[zaloguj się]
[pdf]

OPAŚĆ (63) vb pf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf opaść, opadnąć
praet
sg pl
1 m opådłem m pers
3 m opådł m pers opadli
f opadła m an
n opadło subst opadły
plusq
pl
3 subst opadły były
conditionalis
sg pl
3 f by opadła m an
n subst by opadły

inf opaść (6), opadnąć (1); opaść : opadnąć FalZioł (1:1). ◊ fut 2 sg opadniesz (1). ◊ 3 sg opadnie (9). ◊ 3 pl opadną (7). ◊ praet 1 sg m opådłem (2). ◊ 3 sg m opådł (5). f opadła (3). n opadło (5). ◊ 3 pl m pers opadli (3). subst opadły (18). ◊ plusq 3 pl subst opadły były (1). ◊ con 3 sg f by opadła (1). ◊ 3 pl subst by opadły (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. Intransit. (52):
1. Wykonać ruch w dół; cadere Vulg, PolAnt; decidere, defluere Vulg; cessare, deferri PolAnt (33): Roresco, [...] ut terra rorescens, Roſá opádłá. Mącz 358c.

opaść z kogo, z czego (8): Iuż cudze obercuchy dawno z niey opádły. RejWiz 98; Leop Act 12/7; BibRadz Act 12/7; BielKron 52; BudBib I 102a marg; SkarŻyw 152; WujNT Act 12/7; A teraz pás ſłábieie/ chce mi z niego [brzucha] opáść/ Przetoż bárzom troſkliwy/ cżym wżdy go mam nápáść. PaxLiz C4.

opaść komu (2): Y opádły mu łańcuchy z rąk. BudNT Act 12/7; PaxLiz C4.

Fraza: »opadły łańcuchy« = ceciderunt catenae Vulg, PolAnt (4): thedy opádły łáncuchy z rąk iego. Leop Act 12/7; BibRadz Act 12/7; BudNT Act 12/7; WujNT Act 12/7.
W przen (2): Bo ci mieczem pobići dawno leżą w źiemi/ Kiedy y Sokół [twierdza moskiewska] opadł KochJez B2.

W porównaniu (1): á wſſyſtko rycerſtwo ich opádnie/ iáko opáda liſt z Winá y z Figi. Leop Is 34/4.

a. Oderwawszy się spaść (o liściach, płatkach kwiatów itp.) (12): á około latoroſli kwiatek białawy, gdi kwiatek opadnie/ thedi nanim iagody zielone zoſtaią. FalZioł I 114a; WróbŻołt 1/3, Bv; Leop Is 28/4; BibRadz Is 18/5; y w winnicy twoiey nie zbieray gronek ktore przed tim ſámy opádły były. RejPos 68.

opaść od czego (1): Mącz 429a cf W przen.

opaść z kogo, z czego (5): FalZioł I 68d; KrowObr Av; Podle rzeki [...] vroſtą drzewá owocowe káżdego rodzáiu/ s ktorych liſcie nigdy nie opádnie RejAp 188; RejZwierc 21v; SkarKazSej 682b.

W porównaniu (1): Pátrzćie ná bliſką ſąśiedzką źiemię Węgrow niegdy bogátych y możnych. Ná ono złote iábłko ktoleſtwa [!] ich/ iáko ná oblećiáły dom/ iáko ná dąb z ktorego liśćie opádły SkarKazSej 682b.

W przen (1): Est iam annus ut repulsam tulit, Iuż temu rok yeſt yáko opadł od doſtoynośći/ yáko go nie chciano na doſtoyność prziyąć Mącz 429a.
b. Wypaść (o włosach, pierzu itp.) (6): Włoſam opadnąć niedopuſzcża. FalZioł ‡c; Gdy vwarzyſz rzeżuchę w winie á tym winem włoſi zmacżaſz, vmocnia ie y opaſc niedopuſzcża. FalZioł I 90a; Oczko 10v.

opaść z kogo (1): A ſkoro z niey opádło ono pyękne pirze RejWiz 98.

opaść na kim (1): Mieſzkał y ná iednym bágniſku, ktore zowią Orygáryum: gdzie prze ſmrod y złe powietrze ſpuchł był/ y włoſy wſzytkie ná nim opádły SkarŻyw 573.

Fraza: »włosy opadną, opadły« (2): A kto tego zámieſzka/ przyydźie mu mdłość oczu/ boleść: [...] włoſy opádną/ boleść zębow/ káſzel/ remá y inne niedoſtátki. SienLek 15v; SkarŻyw 573.
c. Oderwawszy się zniknąć (o trądzie, bielmie itp.); spargere PolAnt [z kogo, z czego] (3): y opádło bielmo z ocżu iego BibRadz Tob 11/10; RejZwierc 64v; BudBib Tob 11/10.
2. Zwiędnąć, uschnąć; decidere Vulg (1):

W porównaniu (1): Abowiem weſzło ſłońce z vpalenim/ y vſuſzyło trawę/ y kwiát iey opadł/ y zginęła oná śliczność oblicza iego: ták też bogáty w drogách ſwoich vwiędnie. WujNT Iac 1/11.

3. Obniżyć się, zmniejszyć, zapaść w głąb; deficere PolAnt (8): Tákowego vmárłego nigdym ia nie widział/ twarz ſie nie przemieniłá/ [...] ocży nie opádły nos ſie nie oboſtrzył HistRzym 17.

opaść z czego (3): A zátym Noe poznał iż wody opádły z źiemie. BibRadz Gen 8/11, Gen 8/8; SkarŻyw 270.

opaść na czym (1): opádły wody ná ziemi [imminutae sunt aquae super terram]. Leop Gen 8/13.

Fraza: »wody opadły, woda nie mogła opaść« = cessaruent a. imminutae sunt aquae Vulg; defecerunt aquae PolAnt [szyk zmienny] (6:1): Leop Gen 8 arg, 13; Tákże wody tám y ſám płynące/ zśćiekły z źiemie/ á przy ſkończeniu pułtoru ſtu dni opádły. BibRadz Gen 8/3, Gen 8/8, 11; BielKron 8v; SkarŻyw 270.
4. Zmniejszyć się, zaniknąć, schudnąć, amitti Mącz, Cn; emacrari, gracilescere, macere, macescere, macrescere Cn (6): Kobyłki kiedy opádły/ A nie miáły co by iádły: Bardzo śię ſą zátroſkáły BierEz Mv; Leop Iob 19/20; Mącz 66b; dał iey [...] oney ſie wody nápić od ktorey mięſo opádło/ á wnethki vſchnęłá HistRzym 64v.
Szereg: »ścieńczeć a opaść« (2): Gdy nagle pierſi zcieńczeią á opadną. Tegoſz dnia odeſzcia [płodu] trzeba ſie bać. FalZioł V 31, V 31.
5. Być ogarniętym; corripi, obruei Mącz [czym] (3): Madeo [...] Moknę, Ieſtem mokrym, opadłem deſzczem. Mącz 203b, 346b, 361d.
6. Po wykonaniu ruchu w dół zatrzymać się w nowym położeniu (1): Ieſliżeś ſie piwá obiadł/ Wáruy byś ze wſchodu nie ſpadł. Ieſli ſtąd zlećiſz ſokole/ Pewne opádnieſz ná dole. RejZwierc 237.
II. Transit. Napaść, otoczyć; ogarnąć; circumvenire Mącz, Cn; adoriri, assequi, offundere Mącz; ambire, cingere, claudere, includere Cn [w tym: kogo, co (9)] (11): RejRozm 394; Circumvenire per insidias, Chytrze á táyemnie opáść/ ogárnąć/ obtoczyć. Mącz 482c, 140a, 243c; KlonŻal C4; PudłFr 43; Opádli duſze mą/ pełni ochoty Nieprzyiaćiele GrabowSet Ov; KmitaSpit C3v; Zárázem go opádli, miłośćiwáć ieli, Z goſpody ná goſpodę prowádząc po nocy CiekPotr B3.

opaść z czym (1): Gladiis aliquem adoriri, S mieczem kogo opáść/ S mieczem ſie ná kogo rzućić. Mącz [269]a.

W porównaniu (1): Kiedy ćię więc opádną/ iákoby ſczęniętá. KochFr 130.

Synonimy: I. 1. zlecieć; 2. uschnąć, zwiędnąć; 3. spłynąć; 4. schudnąć; 5. ogarnąć; II. napaść, okrążyć, otoczyć.

Formacje współrdzenne cf 2. PAŚĆ.

Cf OPADŁY, OPADNIENIE, OPADNIONY

MMk