Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: (OTWARDZIEĆ)

Następne hasło: OTWARZACZ »

OTWARTY (46) part praet pass pf

otwarty (45), odwarty (1) Calag.

o oraz a jasne.

Fleksja

sg
m	N	otwarty	f	N	otwartå, otwart(a)	n	N	otwarté
	G	otwart(e)go		G	otwart(e)j		G
	A	otwarty		A	otwartą		A
	I	otwartym		I			I

pl
N	subst	otwarté
G		otwartych
A	subst	otwart(e)

sg m N otwarty (9). ◊ G otwart(e)go (1). ◊ A otwarty (1). ◊ I otwartym (2). ◊ f N otwartå (1), otwart(a) (1). ◊ G otwart(e)j (1). ◊ A otwartą (2). ◊ n N otwarté (3); -é (1), -(e) (2). ◊ pl N subst otwarté (16); -é (2), -(e) (14). ◊ G otwartych (3). ◊ A subst otwart(e) (6).

Sł stp s.v. odewrzeć, Cn brak, Linde XVIII – XIX w.

Znaczenia

1. Nie zamknięty, stojący otworem (24)
- W przen (11)
2. Rozchylony, rozwarty (13)
- W przen (5)
- a. Nie zasklepiony (1)
3. Dostępny, możliwy do osiągnięcia (3)
4. Oczywisty, wyraźny, jawny (3)
5. Nieprzykryty, obnażony (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Nie zamknięty, stojący otworem; patens PolAnt, Calep, Vulg; apertus Calag, Calep, JanStat; adapertus, reclusus Calep (24): W wielki Piątek niemáią z domow wychodźić/ ani okien mieć otwártych. GroicPorz h2; BielKron 101; Offen. Odwárty. Apertus. Calag 370a; Sprzątnęłá ćię bláda śmierć/ wádzić iey nie będzieſz/ W izbie otwártych okien/ ná wieki nie śiędzieſz. WisznTr 14; iesli ze wszytkie bramy miec otwarte czyli niektore zamknąc niektore otworzyć. ActReg 28; Adapertus – Ottewrżiſti, Otwarty. Calep 21b, 761b, 899a, 965a; Ale widzę otwárty dom, á práwie ná czás Bá y wychodzącego Pángraczá z ſwym ſługą. CiekPotr 30.

otwarty komu (2): Drzwi ná káżdy czás otwárté káżdému ZawJeft 26; Zamki y miáſtá Kośćiołá przerzeczonégo ludźiem królewſkim máią bydź otwárté [civitates Ecclesiae praedictae, gentibus Regiis pateant et apperiantur JanStat 911] SarnStat 1127; [Poſtulo ut mihi tua domus te preſente, te abſente pateat. O to proſſe áby mi twoy dom záwżdy był odwárty/ y przy tobie y krom ćiebie. TerentMatKęt F4v].

Szereg: »otwarty i zawarty« (1): Vcżynił też (v one^go) domu okná rozſzerzone (y) śćisnione [prospectivas oclusas] (marg) Wł. otwárte y záwarte. (–) BudBib 3.Reg 6/4.

W przen (11): BibRadz Rom 3/14[13]; POtymem widział/ á otho drzwi otwárte ná niebie RejAp 46v, 38, 186v, 187; BudBib Rom 3/13; CzechRozm 120; Dziś drzwi w domu ná śćieżą otwárte ſtánęły/ By ſie troſki/ wzdychánia y płácże wgárnęły. WisznTr 7; ArtKanc M14; Gárdło ich ieſt grobem otwártym/ ięzykow ſwych ná zdrádę vżywáli WujNT Rom 3/13.

Wyrażenie: »[do czego] wrota otwarte« (1): Bo teſz więcey niżli oni w ſwoim Słowieńſkim iężyku cżytáią. Zá cżym rząd nigdy dobry około náuki y ſpraw kośćielnych być nie może: y do błędow wrotá záwżdy ſą otwárte. SkarJedn 364.

2. Rozchylony, rozwarty; apertus PolAnt (13): Kthorych [wróblów] gnoy gorący vpádł ná ocży moie/ bo były otwárte/ z kąd mi bielmo vroſło. BibRadz Tob 2/11; Iż ſtárzec ma pieniądze ſmiele to twirdziłá. Bo gdym mu teraz oto ſwiece kupowałá/ Tedym ſkrzynię otwártą v niego widziáłá. HistLan C2v; [nierozumieiącz czo na nim [liście] bilo, okazuiącz gy liudziem niemalo dopirosch knaſchim rąką otwarthi y odlumioni iest prziſzedl. ZapWpolActCon 1549 14/45v].

Wyrażenie: »księgi (a. książki) otwarte« [szyk 4:1] (5): Ale ſłuchay: Iże ten mocarz dzierżał kſiąſzki otwárte w ręku ſwoich. RejAp 85v, 173 [3 r.], Eev.

W przen (5): á [rzeczy] ktore Rzeczypoſpolitey Należą, zá ſwe właſne bez wſtydu poczyta, Narod, iáko dzicż, záwſze pyſku otwártego. CiekPotr 19.

Wyrażenia: »oczy otwarte [= czujne]« (2): Aby były ocży twoie otwárte do domu tego w nocy y we dnie [Ut sint oculi tui aperti super domum istam] BudBib 3.Reg 8/29, 2.Par 6/20.

»ucho otwarte [= gotowe do słuchania] [komu a. ku czemu]« [szyk 1:1] (2): áby iuż ná potym záwżdy były otwárte iego vſzy/ ku ſłowa Bożego ſłuchániu KarnNap B4; Páńſkié vcho otwárté záwżdy ieſt vbogim/ Pómni on ná ſwe w więźieniu ſrogim. KochPs 101.

a. Nie zasklepiony (1): Naprzod to ieſt poſpolita nauka: iż rana nie ma być richło goiona/ ale tak otwarta ma być/ przykładaiącz na nię Atractiwy maſci. FalZioł V 88v.

3. Dostępny, możliwy do osiągnięcia (3): A iż do tey otwártey Rzeczypoſpolitey, Nánieśiono menice zewſząd rozmáitey: Chćiałem y ia znák ſwoiey zabáwy pielgrzymſkiey, Położyć ná tym groſzu kuźni ſtárorzymſkiey. CiekPotr )?(2.

Wyrażenie: »droga otwarta [do czego]« (2): A ieſli komu drogá otwárta do niebá/ Tym co ſłużą oyczyznie KochPieś 44; że iuż drógę przez Węgry ma do Polſki otwártą? OrzJan 101.

4. Oczywisty, wyraźny, jawny [komu] (3): Chćiał też Pan IEZVS, iáko piſze ieden Doktor/ áby nie wſzytkim rozumienie bozkie było otwárte: ále ſámi miſtrzowie y przełożeni/ od ktorychby ſię drudzy vczyli/ áby ie w ſwoim ſkárbie y zámknieniu mieli. SkarKaz 80b.

Szereg: »otwarty i łacny« [szyk 1:1] (2): Nie káżdemu piſmo ś. otwárte y łácne. SkarKaz 81a marg, 81a.

5. Nieprzykryty, obnażony (1): Z rámión otwártych niechay ſukniá ſpádnie/ A ſpadſzy/ boki ták podeprze ſnádnie. GórnTroas 13.

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Patulico [...] patulus fio [...]. Ieſtem otwarti. Calep 761b; Propatulus – Szeroko otwarti. Calep [860]b.

Synonim: 5. odkryty.

Cf NIEOTWARTY, 1. ODEWRZEĆ, ODEWRZONY, OTEWRZYSTY, OTWORZYSTY

MŚ