwierc 241v; JanNKarKoch G2.
odmieniać się w co [= przybierać co] (2): Bo z pićia zbytniego odmieniáią ſię ludżie [!]/ nie inácżey iedno iáko od Cyrcewych trunkow w rozmáite kſztałty/ á iáko Virgilius powieda/ w twarz y w ſkorę bydlęcą. ModrzBaz 52v; KlonWor 2; [gdyby tákiego winá przylał w drugie choćia dobre [...]/ tedy śię też od niego pſuie á w iego zły ſmák odmienia. Cresc 1571 347, 94, 370]. Cf »odmieniać się w naturę inszą«.
odmieniać się w czym [= pod jakim względem] (1): RejPos 302 cf »nieodmiennie stać a nie odmieniać się«.
W porównaniach (5): Zaſz tákich nie widamy co ſie ożeniáią/ Iáko gęśi ná wioſnę ták ſie odmieniáią. RejWiz 56v; Powieść człowieká pobożnego ieſt vſtáwiczná mądrość/ ále ſzalony odmienia ſię iáko mieſiąc. BibRadz Eccli 27/11; Nie odmieniayże ſie iáko Márzeć ná Wioſnę/ gdzie iednego dniá będzie y deſzcż y iáſno y krupy/ ále ſtoy ſtátecżnie przy onych ſwych pocżćiwych obycżáioch RejZwierc 24v; Widziſz żeć ſą ná ſwiecie ty wſzytki rzecży około ktorych ſie náſze ſmyſły wiercą á odmieniáią/ iáko plewy ná ſcieſce/ ktore álbo podepczą/ álbo ie wicher roznieſie. RejZwierc 103v; Z kąd tę nieſtałość białégłowy máią/ Ze ſye/ iáko wiátr letni/ odmieniáią. KochPieś 16. [Cf też c. Zwrot.]
W charakterystycznych połączeniach: czasem się odmieniać, często(kroć) (6), na czas, ustawicznie; odmieniać się dziwnemi sposobami; odmieniać się z bojaźni, z gniewu, z picia, z pracej, z wesela; odmieniać się w swą naturę, w rozmaite kształty, w zły smak; odmieniać się nad sprawy przodkow.
»odmieniać się na lepsze« (1): NAwiedzenie ſług Bożych/ domom obcym/ ſzczęśćie iákie y błogoſłáwieńſtwo przynośi: gdy w nie wchodzą/ mieścá ſię vśláchćiáią y odmieniáią ná lepſze. SkarKaz 579a.
»odmieniać się w naturę inszą« (1): pan Kochánowſki chciał áby ná zádnym /o/ po którymby ſzłá litèrá m/ albo n. krèſká żadna kłádźiona nie byłá; iáko w tym ſłowie dom/ dzwon/ etć. á to względem tego, że ſie to /o/ odmienia w náturę inſzą gwoli m/ álbo n JanNKar F2.
»rozno się odmieniać« (1): bywać też to w káżdey ſpráwie ziemſkiej/ iż ſie rozno rzecży odmieniáć muſzą RejPos 37.
»nieodmiennie stać a nie odmieniać się« (1): vpomináiąc mocno káżdego/ áby nieodmiennie ſtał/ á nie odmieniał ſie w poznániu Páná ſwoiego Iezuſá Kriſtuſá. RejPos 302.
odmieniać się na co (1): Kiedy iuż [mgły] wzgorę doydą powietrza źimnego/ To ſie iuż tám odmienia záwżdy nacż dziwnego. Albo w deſzcż álbo w krupy/ á cżáſem też w grády RejWiz 150v.
odmieniać się w kogo, w co (9): Thuć dopiero widźiemy iáko ſzáthan ſzáleie/ y iáko ſię w dźiwne potwory odmienia GrzegRóżn F4v; OrzQuin Vv; RejPos 251; RejPosWiecz3 96v; WujJud 163v; Ziemſkie rzecży odmieniáły ſie w wodne/ á pływaiące odmieniáły ſię wziemię. BudBib c2v; w Polſkim [języku] iuż ná tym mieyſcu, odmięnia ſie /g/ w literę /i/ JanNKar E4; vcżyniliſmy dekret/ iż to ieſt bluźnierſtwo wielkie/ mowić/ áby ſię chleb iſtotnie odmieniał w ćiáło Páńſkie. ReszPrz 58.
odmieniać się w kogo, w co [= przybierać coś] (6): Abowiem thám niebywa prawdziwe wyrzucenie Dijabłow/ iedno tylko ludzkie zmamienie/ gdzie ſie Duch nietzyſty odmienia w poſtáwę Aniołá ſwiátłośći KrowObr 120v; WujJud 164v; Nád wſzyćiek rozum świeckiey Philozophiey/ odmienia ſię iśtność chlebowa/ w iſtność inſzą SkarŻyw 337; iż to cokolwiek ſię w tákie y owákie oſoby odmienia/ cokolwiek náturę inſzą ná ſię bierze/ [...] żadną miárą tho wiecżnie trwáć nie może CzechEp 214; Słowo sſtáło ſię ćiáłem: áby ſię człowiek pokármem nápráwił: á ćiáłá Bogá ſwego pożywáiąc/ w Bozką ſię náturę odmieniał y ſynem Bożym zoſtawał. SkarKaz 488b, 84a.
W połączeniu z wyrazem określonym przydawką „inszy” (2): [w koronacji] maſz téż to/ iż przez świątość pomázánia świętégo/ któré od Kápłaná Król bierze/ tych rzeczy doſtawa/ ſercá nowégo/ przez któré odmienia ſye w człowieká inſzégo OrzQuin Vv; SkarŻyw 337.
W charakterystycznych połączeniach: istotnie się odmieniać, prawie, wielekroć, nad wszyciek rozum; w [jaką, czego] istność się odmieniać (2), w [jaką] naturę, w [jaką] osobę; mocą słowa bożego się odmieniać, sprawą boską.
W porównaniu (1): CzechRozm 172 cf Zwrot.
odmieniać się na co (1): iáko ſie záwżdy odmieniáć miáły kroleſtwá na inſze narody RejAp 63.
odmieniać się za co (1): Tempus Hyemis vertitur, vel mutatur aestate, Odmienia ſie zá láto. Mącz 486a.
odmieniać się po kim [w podmiocie i dopełnieniu ten sam rzeczownik] (1): nie tylo domy y fámilie: ále y Kroleſtwá y Monárchie wielkie vſtáią y vpadáią/ y narod ſię po narodźie ná źiemi odmienia. SkarKazSej 664a.
odmieniać się w czym (1): Kápłáńſkich fámiliey 24. bylo/ [...] á co tydzień ſię w ſlużbie Páńſkiey odmieniáły. LatHar 685 marg.
odmieniać się czym od kogo (1): KrowObr 133v cf Szereg.
Synonimy: 6. oddzielać się, odgraniczać się, odłączać się, odrażać się, odstrzelać się, odstrzelawać się.
Formacje współrdzenne cf MIENIĆ.
MP