Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PARALIŻOWATY

Następne hasło: PARAMENTA »

PARALIŻOWY (23) ai

paraliżowy (21), paralizowy (2), [paraliszowy]; paraliżowy : paralizowy FalZioł (20:2).

Oba a jasne; o prawdopodobnie jasne (tak w -owy).

Fleksja

sg
f	N		n	N	paraliżowé
	G			G	paraliżow(e)go
	A	paraliżową		A	paraliżow(e)
	I			I	paraliżowym, paraliżow(e)m
	L	paraliżow(e)j		L	paraliżowym

pl
D		paraliżowym

sg f A paraliżową (4). ◊ L paraliżow(e)j (1). ◊ n N paraliżowé (5); [-é], -(e) (5). ◊ G paraliżow(e)go (7). ◊ A paraliżow(e) (1). ◊ I paraliżowym (2), paraliżow(e)m (1) FalZioł (2:1). ◊ L paraliżowym (1). ◊ pl D paraliżowym (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „paraliż” (23)
- 1. Od znacz. ‘choroba’ (7)
  - a. Będący paraliżem (4)
  - b. Porażony paraliżem (1)
  - c. Spowodowany paraliżem (2)
- 2. bot. Zestawienia (16)

Przymiotnik od „paraliż” (23):

1. Od znacz. ‘choroba’ (7):

a. Będący paraliżem (4): [A król Aleksander w Wilnie leżąc, co dalej to gorzej chorował, paraliżowym powietrzem zarażony. StryjPocząt 585.]

Wyrażenie: »paraliżowa niemoc, [choroba]« [szyk 3:1] (4): w każdey z tych niemoczy. Iiako [!] w oſzaleniu cżaſu gorączey niemoczy ogniowey/ iako też w pleurze/ w ſwiętego walantego niemoczy/ w paraliżowey niemoczy/ [...] gdy vrina biała będzie przez kielko dni odchodzić. Smierć onemu płaci. FalZioł V 3v, I 97c, V 57; [ſkoro to Biſkup wymowił/ nátychmiaſt Krolá záráziłá niemoc páráliſzowa StryjKron 693; Látopiſzcze záś Litewſkie ſwiádczą/ iż Krol Alexander Roku 1507 [...] niemocen będąc bárdzo chorobą páráliſzową/ vczynił Siem w Lidzie StryjKron 699]. Cf Szereg.

Szereg: »niemoc paraliżowa albo zarażenia powietrza« (1): Pán Bog [...] wielką ná nię niemoc Páráliżową/ álbo záráżenia powietrza przepuśćił. (marg) Páráliżem záráżona Romulá. (–) SkarŻyw 589.

b. Porażony paraliżem (1): tą tłuſtoſcią maży mieſtcze paraliżowe. FalZioł V 116.

c. Spowodowany paraliżem (2): ſok tego korzenia z oliwą zmieſzany [...] ieſth lekarſtwo naprzeciwko boleſciam głownym, naprzeciwko paraliżowim FalZioł I 109d, I 121c.

2. bot. Zestawienia (16):

[»ziele paraliżowe« = Bellis perennis L. (Rost); stokrotka pospolita, bylina z rodziny złożonych (Compositae): BELLIS, VEL BELLIVS, Margarithum, Primula Veris, Conſolida minor. Stokroć cudné. To źiółko niektórzy zową źielem páráliżowym/ á nie źle: lecz prawdźiwie inſzé ieſt źiele páráliżowé UrzędowHerb 51a.]

»ziele paraliżowe« = Primula veris L. (Rost); pierwiosnka, roślina z rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae), stosowana w lecznictwie; arthritica, betonica alba, herba paralysis, primula veris Cn [szyk 12:4] (16): Herba paralyſis. Ziele paraliżowe. [...] Paraliżowe ziele ktore ieſzcże z zimy pocżina kwitnąć kwiathki ma żołte [...]. Diaſcorides piſze o tem zielu paraliżowym iſz ieſt barzo dobre naprzeciwko boleſciam cżłonkowym ſtawowym. FalZioł I 63c; [Wódka] Paralizowego ziela. FalZioł II 9c, [+3], +5c, I 15a, 23c, 29d (16); [UrzędowHerb 51a, 166a].

~ [Szereg: »ziele paraliżowe abo pirwosnka«: Ziele páráliżowé ábo pirwoſnká. Herba Paraliſis, Schliſelblmen. SienHerb 77.] ~

Synonimy: 2. zest. »Bellis perennis«: stokroć, »Primula veris«: »bukwica biała«, pirwosnka.

Cf PARALIŻ

ZCh