Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZMAWIAĆ

Następne hasło: ROZMAWIAJĄCY »

ROZMAWIAĆ SIĘ (73) vb impf

sie (64), się (9).

o oraz drugie a jasne; w inf -måw- (7), -maw- (11); -måw- MurzHist; -maw- ForCnR; -måw- : -maw- Mącz (1:8), RejPos (2:1), CzechRozm (3:1); w pozostałych formach -måw- (48), -maw- (3); -maw- BibRadz, -måw- : -maw- RejPos (15:1), CzechRozm (12:1).

Fleksja

indicativus
inf	rozmåwiać się
praes
	sg	pl
1	rozmåwiåm się
2	rozmåwiåsz się
3	rozmåwiå się	rozmåwiają się

praet
	sg		pl
1	m	-m, -em się rozmåwiåł	m pers
3	m	rozmåwiåł się	m pers	rozmåwiali się

fut
	sg		pl
1	m	rozmåwiać się będę	m pers	rozmåwiać się będziemy, będziem się rozmåwiać
3	m		m pers	będą się rozmåwiać

imperativus
	sg
2	rozmåwiåj się

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś się rozmåwiåł	m pers
3	m		m pers	by się rozmåwiali

inf rozmåwiać się (18). ◊ praes 1 sg rozmåwiåm się (3). ◊ 2 sg rozmåwiåsz się (1). ◊ 3 sg rozmåwiå się (5). ◊ 3 pl rozmåwiają się (4). ◊ praet 1 sg m -m, -em się rozmåwiåł (2). ◊ 3 sg m rozmåwiåł się (17). ◊ 3 pl m pers rozmåwiali się (7). ◊ fut 1 sg m rozmåwiać się będę (2). ◊ 1 pl m pers rozmåwiać się będziemy (1), będziem się rozmåwiać (1) RejPos (1:1). ◊ 3 pl m pers będą się rozmåwiać (1). ◊ imp 2 sg rozmåwiåj się (2). ◊ con 2 sg m byś się rozmåwiåł (1). ◊ 3 pl m pers by się rozmåwiali (1). ◊ part praes act rozmåwiając się (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. rozmówić.

Znaczenia

1. Wymieniać wypowiedzenia, toczyć rozmowę; dyskutować (71)
- Przen: Rozliczać się (1)
- a. O porozumiewaniu się z Bogiem: modlić się; też: o Bogu mówiącym do ludzi (23)
  - Przen (3)
    - a) O wypowiedziach Pisma Świętego (2)
- b. Naradzać się (2)
2. Mówić, wypowiadać się (1)
3. Rozważać, rozmyślać (1)

1. Wymieniać wypowiedzenia, toczyć rozmowę; dyskutować;(sermonem) conferre, habere sermonem, colloquia a. sermones serere, sermocinari Mącz (71): RejKup x5; Conferre et confabulari, Rozmáwiáć ſie. Mącz 122c; Conferunt sermones inter se, Rozmawiayą ſię. Mącz 122d, 386d [2 r.]; A Gdy ſie Apoſtołowie ieſzcże rozmawiáli/ tedy ſtánął Pan Iezus w pośrzodku ich [Vulg Luc 24/36] RejPos 114.

rozmawiać się z kim (31): O iako ſſcżęſny ij ſwięty on dom byl/ [...] gdzie ſie rozmáwiál pán z ſlugami/ miſtrz z zwoleniki. OpecŻyw 169v; ForCnR C4; Za thą chwilią prżj nym ſiędzę [lege: siędę] A ſnim ſię rozmawiacż będę. RejKup q5v; RejWiz 178v; Instituere sermonem cum aliquo, Wdáć ſie s kim w rzecz álbo począć ſie s kim rozmáwiáć. Mącz 386d; Cum aliquo secreta colloquia serere, Táyemnie ſie s kim rozmáwiáć. Mącz 386d; Audire et reddere voces notas, Vkładnie ſie s kim rozmawiać. Mącz 504c, 386d [3 r.]; Thu dopirko mogli [uczniowie] podeprzeć oney mocney wiáry ſwoiey o możnośći iego [Jezusa]. Iż áni ſie z nimi rozmawiáiąc/ áni ſie ich dotykáiąc vcżynił on dziw/ iż wneth zbielał á był vlecżon on trąd márny ich. RejPos 214, 112v marg, [203]v; RejZwierc 111v, 160; HAnibál z Antyochem gdy ſie rozmawiáli/ Około ſpraw Rycerſkich ſnadź náukę dáli/ Temu to Stużeńſkiemu PaprPan Cc2; Rozmawia ſię Pan Ieſus v ſtudni z Sámárytanką. WujNT Ioann 4 arg, Ioann 1 arg; [A tak wam tego więcej powtarzać nie chcemy de his raczej coram latius z wami się rozmawiać chcemy. ListyZygmAug 1550/162; BzowRóż 79]. Cf rozmawiać się z kim około czego; z kim o kim, o czym; »rozmawiać się z sobą«.

rozmawiać się z kim około czego (1): iął śię ſtęmi ktore miáł naprzychylniéyſzé/ około tyito ſwei nieſzczeſnéi rzeczy rozmawiać/ i myśl ięm ſwoię powiedać/ że [...] MurzHist D.

rozmawiać się z kim o kim, o czym [w tym też: [de aliqua re]] (11): Choć ſie ze mną o zakonye thwym rozmawyáli/ Lecż widząc w nim biegłość moię wnet mi pokoy dáli LubPs bb4; A s kimże ſie tedy nam nawięcey o tym Pánu rozmawiáć przyſtoi/ ábo gdzie by go ſzukáć? RejPos 112v, 67v, 112, 112v, 113; á práwie nigdy śie [Pan] o męce ſwoiey z Apoſtoły nierozmawiał/ áby też o zmartwychwſtániu mowić niemiał. KuczbKat 50; y dla tego ſie o BOgá tego ſpráwách z táką pilnośćią ſtobą rozmawiam CzechRozm 183; CzechEp 6, 175; [ListyZygmAug 1550/162].

rozmawiać się o kim, o czym (17): iáko Ewányelia ſwiádcży/ iż gdy Apoſtołowie ſwięći byli zgromádzeni/ á rozmawiáli ſie o wielmożnośći Boſtwá iego/ nic do nich nie zámieſzkał/ ále ſtánąwſzy w pośrzodku nich/ rzekł do nich: Pokoy wam. RejPos 114, 112, 112v [2 r.], 114; Piſał też [Rej] záſię dla kmiotkow/ Woytá s Pánem á s Plebanem/ iáko ſie też o ſwych doległoſciach rozmawiaią. RejZwierc Aaav.Cf rozmawiać się z kim o kim, o czym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: o tym (1)] (2): Tu ſie ieſzcże z wiecżorá pilnie rozmawiáią/ Przy grochu przy kápuſcie co poſtáwić máią. RejWiz 15; RejPos 112v.

Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu nadrzędnym (1): iż ći dwá ktorzy ſzli ták rozmawiáiąc ſie o thym Pánu náſzym/ iż ieſzcże práwie nie dowierzáli themu iego z martwych wſtániu. RejPos 112.

W połączeniach szeregowych (3): Prziſzedſzi tedy młodźieniecz [...] s panem ſtaroſtą Swąwolą/ ij ze wſzytkimi onymi [...] iął [...] s nimi ſie rozmawiaćz/ śmiáćz/ krotofilićz ForCnR C4; Tákże też ty iedno cżyń nędzny cżłowiecże/ ſzukay/ á pytay/ á rozmawiay ſie s kim możeſz [...] o tym Pánu ſwoim RejPos 113, 112.

W charakterystycznych połączeniach: rozmawiać się pilnie (z pilnością) (2), tajemnie, układnie.

Zwroty: »miedzy sobą się rozmawiać« (1): A iżeby rzecz łácnyeyſſa ku poyęćyu byłá/ [...] ták ſye nápiſáło yákoby ſye dwá myedzy ſobą rozmawyáli KromRozm I A2.

»rozmawiać się z sobą« [w tym: o czym (1)] [szyk zmienny] (2): RejPos 28v; do ktorych [szkół] ták młodźi iáko y ſtárzy dni pewnych ſię ſchodzą/ o świętych rzecżách/ o popráwieniu żywotá/ [...] dla pożytku duſznego/ cudnie ſię z ſobą rozmawiáiąc. ReszHoz 132.

Szeregi: »rozmawiać się albo powiedać« (1): żonká s pánienkámi ſzyie/ też ſie s tobą rozmawia/ álbo też co powieda RejZwierc 111v.

»pytać się, (a) rozmawiać się« (3): A tám dopiro Duch ſwięty gdy obacży chutliwe ſtáránie twoie/ iż ſie o nim ták pilnie pytaſz/ iż ſie o nim s kim możeſz rozmáwiaſz/ obiáśni ſerce twoie RejPos 112v, 112v [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

Przen: Rozliczać się (1):

Zwrot: »rozmawiać się z światem« (1): Támże w tey Okſzy [...] powiádał [Rej] iż miał wolą ſwe kośći położyć/ Pánu Bogu wſzytko porucżywſzy/ ták iáko o tym nadobnie w onych wirſzoch rozmawiáiąc ſie s ſwiátem nápiſał. RejZwierc Aaa2.

a. O porozumiewaniu się z Bogiem: modlić się; też: o Bogu mówiącym do ludzi [z kim] (23): BibRadz Ex 30/36; Pátrzayże iáko to ieſt wdzięcżny á poważny dzień v Páná tego/ że y táiemnice ſwe zyawia/ y wdzięcżnie ſie rozmawia z wiernemi ſwemi RejAp 11; Iesli nie przyſtoi Bogu rozmawiáć ſie z Anioły tedy też y z ludźmi. CzechRozm 17v marg; Gdzie zás potym tenże Iezus Chriſtus w nocy przez widzenie/ z wiernym vcżniem ſwym Anániaſzem ſie rozmáwiał CzechRozm 201; ná ktorego [św. Pawła] ſam Chriſtus z niebá wołał/ y z nim ſie rozmawiał CzechRozm 201, 17v [2 r.], 18 [2 r.], 89, 200v, 202 [2 r.], *3v; CzechEp 185.

rozmawiać się przez kogo (1): Bog do ludzi [anioły] poſyłał/ á z nimi ſie przez nie rozmawiał. CzechRozm 49v.

rozmawiać się o czym (1):ktore [obietnice Bóg] przodkom náſzym cżynił/ y z nimi ſie o tym rozmawiał. CzechRozm 25v.

W charakterystycznych połączeniach: długo rozmawiać się, rozlicznie (rozlicznemi obyczajmi) (2), wdzięcznie; w prośbach rozmawiać się.

Zwrot: »z Panem (a. Bogiem, a. Chrystusem) się rozmawiać« = modlić się (3): Y Sálomon gdy s Pánem w prośbach ſie rozmawiał/ Tedy ſobie napilniey to ná nim wymawiał. By go nędzą nie karał RejWiz 14; iż go [Boga] ták przedtym inſzy wierni wzywáli/ y z nim ſie wzywáiąc go rozmawiáli CzechRozm 200v, **3v.

Szereg: »wzywać i rozmawiać się« (1): Okazánie z ſłowá Bożego/ iż Chriſtuſá wierni iego wzywáli/ y z nim ſie rozmawiáli. liſt 220.b CzechRozm **3v.

Przen (3):

W porównaniu (1): Y wſzędy á wſzędy [Bóg] iáko miły ociec rozmawia ſie z námi iáko z właſnemi ſynacżki ſwoiemi. RejPos 4.

a) O wypowiedziach Pisma Świętego [przez kogo, przez co] (2): Iż rozlicżnie á rozlicżnemi obycżáymi rozmawiał ſie z námi Pan náſz przez rozlicżne piſmá/ iuż y przez Proroki ſwoie RejPos 325v, 134v.

b. Naradzać się; deliberare Mącz, Cn; censere, considerare, consiliari, consulere, consultare Cn [w tym: z kim (2)] (2): Cum amicis deliberare, Rádźić ſie/ rozmáwiáć ſie s prziyaćioły. Mącz 191b; Tymże obycżáiem y Páweł ſ. zzywáiąc Stárſze do Miletu/ á z nimi ſie rozmawiáiąc/ powiáda ie być Biſkupmi. RejPosRozpr c3.

[rozmawiać się około czego: My też tu z tymi pany około tej moskiewskiej rzeczy się rozmawiać i od nich radę brać będziemy ListyZygmAug 1553/255; Ksiądz arcybiskup do panów: Nic inego nie odpowiedział około obrony podolskiem ziemiam, jedno iż się z posły około wszyćkiego rozmawiać mają Diar 1566 23.

rozmawiać się na co: Na tym sejmie wielkie roznice były miedzy posły [...] oni długo się na to [tj. nad trojakim sposobem obrony] rozmawiali i powiedzieli, iż się jim podobał obyczaj o szacowaniu gruntow ListyPol I ⟨1525⟩/2.]

2. Mówić, wypowiadać się [o czym] (1):

Szereg: »rozmawiać się albo rozumieć« (1): Tá trzecia Roſpráwá ieſt z zezwolenia vcżonych ludzi/ dla thych ktorzy o thym Sákrámencie rozno ſie cżáſem rozmawiáią/ álbo rozumieią. RejPosWiecz³ 96.

3. Rozważać, rozmyślać [naprzeciwko komu] (1): Tota die verecundia mea contra me eſt [...]. A gdy to rozmyſlam vſtawicżnie rozmawiam ſie ſam naprzeciwko ſobie WróbŻołt 43/16.

Synonim: 1., 2. rozprawiać.

Formacje współrdzenne cf MOWIĆ.