[zaloguj się]
[pdf]

PENA (16) sb f

-e- (15) [zapisy: -oe- (10), -ae- (4), -ȩ- (1), [-e-]], -ę- (1).

Zapis [-e-] z tekstu nie oznaczającego é; a jasne [w tym 2 r. nie kreskowane (może lat.)].

Fleksja
sg pl
N pena peny
G peny
D penie
A penę peny
I peną penami
L penach

sg N pena (6). ◊ G peny (3). ◊ D penie (1). ◊ A penę (1). ◊ I peną (2). ◊ pl N peny (2). ◊ [A peny. ◊ I penami.] ◊ L penach (1).

Sł stp, Cn brak, Linde bez cytatu.

Środek represyjny stosowany za przekroczenie norm; kara [poena – kaźń, karanie Mącz 307; – kaźń Calep; karanie, kaźń; męczenie, męka, mordowanie; pokuta kościelna jawna abo tajemna od spowiednika naznaczona; pokuta dobrowolna, prywatna – poena Cn] (16): Tákże wſzytkié práwá ták przyrodzone/ iáko y piſáné/ poeny/ y poſtępki/ y ſpiſki do powſtánia contra hoftes patriae, et perduelles vczynioné/ przećiwko nim podnieśioné/ y wykonáné bydź máią. SarnStat 15, 43, 99, 436, 715, 1299, 1310.

pena na kogo (5): Wżdy w poborże lepſze ieſt obwárowánie/ bo gdy nie ſłuſznie poborca in retentis poda/ ieſt nań paena, ále tu żadney paeny nie máſz ná złego człowieká. GórnRozm G3v; SarnStat 119, 152, 336.

Zwroty: »peną penować« (1): A Gdźieby kto Poborów nie wydał/ tedy tákowego Poborcá [...] powinien deferowáć y onégo poeną quatuordecim marcarum in eodem termino [...] poenowáć SarnStat 345.

[»penę przypłacić«: co jeżeliby kto przeciw postanowieniu temu i mandatowi naszemu czynić [...] śmiał, [...] penę 3 grzywny – przypłaci OrdynWiej 1579 nr 53.]

[»peny stanowić«: mocy nikt nie miał tu we Śrzedzie i wszędy indzie sejmików albo zjazdów jakich składać, wojennego ruszenia albo peny stanowić jakie. AktaSejmikPozn 1587/59.]

»penę włożyć, [założyć]« (1): Gdyż Król Włádyſław [...] ná té/ którzyby pieniędzy ſuper ea bona dawáli/ poeny żadnéy nie włożył SarnStat 336; [Jakoż i to okazywanie, które na kształt pospolitego ruszenia uczyniono i penę też założono, stało się jawnie przeciwko prawu AktaSejmikPozn 1587/47, 1587/47].

Wyrażenia: »peną karan« (1): ieſliby który z nich po Polaku záś Polakowi/ á nie Litwinowi [...] cokolwiek w źiemi Inflántſkiéy [...] ziednał/ vprośił/ pieczętował/ y przywiléy wydał/ nád to/ y ten każdy któryby o to prośił/ otrzymał/ y od tego ipſo facto odpádáć ma/ y o to pȩną infamiae karan bydź ma. SarnStat 1201.

[»sroga pena«: iż koſcioł [...] nieſtátecznych á niepowſciągliwych kápłanów nie pochwala. I owſſem tákowemu nieutćiwemu ich obcowániu/ ſrogiemi penámi/ ábo karánim/ wſſythkiemu duchowieńſtwu/ ieſt drogá zágrodzona ZebrzydOdpow Aa3.]

[Szereg: »pena i ([abo]) kaźń (a. [karanie])« (1): Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o paenách y kaźniách. SarnStat 715 żp; [ZebrzydOdpow Aa3].
a. W stosunkach między Bogiem a człowiekiem: wyznaczanie kary za grzechy (1):
Szereg: »pena albo karanie« (1): Pan Bog ſam vſtawył pęnę/ albo karanie zatakowy grzech [mężobójstwo] SeklKat I3v.

Synonimy: groza, kara, karanie, karność, kaźń, pomsta, wina.

Cf PENOWANIE

JDok