[zaloguj się]
[pdf]

2. PARA (153) sb f

pår- (92), par- (4); par- OpecŻyw, SkarKaz; pår- : par- BielKron (4:1), KlonFlis (2:1). ◊ pår. ◊ Końcowe a jasne.

Fleksja
sg pl du
N påra påry pårze
G påry pår
D pårze
A pårę påry pårze
I pårą pårami
L pårze pårach
V påro

sg N påra (26). ◊ G påry (6). ◊ D pårze (2). ◊ A pårę (49) [w tym: -ą (2), -e (1), -é (1)]. ◊ I pårą (6) [w tym: -a (1)]. ◊ L pårze (15). ◊ V påro (3). ◊ pl N påry (1). ◊ G pår (27). ◊ A påry (5). ◊ I pårami (6); -ami (5), -(a)mi (1). ◊ L pårach (1). ◊ du N (cum nm) pårze (3) WyprKr 61v, 68v, Mącz 276d. ◊ A (cum nm) pårze (3) LibMal 1547/126, 1550/154v, 1551/162.

Sł stp: para, par, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Dwa podobne przedmioty (też dwa abstrakty), dwoje zwierząt tego samego gatunku, dwoje ludzi mających ze sobą coś wspólnego; par PolAnt, Mącz, Calep, Vulg, Cn; duo PolAnt, Vulg, Cn (143): po trzy iaycza znoſi/ ale telko parę wylęga. FalZioł IV 26a; LibMal 1550/154v [2 r.]; RejWiz 42; Mącz 276d [2 r.]; bo iákoż pomárli Piládes/ Oreſtes: Theſeus/ Pirithous: Scipio/ Lelius: ták po tych trzech parách/ żadney ná ſwiecie im rowney pary nie ſłycháć GórnDworz Mv; Daſz zá parę połgrzywny/ á weźmieſz záſię gdy iágniątko vroſcie wieſieni zá onęſz parę ſwoie połgrzywny. RejZwierc 108v; Pozdrawiam ćię paro błogosłáwiona [...]/ Pietrze y Páwle SkarŻyw 595, 595; PudłFr 64; Calep [753]b; Ledwie par kilka w dźieiách opiſano/ Któré zá práwé przyiaćioły miano. KochPij C3v; Mieśiąc w w [!] odmienney w iedney twarzy chodźi/ Wdźięczna Iutrzenká y ſłońce przywodźi. Támten Fortuny/ tá Cnoty obrázem/ Dobrze kto pośiadł tę parę zárázem. SzarzRyt D3v.

para kogo (11), czego (żywotne) (28), czego (nieżywotne) (11): OpecŻyw 25v; Theſz thu vkradli Zidowy Na rynku trzi pari ſkor zamſchowich LibMal 1550/154v; BibRadz Lev 12/8 [2 r.], 1.Reg 11/7; BielKron 37, 138, 456; Mącz [176]d; bo pary ludzi iednákich głow/ ktorzy by we wſzytkim byli ſobie podobni/ nie naidzie ich ná ſwiecie. GórnDworz K5, M2v, T6v; RejZwierc 55; RejPos 55v; BielSpr 47v; BudBib Lev 14/22 [2 r.]; Niż Rycerſkiego ſyná/ parę pſow woleli. MycPrz I B3; SkarŻyw 112, 129; StryjKron 269, 411, 467; ZapKościer 1582/36, 1583/36, 1585/57, 61v; KlonŻal A2; KochPhaen 2; A ták dźień ieden nád parą chłopow pilnie ſtać GostGosp 86; Ia też z ochoty/ ktorą w ſercu cżuię/ Z kilká par rythmow ſobie nágotuię. GrochKal 26; GrabowSet N3v; WyprPl B2v; WujNT Luc 2/24; SarnStat 776; PowodPr 46; KmitaSpit C4v; ktorzy [rodzice] párę ſynow máiąc/ obudwu záraz ſtráćili. SkarKaz 314b, 454b; CiekPotr 29; SkarKazSej 667b; KlonFlis B3v; parę białych niech Cupido Gołębi lecem iedwabnym pożenie/ Przez chmurne ćienie. SzarzRyt D4v. Cf Wyrażenie przyimkowe.

W charakterystycznych połączeniach: para błogosławiona (2), jedna (2); para aftek, braciej, chartów (2), chłopow, czyrwonych złotych, dzieci, gołąbiąt(ek) (gołębi) (8), jajec, kapłunow, koźląt, ludzi, niedźwiedzic, orłow, pektoralikow, podkow, przyjaciół, psow, ptaszkow, rytmow, skor, sokołow (2), strzał, synogarlic (synogarląt) (7), synow, świętych młodzieńców, świętych żołnierzow, towarzyszow, wyżłow; kil(k)a (kilko) par (5).

Szereg: »para a (abo) dwoje« = par aut duo Vulg (2): nieſli go [dzieciątko Jezus] do Ieruzalem/ áby go poſtáwili á ofiárowáli przed Pánem. [...] A przy tym/ áby oddáli ofiárę [...]/ parę śinogárlić á dwoie gołąbiątek młodich. RejPos 55v; WujNT Luc 2/24.
Wyrażenie przyimkowe: »po parze« [w tym: kogo, czego (3)] (4): [gołębie grzywacze] dwa kroć telko do roku po parze dzieci miewaią FalZioł IV 21b; WyprKr 81v; ROZDZIAŁ VI. [...] 7 Apoſtoły rozſyła po parze. [Cf y począł ie [apostoły] po dwu rozſyłáć Mar 6/7] WujNT Mar 6 arg.
~ Wyrażenie: »po parze par« (1): Nápuſzczał theż [Noe] do okrętu źwirząt/ [...] cżyſtych po ſiedmi par [...] á niecżyſtych po parze par ſámcá y ſámicę BielKron 4v. ~
α. W funkcji przysłówka: »parą (parami)« = we dwóch (dwa) (2): ognie owe Sżcęśliwe fliſom: Bo dobrą nádźieię Cżynią/ gdy párą pádną im ná Reię. KlonFlis B3; [Pothym też obrał á náznácżył Pan y innych ſiedmdzieſiąth y dwu/ y ſłał ie parą [binos] przed oblicżym ſwoim do káżdego miáſthá Leop Luc 10/1 (Linde); BusLic 4v].

W połączeniu szeregowym (1): A coz gdyby był ten Káznodźieiá S. docżekał cżáſow náſzych/ gdy nietylko poiedynkiem/ parámi/ ale też cáłemi rotámi/ Kryſtuſá/ zá práwnym pozwoleniem policżkuią PowodPr 49.

a. Dwie istoty rożnych płci: mężczyzna i kobieta, samiec i samica; coniugium Cn [stadło – [...] par Cn] (30): Czo też ża poſtawa będzie Gdy ta para [Zefira z Józefem] ſpołu będzie RejJóz D6v; (nagł) Znáki przes ktore poznáć Cudzołożniká. (–) [...] może poznáć s ſpráwy á poſtáwy oney pary podeźrzáney/ ieſli ſye obłápiáią/ cáłuią [...] rc. GroicPorz ll2, ll2; BielKron 4v; GórnDworz Cc5v.

W charakterystycznych połączeniach: stworzyć parę, zastać, po parze ([ile] par) brać, legać, napuszczać do okrętu, weść (wniść) (3), wprowadzić, wziąć (3); po parze ([ilu] par) z każdego żywego stworzenia, samcow i samic (2), wszech żywiących rzeczy, zwierzęcia i ptastwa, z zwierząt.

Zwrot: »parami chodzić« = razem żyć (2): iż y źwirzątko iteż ptaſzek káżdy/ Doznawſzy tey roſkoſzy vżywa iey záwżdy. Kiedy ſobie parámi w dziwney łáſce chodzą/ A ony wdzyęcżne dzyatki też zá ſobą wodzą. RejWiz 58; A dla tego s przyrodzenia parámi tho [mężczyzna z białągłową] chodzi/ áni może iedno być/ bez drugiego. GórnDworz X8.
Wyrażenie: »para ludzi« (3): GórnDworz Bb7v; Y ſtworzył P. Bog cżłowieká/ to ieſt/ parę ludzi/ mężá y niewiáſtę SkarŻyw 259; PudłFr 28.
Wyrażenie przyimkowe:»po parze (a. [ilu] par)« [w tym: czego (żywotne) (6), z czego (żywotne) (2)]; bine PolAnt (11): Weźmieſz też do Archy po parze z káżdego żywego ſtworzenia [bina ex omnibus]/ [...] tho ieſt/ ſamcá y ſámicę. [...] Ty wſzytki po parze wnidą z tobą BibRadz Gen 6/19-20; [weźmiesz do arki] ptakow powietrznych po śiedmi par ſámcow y ſámic [Etiam ex volatili caeli septena septena, masculum et foeminam] BibRadz Gen 7/3, Gen 7/2 [2 r.], 9, 15; BielKron 4v; SkarŻyw 270 [2 r.]; Zle trzem (powiada) o iednéy pierzinie/ Znáć/ Stániſłáwie/ że ſię tá pieśń byłá Mym towárzyſzom dobrze w głowę wbiłá. [...] Oni iuż tylko légáią po parze/ Ia przedśię źiębnę ſámotrzeć do zarze. KochFr 27.
α. W funkcji przysłówka: »parami« (1): thy riby pływaią parami FalZioł IV 38c.
β. O związku małżeńskim: mąż i żona (8): GórnDworz Aa5; Nuż gdy ſie też záſię gdzye miedzy ludzi trefi oná thák wdzięcżna á zgodliwa pará/ w iákiey pocżćiwośći [...] v káżdego być muśi. RejZwierc 32 [idem WerKaz]; Tákiego wieku tedy téy parze vcćiwéy/ Wedle ſwéy obietnice życz nieobłędliwéy KochEpit A4, A3v; WerKaz 305; Przypátrzże ſię tey parze [Jerzemu Chodkiewiczowi i Zofii Radziwiłłównie, biorącym ślub]: iákiey krwi oboie WitosłLut A4.
Zwrot: »parę złączyć« (1): Bóg ſam tę parę złączył. KochEpit A4.
Wyrażenie: »para ludzi« (1): A oná záś pará ludźi/ ktorzy ſię nie dobrowolnie/ ále poniewolnie zeymuią/ gdy ſię tráſi miedzy ludźmi/ vyźrzyſz álić oni z ſobą rożno chodzą WerKaz 305.
b. Jeden (jedno) obok drugiego w układzie przestrzennym; jedna z powtarzających się części takiego układu (36): obacży ktoś/ ſrzednią parę/ w kthorey był pan Wolſki Miecżnik z drugim [...] bárzo máłym/ y rzecże/ [...] co to zá pará/ ták bárzo nie rymowna GórnDworz R8; BudBib 4.Reg 5/17.

para kogo (3), czego (żywotne) (7), czego (nieżywotne) (12): Pierwsi Alspant zloti, spiączą Smaragdow, A ſseſczią par pereł wielkich WyprKr 3, 3v, 4v, 5, 14v, 17v (10); SkarŻyw 76; wſtáło ſześć par práwie/ Dźiéwek iednáko vbránych KochSob 55; KlonFlis G4v. Cf Wyrażenia, Wyrażenie przyimkowe.

W charakterystycznych połączeniach: para aftek, dworzanow, dziewek, mułow, panien, pereł(ek) (7), pontałow (2), tablic, ziarn; kilka par.

W charakterystycznej konstrukcji z liczebnikiem głównym, np. sześć par (16).

Wyrażenia: »para koni« = biiuges a. biiugi equi Mącz, Cn; bigae, iuges Cn (3): Decemiugis, Wós o piąćy par koni. Mącz 79a, 177b, 381b.

»para wołow« = iugum (bovum) Mącz, Calep, Cn; bigae, iuges Cn (4): zábił parę wołow s pługá BielKron 85; Iugerum [...], Ták wiele roley yáko pará wołów może zá dzień przeoráć Mącz 177b, [176]d; Calep 569b.

Wyrażenie przyimkowe: »po parze ([ile] par)« [w tym: czego (2)] (3): w kaſdey znich [manil] po czteri pari ziarn Rubinowych, po czteri pari perelek WyprKr 15; [trębacze] vderzyli w trąby y w bębny wyieżdzáiąć po parze s chroſtow BielSpr 41v.
Przen (1):
Wyrażenie: »para wołow« (1): Piotr y Páweł pará wołow/ ktora ſkarb kupiecki świátu przywiozłá SkarŻyw 595.
α. W funkcji przysłówka: »parami« (2): Przyſzli raz paniętá w máſzkárach przed krolá/ tákże cżyniąc ſwoy thaniecz parámi GórnDworz R8.
Zwrot: »iść parami« (1): dobre bieſiády/ giną miedzy námi/ Rozrádzą ie połmiſki/ co idą parámi. RejZwierz 110.
c. Komplet złożony z dwóch sztuk, przeznaczony do noszenia na lewym i prawym członku ciała (17): drugą parę [skorzni] przedał na Rinku LibMal 1551/162, 1547/126, 1551/162; WyprKr 14v, 23v.

para czego (12): 30 par botow męſkych 20 par zenſkych bothow y 4. pari LibLeg 11/97; vkradl dwye parze skorzny ſzhewczewy LibMal 1551/162, 1547/126, 1548/139; V niei [szaty] rekawow dwie parze WyprKr 61v, 14v, 15 [2 r.], 68v; Zá prácą ná oſtátku ſámi téż weźmićie Paré trzewików ſtárych PudłFr 79; [GębMemor 152].

W charakterystycznych połączeniach: para armbantow, botow (3), manill (3), rękawow (2), skorzni, trzewikow (2).

d. O symetrycznych częściach ciała (2):

para czego (1): cżemu v niewiaſti tilko dwa cice [...] (–) Bowiem niewiaſta tilko iedno dziecie miewa, cżaſem dwoie przeto doſić ma parę ciczow GlabGad D6v.

Zwrot: »w parze być« (1): iż gdy by kto był oſlepion na iedno oko á drugie czało zoſtało, tedi w onym iednym przybędzie mu oſtroſci wzroku więczey niżli kiedy w parzze [!] było. GlabGad B4v.
2. Liczba parzysta [par, impar – cetno czyli licho Mącz 276d; cetno, licho gra – par, impar Cn] (1): Par [...], Rowny/ pará/ cetno. Mącz 276c; [Par Cetno/ para. Impar Licho/ niepará. UrsinGramm 147 (Linde)].
3. Kilka [zawsze: parę lub (po przeczeniu): pary czego] (9): Dam ći parę wirſzyków/ Mielecki/ ná drogę. KochFr 20; Parę ſłów nam powiedźiał ZawJeft 12.
a. O pieniądzach (7): ktorzy ſnadź zá koffel piwá á zá parę groſzy przyſyęgliby iż Bogá niemáſz ná niebie GroicPorz z; ná vbogie Ludźi nic niemáſz bácznoſći/ iáko mu [prokuratorowi] ná pierwſzym podkániu nieukażeſz pary Dukatow GroicPorz dd3; Pukárzowſki hnet parę cżyrwonych złothych dáć mu roſkazał GórnDworz T [idem] WerGośc 252; ActReg 64; SarnStat 776; Kuṕ v mnie wioſkę Philokierdzie. [...] parę tysięcy day mi zá nię ſłowem. CiekPotr 44.
4. [Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »para jajek« = Erythronium dens-canis L.; psi ząb liliowy, roślina bulwiasta z rodziny Liliowatych (Liliaceae): Pará iaiek/ Pſeudo Hermodactilus. m. 1110. SienHerb L#, E#v.]

Synonimy: 2. cetno; 3. kielkoś, kila, kilaś, kilka.

Cf [NIEPARA], [PARLIST]

ZCh