[zaloguj się]
[pdf]

OKAZAŁY (71) part praet act

o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); -kå- (68), -ka- (3); -kå- : -ka- Mącz (8:1), WujJud (1:1), LatHar (22:1).

comp i sup (5 + 1) (nå)okåzalszy (6).

Fleksja
sg
mNokåzały, nåokåzalszy fNokåzałå, okåzalszå nNokåzałé
Gokåzał(e)go, okåzalsz(e)go Gokåzał(e)j Gokåzał(e)go
Aokåzały Aokåzałą Aokåzał(e)
I Iokåzałą Iokåzałym
L Lokåzał(e)j Lokåzałym
pl
N m pers okåzali
m an okåzał(e)
G okåzałych
D okåzałym
A subst okåzał(e)
I m okåzalsz(e)mi
f okåzałymi
L okåzałych

sg m N okåzały, nåokåzalszy (12). ◊ G okåzał(e)go, okåzalsz(e)go (4). ◊ A okåzały (3). ◊ f N okåzałå, okåzalszå (10). ◊ G okåzał(e)j (7). ◊ A okåzałą (2). ◊ I okåzałą (1). ◊ L okåzał(e)j (1). ◊ n N okåzałé (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G okåzał(e)go (2). ◊ A okåzał(e) (2). ◊ I okåzałym (1). ◊ L okåzałym (1). ◊ pl N m pers okåzali (3). m an (cum sb: konie) okåzał(e) (1). ◊ G okåzałych (8). ◊ D okåzałym (4). ◊ A subst okåzał(e) (2). ◊ I m okåzalsz(e)mi (1). f okåzałymi (1). ◊ L okåzałych (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

I. W funkcji przymiotnika (69):
1. Widoczny; conspicuus, eminens, monstrabilis, prospicuus, spectabilis Cn (2): wniedźielę poranu/ gdy było po mſzy/ ſtanął na okázałym mieścu MurzHist D2; Wielkie y mocne drzewo/ ták iż wyſokość iego dothykala niebá/ á rozſzerzało ſię aż do granice wſzey źiemie [aspectus eius ad finem universae terrae]. (marg) Drudzy wykłádáią á okazále było. (–) BibRadz Dan 4/8.
2. Postawny, dorodny; conspectus Mącz, Cn; speciosus Cn (8): Przyćiągnął theż od Papieżá ze cżterem tyſięcy ludu/ pięknie okazáłego Hánnibál Kártágińſki. BielKron 306, 307; nihilo mea turba quam illius conspectior erit, Nie mniey moyá gromádá będzie okazáła yáko y yego. Mącz 405c; Konie wypráwne/ koń w koń okazáłe/ Nioſą ná ſobie chłop w chłop/ ieźdzce śmiáłe GrochKal 25.
Wyrażenia: »postawa okazała« (1): Ale ktoż háyno idźie? twarz widzę spániáła/ Y poſtáwá ná wſzyſtkim bárzo okazáła WitosłLut A3.

»światu okazały« (1): Bądź poſtáwny ſwiátu okazáły/ Boś w vrodzye dobrze doſkonáły BielKom F4.

a. Wysoki (o szczegółach urody) (2): Vſtá twoie korałowé: [...] Szyiá pęłna okazáła KochSob 68; iey wdźięcżne cżoło okazáłe. Wieńcem ozdob mirtowym SapEpit B3v.
3. Wspaniały, doskonały, godny podziwu; może też: znany i szanowany; magnificus Modrz; vigens JanStat (59): Tám Chore vrodzenia okazáłego/ iężyká y rozumu doſpiáłego [...] podwiodł lud poſpolity ná Moiżeſzá BielKron 40v, 460v; Laete indolis puerulus, Weſołego/ Ochotnego/ Okazáłego dofcipu. Mącz 168d; BielSpr 46; ći ktorzi ſię vrzędow łákomie dopiráią w wielkich zbytkoch żywą/ chcąc ſię tem ſpoſobem zdáć okazálſzemi ModrzBaz 50; Tyś ieſt oná błogoſłáwiona niewiáſtá/ [...] ſławna rozliczną y okazáłą cnotą LatHar 464; Przyimi/ IESV namilſzy/ Wianek znákomity. Z twoich ſpraw okazáłych nabożnie vwity. LatHar 552, 58, 158, 219, 245, 396 (12); SzarzRytLeśn ktv.

okazały czym (5): Wprawdźieć praca ieſt rolą oráć/ ále záś dáleka od woyny: ćiężkié żołniérſtwo/ ále záś zacnośćią okazáłé OrzJan 52; VRzędów wſzyſtkich Króleſtwá náſzégo nikomu/ iedno oſobam dobrze záſłużonym/ láty/ dowćipem y mądrośćią okazáłym/ y iedno tutecznym rodakóm nie rozdáwáć. SarnStat 484, 71, 484, 909.

okazały w czym (10): KochPs 170; nie wſtydźili ſię y o tych ceremoniách piſáć/ ábo one wykłádáć/ záwołáni w náuce y okazáli w cnoćie ludźie LatHar 81, +2, 1, 66, 287, 325 (9).

W porównaniu (1): Iáſna ieſt zorza/ iaſno ſłońce páła/ Ták będźie y twa cnotá okazáła. KochPs 52.

W charakterystycznych połączeniach: okazała(-y, -e) chuć (chęć) (2), cnota (14), dowcip (2), męstwo (mężność) (2), nauka; w cnocie okazały (10), dowcipem (2), laty (4), mądrością (3), w nauce (4), rozumem (2), zacnością.

Szeregi: »okazały, (i) świetny« (2): KochPs 170; nie wygrałby ná nim [szatanie]/ y przed nim/ y naokazálſzy w cnotách/ y naſwietnieyſzy w pobożnośći cżłowiek. LatHar 639.

»wysoki a (i) okazały« (2): Moglibyſmy do wyſokich y okazáłych cnot przyść y my/ tą świątośćią rátowáni. LatHar 253, 204.

a. Wystawny, bogaty, świetny, ozdobny; luculentus, pellucibilis, splendidus Mącz; ab aspectu decorus, magnificus, ostensionalis, spectabilis Cn (18): weſele było okazáłe ze wſzytkiemi krotofilámi. BielKron 238v; Mącz 201a, c; ModrzBaz [38]; KROLE Polſkie do ćiebie nioſę/ możny Pánie/ Acż twey oſobie ſnadź to zá dar lichy ſtánie. Gdyż wáſzmość godzien dáru coś okazálſzego KlonKr Av.
Szeregi: »pyszny, okazały« (1): Tragoedia, Stároſwiecki wymysł ſpráwowánia gier/ [...] ſrzodek gry bywał pyſzny okazáły/ ále koniec ſmutny. Mącz 460c.

»okazały i strójny« (1): vkázował Kápeluſz ná głowie okazáły y ſtroyny KlonFlis A2.

»(jasny), świetny, (i) okazały« (2): Mącz 409c; ći w ſwietnych y okazáłych pocztách wyiechawſzy z Krákowá przez Sląſko y Moráwę do Tręczyná przyiácháli StryjKron 727.

α. O rzeczach, zwłaszcza budowlach: wspaniały, wielki; altus, praeclarus Vulg, Cn; conspiciendus Cn (9): domy twoie okazáłe wywrocą Leop Ez 26/12, 1.Mach 13/27; Piſzą iż tá trzećia wieżá acż mnieyſza ále okazálſza byłá BielKron 270v, 259v; Mącz 8a; KochPs 136; SLicżna Iuno [...] Ieſli ieſzcże y on twoy woz maſz okazáły/ [...] Spuść ſię w nim do nas proſzę WitosłLut A4.

okazały w czym (1): Y záſię Szaroſz zamek bárzo też ognieły. Acż ieſt ná bárzo wielki y wyſoki gorze/ Z dálekiego poyźrzenia okazáły w murze. Ale w mocy máło co mocnieyſzy nád iáie CzahTr Hv.

W połączeniu szeregowym (1): nigdy bogátſza/ budownieyſza/ okázálſza y ozdobnieyſza Polſká nie byłá/ iáko dźiś ieſt. WujJud A3v.

b. O stylu mówienia lub pisania: ozdobny, kwiecisty (5): gdy ſie oney świętey á mądrey proſtoćie ſtárſzych náſzych przypátrzymy/ naydziemy/ że ácż ſie oni o Wierze diſputowáć/ okazáłą mowę wyſtáwowáć [...] nieumieli: iednák im przedśię ná tym nic nieſchodźiło WujJud A2v; CzechRozm 121; CzechEp 69; Więcey ſtrzegą powagi/ okazáłey mowy/ Niżli coby przynioſło nam pożytek zdrowy BielSjem 3.

W połączeniu szeregowym (1): Affectatus scriptor, Autor álbo skłádácz który ſie ná wyſoką okazáłą á wyſtáwną rzecz ſádźił. Mącz 114d.

II. W funkcji imiesłowu biernego: okazany; zrobiony w sposób, na podstawie którego można powziąć określone przekonanie (2):
a. Zaprezentowany w działaniu, ujawniony; experrectus Mącz (2): ziecháli ſie do martwey wody Ceſarz y krol s krolową Leonorą/ á tám byli kilko dni weſeli z rádoſcią w okazáłey przyiáźni. BielKron 191; Mącz 111c.
b. [Podany do wiadomości:
Wyrażenie: »jaśnie okazały«: Dwa tiſzyąca trffał ten ſwiat okrum słuſznego porzątku/ y okrum zakonu y słowa Bożego iaſnie okazałego FlinsCunDzień D6.]

Synonimy: 3. świetny, wysoki; a. pyszny, strojny; a. budowny, ozdobny; b. wysoki, wystawny.

Cf [NIEOKAZAŁY]

MM