[zaloguj się]
[pdf]

PAWEZA (27) sb f

paweza (20), pawęza (6), [paweża, pawęża], paweza a. pawęza (1); paweza ZapWar (2), Mymer1, BartBydg, Mącz (4), GórnDworz, BielSat, BielSpr (2), KochMon, BudBib (3), KochFr, KochDz, BielSjem; pawęza RejZwierc, ModrzBaz, StryjKron, CzechEp (2); paweza : pawęza Calep (1:1).

Oba a jasne; -e- Mącz (4); -é- (2) KochFr, KochDz.

Fleksja
sg pl
N paweza pawezy
G pawez
A pawezę pawezy
I pawezą pawezami
L pawęzach

sg N paweza (6). ◊ A pawezę (8) [w tym: -e (1)]. ◊ I pawezą (5). ◊ pl N pawezy (1). ◊ [G pawez.] ◊ A pawezy (3). ◊ I pawezami (3). ◊ L pawęzach (1).

Sł stp: paweza, Cn: pawęza, Linde także XVII – XVIII w.: pawęża.

1. Prostokątna tarcza drewniana pokryta skórą; scutum BartBydg, Mącz, PolAnt, Cn; clipeus (clypeus) Mymer1, PolAnt, Calep; gerrae, parma Cn (26): Mymer1 15; BartBydg 141; LibLeg 11/99; Pedestre scutum, Drabska páwezá. Mącz 294a, 279c; iż v ludzi mężnych/ oſzcżep ieſt miáſto żupice/ á páwezá miáſto ſukniey. GórnDworz Z4v; Idź chyłkiem położywſzy páwezy po ſobie/ Zákrywſzy głowę/ pierśi/ s przodku ręce obie. BielSat Nv [idem BielSjem]; Lecz żelaza [Parys] nie przebił, bo grot nie hartował W pawężę [rękopis: paweze] niedobytą. KochMon 31; BudBib Cant 4/4; StryjKron 742; BielSjem 37; Calep [757]a; [To v nich y fundáment/ y filar [...]/ álbo rádſzey oná wieżá Dawidowá na ktorey tyśiąc páwez wiśi. BudArt D2v; Páwężá/ Parma, scutum, clypeus. Volck Qqq2; BielKron 1597 373 (Linde)].

W połączeniach szeregowych (2): ZapWar 1503 nr 1927; prziydzie iuż thákiemu lżey podnieść miecż/ rohátynę/ ruſznicę/ tarcżą álbo páwezę/ tłumoki/ motyki/ rydle/ wory/ koſze/ poćiſki/ [...] gdyż ſie temv z młodu przyucżył BielSpr 2v.

Zwroty: »(jako) za pawezą stać« (2): iż też ták teraz kośćioł iego dźiáła: zá ktorym on iáko zá páwęzą ſtoiąc/ tym śmieley nas lży CzechEp 15; Próżno tedy noſzę zbroię/ Próżno zá páwézą ſtoię KochFr 7.

»pawezą się zasłonić« (1): A tym ſtrzáłóm [miłości] trudno ſye páwézą záſłonić KochDz 108.

Szeregi: »miecz, paweza« (1): Ia kom ya [...] do goszpody thwey do ozaroua szmyeczmy pavezamy ne przyszethl ZapWar 1503 nr 1925. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»tarcz(a), (i, albo) paweza« [szyk 4:1] (5): Mącz 238a, 376c; iáko ma [pieszy] [...] vchyláć ſie zá tarcż álbo páwezę BielSpr 2; Gotuyćie tarcż/ y páwezę [scutum et clypeum] / á przyſtępuićie do bitwy. BudBib Ier 46/3; Calep 208a. [Ponadto w połączeniu szeregowy 1 r.]

Przen (3):
Zwroty: »za pawęzą kroczyć« = skradać się (1): Acżći ſnadź Dyabeł też ſwoy oboz tocży/ Iáko ſrogi kát zá páwęzą krocży RejZwierc 116.

»[z kogo] pawęzę zejmować« = bronić od zarzutów (1): Tedy niewiem z iákim vważánim [...] piſmo to przećiwko nam [ksiądz Powodowski] przywiodł/ y z niego nas tym Antychriſtem vcżynić chciał/ z Papieżá tę páwęzę ábo rácżey káptur znácżny zeymuiąc? CzechEp 383.

a) Obrona, opieka Boga i Matki Bożej (1):

[W porównaniu: PańskModlWyłoż D5 cf Wyrażenie.]

Zwroty: »podnieść [na kogo] pawezę« (1): vſypie ná ćię groblą/ á podnieśie ná ćię páwezę [consurgere faciet contra te scutum]. BudBib Ez 26/8.

[»zakryć pawezą [czego]«: Raczisz mye tesz [...] zakricz paweszą twego mylossyerdzya ModlKobiet 3.]

[Wyrażenie: »pawęza ognista«: Abowiem ſlowo Boże y Kryſtuſá náſſego/ yeſt páwęzá ogniſta: Słuchácze ábowim tego ſlowá używáyą go y ſſczycą ſye ſnim yákoby ogniſtą páwęzą/ y tym ſlowem umocnyeni/ niczego ſie nyeboią PańskModlWyłoż D5.]
[Szereg: »paweza i zbroja«: Sdrowasz panno [...] weſzmÿ pawezą ÿ thesz zbroÿą przeczÿw ludzom nÿezbrodnÿm. TekstyPol 36/137.]
2. Rodzaj ruchomego dachu chroniącego przed pociskami (1):

W połączeniu szeregowym (1): o koſzách/ páwęzách [de pluteis]/ o dźiáłách y wſzelákiey tákowey ſtrzelbie/ ábo do bronienia/ ábo też ieſli potrzebá do dobywánia miaſt potrzebnych ModrzBaz 115v.

HK