[zaloguj się]
[pdf]

OWAK (68) av

o oraz a jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. W inny sposób, inaczej; illo modo Cn (63): vżywáć tákiéy krèſki może we wſzelákim piſmie/ [...] á przedśię elegántia y właſność zoſtáie przy literze/ coby iuż bydź nie mogło gdźieby śię owák kłádło. JanNKar Fv.

W przeciwstawieniu: »jeden tak, (a) drugi owak« (7): KrowObr 223; KuczbKat 250; SkarJedn 99; gdy ieden ták/ drugi owák będzie chćiał/ boiaźń Bożą ſzcżepić wdziatecżkách: roſtárgnienie mieć będą/ niewiedząc zákim iść. SkarŻyw 153; Radził ſię ztym inych zakonnikow: ále iedni ták mowili/ drudzy owák. SkarŻyw 471; káżdy [człowiek] ma właſny dar od Bogá: ieden ták/ á drugi owák [alius quidem sic, alius vero sic; ieden ták/ á drugi ták Leop, WujBib]. WujNT 1.Cor 7/7; pytał ſię [Hetman] ktoby był/ y coby vczynił [św. Paweł]. A drudzy co innego (marg) iedni ták drudzy owák. (–) wołáli miedzy rzeſzą [alii autem aliud clamabant in turba]. WujNT Act 21/34; [ArtTanat B2].

W charakterystycznych połączeniach: owak czynić (2), dać, mówić (5), (na)pisać (2), przekładać, rozumieć (2), uczyć (3).

Zwroty peior.: »tak owak [z kogo] dworować« (1): Po tańcu chłodny wiátrek ná twarz ſobie czyniąc Mágierką/ y ták owák z niey [panny] ſtucznie dworuiąc ZbylPrzyg A4v.

»tak i owak nazywać« = przezywać (4): Pámiętam to/ iż też ták y owák/ kśięża/ Fáryzeuſzowie y inſzy/ názywáli Páná moiego Iezuſá Chriſtuſá/ cżęśćią Belzewulem/ cżęśćią Sámárytanem/ cżęśćią pijánicą y obżercą etc. CzechEp 72, 63, 72, 352.

»skwalując [= szkalując] tak i owak szczypać« (1): ktore [wyznanie i nabożeństwo] ludzie [...] nowym nazywáią: y ono niewiem iáko ſqualuiąc ták y owák ſzcżypią: y we złe podeyzrzenie do poſpolſtwá y do mágiſtratu/ przywodzą. CzechEpPOrz *2v.

Szeregi: »tak (...) owak« (5): Variant nonnulla de morte eius scriptores, Nie yednáko piſzą/ ten ták owák. Mącz 475c; By był ták dał: by był owák dał: thedyby był wygrał GórnDworz M4v; ktorzy prorokuią choćia do nich Pan nie mowił/ wołaiąc po vlicách: Mowił Pan/ mowił Pan: nápiſano ták/ nápiſano owák ReszPrz 102; GórnRozm B4v. Cf »tak owak [z kogo] dworować«.

»tak albo owak« (3): Takież y otroci gdy ſie komu chczą ſtawić tak albo owak, brwiami poſtawę vkazuią GlabGad N4v; Cżyń iey [starości] ták álbo owák nikt iey nie vgodzi/ Káſzle ſtęka nárzeka zgárbiwſzy ſie chodzi BielKom Ev; KuczbKat 5.

»(i) tak a(l)bo (i) owak« (18): A ták więceyći wam ſtrzedz trzebá Duſſe/ niż nam ſtego chlebá Ktory nam ſnadz nie ták ſzkodzi Bo dobrowolnie przychodzi Ale v was ták y owák Czáſem ná proſt á czáſem wſpák RejRozpr D; RejKup 16; A nye mowyę o tym ktore ſnadź ták y owák może być rozumyano/ ále ktore yáſne/ á roznego wykłádu nye ćirpi KromRozm I F4v; RejZwierz A6; ktory [Bóg] ieſt ſpráwiedliwym y miłoſiernym [...] á nikomu ſię nie godźi áby mu rzekł: Cżemu ták ábo owák cżyniſz? BibRadz *6v; Krol też Angielſki wymowkę vcżynił thák y owák/ yż mu nie wcżás dano znáć BielKron [211], [211]v; Litem contestari, Wdáć ſie w przeſtroną [lege: w przęz ſtroną] w práwie/ odpowiedzieć ná żáłobę ták albo owák. Mącz 195c; CzechRozm 12v; CzechEp 130, 142, 148, 214. Cf »tak i owak nazywać«, »tak i owak szczypać«.

»chocia tak, choć owak« (1): Piſáliſmy pirwey iż nic nátym choćia ták/ choć owák będźieſz rozumiał/ [...] to ieſt/ o iſtotnym przemienieniu chlebá w ćiáło ReszPrz 58.

»już tak, już owak« (2): Aza to nyerozdźyelone ſerce/ gdźye ten ták/ drugi ináczey/ á yedenże yuż ták/ yuż owák vczy KromRozm I N, E2.

»to tak, to owak« (1): Plato powieda/ Sędźia práwi niemy/ á ktory nie więcey niż ſtrony/ to ták/ to owák/ pytáiąc mowi/ nigdy ſpráwiedliwie nie oſądźi. GórnRozm F.

α. Z czasownikiem oznaczającym ruch wahadłowy, przeciw [zawsze w szeregu z „tak”]: tam i z powrotem, tu i tam; bezładnie; w ruchu ciągłym; in diversum Mącz (27):

W charakterystycznych połączeniach: tak i owak kołysać się, kręcić się (2), latać, (po)mieszać się (3), miotać się, motać się, przemieniać się, przewijać się, roić się, snuć się, tułać się, wartać się, wić się, wiercić się, zamieszawać.

Zwroty: »i tak, i owak rzeczą motać« (1): Flexiloquus [...] Qui ambigna et obscura loquitur, Który y ták y owák rzeczą mota. Mącz 130a.

»i tak, i owak obracać (a. obrocać)« (2): Verso, Y tak y owák obrácam/ vſtáwicznie obrácam. Mącz 486a, 488b.

»i tak, i owak [= tam i z powrotem] pędzać« (1): Oves versare, Owce y ták y owák po polu pędzać. Mącz 486b.

Szereg: »i tak, i owak« (21): GlabGad L3v, L5; BielKom Bv; Flexuosus volatus hirundini, Lot Yáskółczyn/ mota ſie álbo przewiyá y ták y owák Mącz 129d; Maeander, Rzeká bárzo ſie dziwnie krąząca/ y ták y owák kręcąca Mącz 203c; Ventilare [...] per manus versare, W ręku przebieráć/ gráć/ y tám y ſám y ták y owák kołyſáć/ hálkáć. Mącz 483c, 317a, 468c, 473c, 486b, 487d, 502c; RejPos 123v; KuczbKat 285; Ktorych nowych Kátholikow niezbożną śmiáłośćią y X.K. záwiedźiony/ oto ſię y ták y owák wierćieć muśi/ to raz zá to/ á drugi ſię zá owo chwytáiąc. CzechEp 109, 145, 269. Cf Zwroty.
a. Zawsze z przeczeniem: w ten sposób, tym sposobem, tak właśnie (4): Bo to wdzyęcżna rzecż ciáłu by odpocżynęło/ A onym ſnem roſkoſznym ćichucżko záſnęło. Nie owák z opiłym łbem gdy iáko wilk chrapie RejWiz 31; Miedzy nimi pánienká nadobnie vbrána/ Nie owák w owy zbytki iáko málowána. RejWiz 39.

Jako zapowiednik przed zdaniem skutkowym (2): Támże ſobie y przepiorecżkę vgonić może/ ále nie owák áby proſo ábo inſze zboże vbogim ludkom łámáć miał. RejZwierc 109v, 109v.

2. Byle jak, niestarannie (3): grządki nadobnie każeſz pokopáć/ nie cżyńże ich owák kołpakiem názbyt wyſoko/ bo y wodá ſnádnie z nich ſpłynie/ y w głębokiey broździe nic nigdy nie będzie. RejZwierc 107v.
Szereg: »tak i owak« (2): izáż tym ſámi o ſobie znácżnego świádectwá nie wydáią/ [...] iż ſię też z nabożeńſtwem ſwym nie ná nim [Chrystusie] buduią/ ále ná ſwoiey ták y owák vmieſzáney glinie. CzechEp 235, 252.
3. W sposób wyżej pokazany lub ogólnie znany (2): Gdyby nád kupą pierza ten Kocżpergał [Niemiec] Owák ſzturmował y tą mową [zepsutą łaciną] ſzmergał: Rozpierzchłoby ſię od owego gromu/ Wſzędźie po domu. KlonFlis H3v.
Wyrażenie: »owak po swemu« (1): A gdy ſię w ćiepłey piekárni rozgrzeieſz/ A krzecżká owák po ſwemu záleieſz/ Praẃże nowiny/ praẃ fliſowſkie dźieie KlonFlis H4v.

Synonimy: 1. inaczej, inak.

Cf OWAKO

EW