OTWARTY (46) part praet pass pf
otwarty (45), odwarty (1) Calag.
o oraz a jasne.
Fleksja
sg |
m | N | otwarty |
f | N | otwartå, otwart(a) |
n | N | otwarté |
G | otwart(e)go |
G | otwart(e)j |
G | |
A | otwarty |
A | otwartą |
A | |
I | otwartym |
I | |
I | |
pl |
N |
subst |
otwarté |
G |
otwartych |
A |
subst |
otwart(e) |
sg m N otwarty (9). ◊ G otwart(e)go (1). ◊ A otwarty (1). ◊ I otwartym (2). ◊ f N otwartå (1), otwart(a) (1). ◊ G otwart(e)j (1). ◊ A otwartą (2). ◊ n N otwarté (3); -é (1), -(e) (2). ◊ pl N subst otwarté (16); -é (2), -(e) (14). ◊ G otwartych (3). ◊ A subst otwart(e) (6).
Sł stp s.v. odewrzeć, Cn brak, Linde XVIII – XIX w.
1.
Nie zamknięty, stojący otworem;
patens PolAnt, Calep, Vulg; apertus Calag, Calep, JanStat; adapertus, reclusus Calep (24):
W wielki Piątek niemáią z domow wychodźić/ ani okien mieć otwártych. GroicPorz h2;
BielKron 101;
Offen. Odwárty. Apertus. Calag 370a;
Sprzątnęłá ćię bláda śmierć/ wádzić iey nie będzieſz/ W izbie otwártych okien/ ná wieki nie śiędzieſz. WisznTr 14;
iesli ze wszytkie bramy miec otwarte czyli niektore zamknąc niektore otworzyć. ActReg 28;
Adapertus – Ottewrżiſti, Otwarty. Calep 21b,
761b,
899a,
965a;
Ale widzę otwárty dom, á práwie ná czás Bá y wychodzącego Pángraczá z ſwym ſługą. CiekPotr 30.
otwarty komu (2): Drzwi ná káżdy czás otwárté káżdému ZawJeft 26; Zamki y miáſtá Kośćiołá przerzeczonégo ludźiem królewſkim máią bydź otwárté [civitates Ecclesiae praedictae, gentibus Regiis pateant et apperiantur JanStat 911] SarnStat 1127; [Poſtulo ut mihi tua domus te preſente, te abſente pateat. O to proſſe áby mi twoy dom záwżdy był odwárty/ y przy tobie y krom ćiebie. TerentMatKęt F4v].
Szereg: »otwarty i zawarty« (1): Vcżynił też (v onego) domu okná rozſzerzone (y) śćisnione [prospectivas oclusas] (marg) Wł. otwárte y záwarte. (–) BudBib 3.Reg 6/4.
W przen (11):
BibRadz Rom 3/14[13];
POtymem widział/ á otho drzwi otwárte ná niebie RejAp 46v,
38,
186v,
187;
BudBib Rom 3/13;
CzechRozm 120;
Dziś drzwi w domu ná śćieżą otwárte ſtánęły/ By ſie troſki/ wzdychánia y płácże wgárnęły. WisznTr 7;
ArtKanc M14;
Gárdło ich ieſt grobem otwártym/ ięzykow ſwych ná zdrádę vżywáli WujNT Rom 3/13.
Wyrażenie: »[do czego] wrota otwarte« (1): Bo teſz więcey niżli oni w ſwoim Słowieńſkim iężyku cżytáią. Zá cżym rząd nigdy dobry około náuki y ſpraw kośćielnych być nie może: y do błędow wrotá záwżdy ſą otwárte. SkarJedn 364.
2.
Rozchylony, rozwarty;
apertus PolAnt (13):
Kthorych [wróblów] gnoy gorący vpádł ná ocży moie/ bo były otwárte/ z kąd mi bielmo vroſło. BibRadz Tob 2/11;
Iż ſtárzec ma pieniądze ſmiele to twirdziłá. Bo gdym mu teraz oto ſwiece kupowałá/ Tedym ſkrzynię otwártą v niego widziáłá. HistLan C2v;
[nierozumieiącz czo na nim [liście] bilo, okazuiącz gy liudziem niemalo dopirosch knaſchim rąką otwarthi y odlumioni iest prziſzedl. ZapWpolActCon 1549 14/45v].
Wyrażenie: »księgi (a. książki) otwarte« [szyk 4:1] (5): Ale ſłuchay: Iże ten mocarz dzierżał kſiąſzki otwárte w ręku ſwoich. RejAp 85v, 173 [3 r.], Eev.
W przen (5):
á [rzeczy] ktore Rzeczypoſpolitey Należą, zá ſwe właſne bez wſtydu poczyta, Narod, iáko dzicż, záwſze pyſku otwártego. CiekPotr 19.
Wyrażenia: »oczy otwarte [=
czujne]« (
2):
Aby były ocży twoie otwárte do domu tego w nocy y we dnie [Ut sint oculi tui aperti super domum istam] BudBib 3.Reg 8/29,
2.Par 6/20.
»ucho otwarte [= gotowe do słuchania] [komu a. ku czemu]« [szyk 1:1] (2): áby iuż ná potym záwżdy były otwárte iego vſzy/ ku ſłowa Bożego ſłuchániu KarnNap B4; Páńſkié vcho otwárté záwżdy ieſt vbogim/ Pómni on ná ſwe w więźieniu ſrogim. KochPs 101.
a. Nie zasklepiony (1): Naprzod to ieſt poſpolita nauka: iż rana nie ma być richło goiona/ ale tak otwarta ma być/ przykładaiącz na nię Atractiwy maſci. FalZioł V 88v.
3.
Dostępny, możliwy do osiągnięcia (3):
A iż do tey otwártey Rzeczypoſpolitey, Nánieśiono menice zewſząd rozmáitey: Chćiałem y ia znák ſwoiey zabáwy pielgrzymſkiey, Położyć ná tym groſzu kuźni ſtárorzymſkiey. CiekPotr )?(2.
Wyrażenie: »droga otwarta [do czego]« (2): A ieſli komu drogá otwárta do niebá/ Tym co ſłużą oyczyznie KochPieś 44; że iuż drógę przez Węgry ma do Polſki otwártą? OrzJan 101.
4.
Oczywisty, wyraźny, jawny [komu] (3):
Chćiał też Pan IEZVS, iáko piſze ieden Doktor/ áby nie wſzytkim rozumienie bozkie było otwárte: ále ſámi miſtrzowie y przełożeni/ od ktorychby ſię drudzy vczyli/ áby ie w ſwoim ſkárbie y zámknieniu mieli. SkarKaz 80b.
Szereg: »otwarty i łacny« [szyk 1:1] (2): Nie káżdemu piſmo ś. otwárte y łácne. SkarKaz 81a marg, 81a.
5. Nieprzykryty, obnażony (1): Z rámión otwártych niechay ſukniá ſpádnie/ A ſpadſzy/ boki ták podeprze ſnádnie. GórnTroas 13.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Patulico [...] patulus fio [...]. Ieſtem otwarti. Calep 761b; Propatulus – Szeroko otwarti. Calep [860]b.
Synonim: 5. odkryty.
Cf NIEOTWARTY, 1.
ODEWRZEĆ, ODEWRZONY, OTEWRZYSTY, OTWORZYSTY
MŚ