Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PERŁECZKA

Następne hasło: PERNONOSY »

PERŁOWY (62) ai

perłowy (59), parłowy (3); perłowy : parłowy ZapWar (2:3).

e oraz o jasne; a z tekstu nie oznaczającego pochyleń.

Fleksja

sg
m	N	perłowy	f	N	perłowå, perłow(a)	n	N	perłow(e)
	G	parłow(e)go		G	perłow(e)j		G
	D			D	perłowej		D
	A	perłowy		A	perłową		A
	I	perłow(e)m		I			I

pl
N	subst	perłowé
G		perłowych
A	subst	perłow(e)
I	m	perłow(e)mi, perłowymi
I	f	perłowymi
L		perłowych

sg m N perłowy (8). ◊ G parłow(e)go (1). ◊ A perłowy (3). ◊ I perłow(e)m (2). ◊ f N perłowå (3), perłow(a) (1). ◊ G perłow(e)j (3). ◊ D perłowej (1). ◊ A perłową (2) [w tym: -a (1)]. ◊ n N perłow(e) (1). ◊ pl N subst perłowé (14); -é (2), -(e) (12). ◊ G perłowych (7). ◊ A subst perłow(e) (11). ◊ I m perłow(e)mi WyprKr (2), perłowymi (1) KrowObr. f perłowymi (1). ◊ L perłowych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „perła” w znacz, podstawowym (62)
- a. Ozdobiony perłami (32)
- b. Uczyniony z pereł, wyhaftowany perłami (23)
  - Przen (4)
    - a) Okrągły, kulisty jak perła (3)
      - α) O łzach (1)
      - β) O rosie (2)
    - b) O zębach: białe, błyszczące jak perły (1)
- c. Zestawienie: »macica, matka perłowa« = muszla mięczaków lub wewnętrzna warstwa muszli; mater perlae BartBydg (6)

Przymiotnik od „perła” w znacz, podstawowym; gemmeus HistAl, Mącz, Cn; baccatus, ex gemmis contextus a. totus, gemmans, gemmatus, gemmosus Cn (62): Gemmeus, Perłowy. Mącz 143b.

a. Ozdobiony perłami (32): ZapWar 1502 nr 1910 [2 r.], 1533 nr 2407, 1548 nr 2667; ZapMaz V S 2/332v; Podobniejczy wam Prałaczie Bo infule ċziſta maczie Płaſcż ktemu ſſtole perłowa [lege: stollę perłową] Iuż napoły rzeċ gotowa RejKup bb3v, aa5v; Tám tedy kopáiąc Macedonowie náydowáli w grobiech kubki perłowe HistAl F6v, F2; GliczKsiąż C6v; KrowObr 107, 126v, 129v [2 r.]; Sztukfárki Hebánowe á Cyndelinowe/ Miedzy nimi kámycżki á wzory perłowe. RejWiz 24v; Gurgielle albo kosulki perlowe WyprKr 35v; Na kſztalczę. i na rekawiech takowiſz bram perlowi, To ieſt. na kaſdim rekawie, trzi brami ſzerokie perlowe podluz WyprKr 61, 14, 61, 63, 64v, 78 (13); RejPos 306; Pátrz zaſie co koſztuie koſzulká Perłowa BielSat Dv; RejZwierc 59v; BielRozm 25; [GroicTyt 6].

W charakterystycznych połączeniach: bram perłowy(-a) (7), czepek, forbot, gurgiel (2), infula (3), kabatek, kłobuk (2), koszulka (3), kubek (2), listwa, mieszek, przednica, stuła (stolla) (2), tkanka (tkanica) (3), wzor, zaprawka (4).

b. Uczyniony z pereł, wyhaftowany perłami (23): Iakom ya nyerączyl [...] dorothyey byschyorkownye szwroczycz kolnyerza parlovego ZapWar 1502 nr 1910; ZapMaz V S 2/332v; Wianecżek ma ná głowie nadobny perłowy/ Láńcuſzek ná nim krzyżyk piękny rubinowy. RejWiz 35v; LAnczuſek z zaiączkiem perlowem Saczowań na Talaŕ 150 WyprKr 22v; Piecz bramek perlowich, s rozmaitich pereł WyprKr 32, 4, 31v, 33 [3 r.], 33v, 34v (14); Mącz 22c, 231b.

W charakterystycznych połączeniach: bramka perłowa(-y), czepiec (3), czub, kołnierz [= naszyjnik] (5), roza (3), wieniec (wianeczek) (2).

Przen (4):

a) Okrągły, kulisty jak perła (3):

α) O łzach (1): Vmyſł/ iuż ſię ſprácował/ wylał źrzodłá ſwoie/ Z ocżu perłowe krople/ y płácżliwe zdroie. KlonŻal A3.

β) O rosie (2): Nie ták roſkoſzné krople ſą perłowé Niebieſkiéy roſſy/ któré Hermonowé Paſtwiſká zdobią KochPs 196, 105.

b) O zębach: białe, błyszczące jak perły (1): Vſtá twoie koralowé: A zęby ſczéré perłowé KochSob 68.

c. Zestawienie: »macica, matka perłowa« = muszla mięczaków lub wewnętrzna warstwa muszli; mater perlae BartBydg; concha cytheriaca Mącz; cochlea a. concha margaritifera Cn [szyk 5:1] (6): BartBydg 87b; Vłowili w ten cżás oni ludzie przy Hiſzpaniech konchę álbo oſtream/ co zowiemy máćicę perlową BielKron 446, 268v, 446; Mącz 62c; [W domku: pacierze, perłowa matka rzeczone i z dziesiąci śrzebrnymi InwMieszcz 1573 nr 247].

Szereg: »koncha to jest macica perłowa« (1): nád to dárowáni od nich konchámi/ to ieſth máćicámi perłowymi BielKron 447v.

Cf [PERLANY]

JDok