[zaloguj się]
[pdf]

OSIERDZIE (13) sb n

o oraz pierwsze e jasne; drugie e z tekstu nie oznaczającego -é.

Fleksja
sg pl
N osierdzi(e) osierdziå
G osierdziå

sg N osierdzi(e) (7). ◊ G osierdziå (5). ◊ pl N osierdziå (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Wnętrzności, także organy wewnętrzne będące w górnej części tułowia, jak serce, płuca, wątroba; exta, iecor Mącz (6): Ieſtli iedny cżłonki zimne/ drugie ciepłe, á zwłaſzcża brzuch/ y oſierdzie ciepłe FalZioł V 13v; Exta, Wnetrność [!] zwierſchna yáko yeſt Oſierdzie Serce/ Wątrobá/ Płuce/ quia parte superiori locantur, ab extando dicta. Mącz 112a; Extipex, Práktikars/ którzi v Rzimiánów poſpolići beli z oſierdzia práktikuyąc á prziſzłe rzeczy oznaymuyąc. Mącz 112a, 125c; Wſzythki Ośierdźia [są] ſoku niedobrego SienLek 8, 22.
2. Błona otaczająca serce lub przepona brzuszna; praecordia Mącz, Cn; diaphragma Cn (4): Oſierdzie wołowe ſpaliwſzy gdy ktho pije/ biegunkę y ciecżenie krwie zaſtanawia. FalZioł IV 5c; Phrenes, Latine, Praecordia vel exta, Oſierdzie/ wnętrznośći. Mącz 298c; Diaphrágmá/ Ośierdźie. SienLek 35, 18v.
3. Złość, gniew, nienawiść, odraza; rancor BartBydg; iecur HistAl (3): Rancor est filia irae, est voluntas nocendi aliis, quamvis potentia desit, osyerdzye, myrzyąnczka, chrap BartBydg 129; Kupidę boginią być mnimaſz/ iż nierządna á niecżyſta byłá/ powiádaſz iż w ręku pochodnią goráiącą trzyma ktorą chćiwoſć pobudza y zápala/ á thák ią boginią oſierdzia być mnimáſz. HistAl Kv; [⟨F⟩uror gnÿew oſzÿerdzije, szrogocz [!] Słownicz 93; ⟨I⟩ra gnÿew oſzÿerdzÿe ſzrogoſcz Słownicz 94].
Zwrot: »mieć osierdzie [na kogo]« (1): Achoć by tak byli zatwardziali wzłoſcy ſwey albo niebaczny/ ze nas nieproſſą oto/ tedy my ym iednak mamy odpuſczać á niemieć oſierdzia namie [lege: na nie]/ y modlic ſię zanie SeklKat S4v.

Synonimy: 1. wnętrzności; 3. chrap, gniew, jad, kolera, mierziączka, nienawiść, oborzenie, obruszenie, popędliwość, poswarek, roztyrk, sierdziwość, swar, szaleństwo, wark, waśń, wrzod, zapalczywość, zawiść, złość.

TG