[zaloguj się]
[pdf]

PIASTOWAĆ (67) vb

piastować (66), piestować (1); piastować : piestować PatKaz II (10:1).

Oba a jasne (w tym w pierwszym 2 r. błędne znakowanie); o prawdopodobnie jasne (tak w -ować); piestować z tekstu nie oznaącego é.

Fleksja
inf piastować
indicativus
sg pl
1 piastuję
3 piastuje piastują
praet
sg pl
1 m -m piastowåł m pers
3 m piastowåł m pers piastowali
f piastowała m an
n piastowało subst
fut
sg pl
2 m piastować będziesz m pers
3 m m pers będą piastować
f będzie piastowała, piastować będzie m an
imperativus
sg pl
1 piastujmy
2 piastuj
conditionalis
sg
3 f by piastowała
impersonalis
praet piastowåno
participia
part praes act piastując

inf piastować (14). ◊ praes 1 sg piastuję (4). ◊ 3 sg piastuje (9). ◊ 3 pl piastują (6). ◊ praet 1 sg m -m piastowåł (1). ◊ 3 sg m piastowåł (4). f piastowała (9). n piastowało (1). ◊ 3 pl m pers piastowali (2). ◊ fut 2 sg m piastować będziesz (2). ◊ 3 sg f będzie piastowała (1) BielKron, piastować będzie (1) KochFr. ◊ 3 pl m pers będą piastować (3). ◊ imp 2 sg piastuj (1). ◊ 1 pl piastujmy (1). ◊ con 3 sg f by piastowała (1). ◊ impers praet piastowåno (1). ◊ part praes act piastując (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przyładów) – XVIII w.

1. Opiekować się dzieckiem, niańczyć je, nosić na rękach, okazywać mu czułość, pieścić je; gestare Vulg; in manibus gestare Mącz; accipere a. excipere, a. suscipere gremio vel sinu Calag; gestare a. recipere a. tenere in sinu (et complexu), in manibus habere, fovere, gremio complecti Cn [w tym: kogo (27), co (4) [w tym: ciało Boże = Chrystusa (2), przen (2)]] (49): Blogoſlawioné dziecię iakoby cżlowiek rozumny/ poglądalo na pannę Marią weſele/ a temu ſie dziwuie/ ijż go bożaá matka piaſtuie. OpecŻyw 12, 12, 21, 156v; PatKaz II 38, 38v, 49, 61, 61 v; Leop Deut 1/32[31]; Quem ego puerum in manibus gestavi meis, Któregom ya máluczkim chłopiątkiem piáſtował. Mącz 440d; BudNT Mar 9/35; Auff den Armen tragen. Ná ręku nosić/ et Piáſtowáć. Accipere a. Excipere a. Suscipere gremio vel sinu Calag 34b; KochMRot C2; PudłFr 55; WujNT Luc 2 arg.

W połączeniach szeregowych (5): na ſwych go rękach piaſtowala/ ocżki mu vcierala/ tzalowala/ oblapiala/ cieſſątz (aby nieplakal) ſynácżka/ iako wierná matka. OpecŻyw 22v, 147v; panna boſwo porodzyla pyaſtouala pyerſyamy uychouala PatKaz II 46v, 38; GórnDworz M6.

W porównaniu (1): SkarKaz 488a cf »piastować i całować«.

W charakterystycznych połączeniach: piastować dzieci, dzieciątko, dziecię (2), syna (3).

Zwroty: »na łonie piastować« [szyk zmienny] (5): OpecŻyw 2, 147v [2 r.]; Pokóy iedźie piáſtuiąc bogáctwo ná łónie KochMRot Cv; Ale w vbogiéy ſtáyni/ między bydlątkámi Siedźiáłáś [...] Piáſtuiąc ná ſwym łonie Królá niebieſkiégo SiebRozmyśl G.

»na rękach (ręku), w ręku piastować« (3:2): Máłpá dwoie dzieći rodzi/ Więc iednego nienawidzi. A drugie bárzo miłuie/ Záwżdy ie w ręku piáſtuie. BierEz M; OpecŻyw 22v; BielKron 133; SkarŻyw 28; LatHar 191.

Szereg: »piastować, (i w ręku) nosić« [szyk 1:1] (2): PatKaz II 38v; proſylam [...] abych yego matcze ſluzącz yego paſ{t}ouacz noſzycz mogla PatKaz III 152v.
Przen (18): Nuſz náſzá Polſká/ Litwá/ Zmudź/ y inſze iey kráiny/ ázaż tych ſmocżąt [heretyków] z gniazdá zebrawſzy nie wychowáły: ábo ieſzcże ich piáſtuią/ y ná wſzyſtek świát wypuſzcżáią? PowodPr 33; [Aza to nie ieſt, ſiebie ſámego miłowáć; ſwey głowki małey wynálaſki piáſtowáć HerbOdpow Aa8].
Szereg: »piastować i całować« (1): y dźiś [Pan Jezus] iáko nawdźięcznieyſze dźiećiąteczko káżdemu ſię piáſtowáć y cáłowáć podáie. SkarKaz 488a.
a) Troszczyć się, dbać o kogoś lub o coś, opiekować się [w tym: kogo (7), co (2)] (9):

W połączeniu szeregowym (1): Prorok/ mámkámi kośćielnemi názywa krole/ ktorzy religią nowego zakonu piáſtowáć/ y karmić/ y zdobić mieli. SkarKazSej 681a.

W porównaniu (1): Leop Deut 1/31 cf »piastować a nosić«.

Fraza: »fortuna piastuje« (2): Fortuná/ niepewna ieſt/ tá która piáſtuie. GórnTroas 23; CzahTr Bv.
Zwroty: »piastować na, w ręku« (2:1): RejPs 136v; KochPs 139; Bo on Angiołom ſwoim każe ćię pilnowáć/ Gdźie będźieſz chćiał poſtempić ktorzj ćię piáſtowáć Ná ręku ſwoich będą [in manibus portabunt te Vulg Ps 90/12] CzahTr Fv [zawsze przekład tego samego tekstu].

»prawie (a. mało nie) w, na ręku piastować« = okazywać nadmierną troskliwość, szacunek (1:1): tákyego z ynąd [...] wygnánego fołdruią/ y máło nye ná ręku pyáſtuyą/ nye dla czego inego/ yedno iż ſye z koſćyołem poſpolitym nye zgadza KromRozm I K4v; HistLan C2.

Szeregi: »piastować a nosić« (1): Piáſtował á noſił ćie Pan Bog twoy [portavit te Dominus Deus tuum] nieináczey/ iedno iáko zwykł człowiek piáſtowáć máluczkiego ſyná ſwoiego. Leop Deut 1/32[31].

»piastować i strzec« (1): A ſnadz práwie wręku ſwoich będą piáſtowáć cię y ſtrzedz/ ábyś y o kámyk nieobráził nogi ſwoiey RejPs 136v.

b) Czcić, szanować; o prawie: przestrzegać (6): Aż zá Zygmuntow Oycá y ſyná gdy ludźiom nowe záſmákowáło práwo/ [...] dopiero ſię rozſzeryl [!] Státut/ Conſtitutie piáſtowáć poczęło. GórnRozm Ev; Częſto piáſtuymy ręce/ nogi/ y bok Páná náſzego SkarKaz 209b; Na Kátholickiey wierze kośćiołá ś. Rzymſkiego to kroleſwo zbudowáne ieſt: ták ſtało przez ſześćſet lat: ták Chryſtuſá práwego/ y iego ś. Ewángelią piáſtowáło SkarKazSej 682a; [PismaPolit 447].
Zwrot: »w, na sercu piastować« (2:1): Kocham ſye w twym roſkazániu/ to wielce miłuię/ To ná ręku noſzę/ ále y w ſercu piáſtuię. KochPs 181; GrabowSet M3; on wſzytkiégo zbydź wolał/ niż ſwéy cnoty/ Którą w ſercu piáſtował GosłCast 11.
c) Dotykać z czułością (1):
Zwrot: »piastować rękoma« (1): Sczęśliwa karto/ ciebie oná ſwémi Piáſtowáć będźie rękoma ślicznémi KochFr 101.
2. Nosić, trzymać w ręku [co] (15): [kapłani] byuayą poſzwyączony od byſkupa aby byly doſtoyny pyaſtouacz y ofyarouacz czyalo boze za rodzay ludzky PatKaz II 37v; Atlás kthory niebo ná rámionach piaſtował. BielKron 455v; Konew Piwá z Imbierem pod ſobą piáſtuiąc/ Popiją ſie kobiety BielSat C2 [idem BielRozm 18], C4; Przed Monárchą goły miecż ieden Pan piáſtował BielSen 9, 9; BielRozm 18, 22; Pertracto — Wrękach mampiaſtuię, obracząm. Calep 793a; co w rękach nośimy piáſtuiąc, to przed oczymá mieć káżdy muśi poſpolićie. SarnStat 121; [żona Putyfara trzymając płaszcz Jozefa] Piáſtuię ćię o ſzáto/ ná wieczné złé iego GosłCast 62.
Zwrot: »piastować na ręku« [szyk zmienny] (3): kaplany [...] przymſzy czyalo boze wrąku pyaſtuyą PatKaz II 70, 38; [starzy panowie polscy] znákiem iábłká pokázuią iáwnie, któré w ręku piáſtuią, gdy ich Królmi czynią, á ná iábłku krzyż: áby zgodę w Pánu Kryſtuśie mnożyli SarnStat 121.
Szereg: »nosić i piastować« (1): A ty miedzy wſzytkimi nieſczęśliwa ſzáto/ Ciebie ia oto noſzę y piáſtuię zá to. GosłCast 62.
3. Zarządzać, zajmować się czymś [co] (3): Gdy [ludzie] ſkarb poſpolity piáſtuią/ o Boże iáko ręce ſwoie máżą. SkarKazSej 705a.
Zwrot: »rękami swemi piastować« (1): do obmyślánia dobrego poſpolitego máło ieſt vczonych/ [...] y doświádczonych/ ktorzy rękámi ſwemi ſpráwy R.P. długo piáſtowáli SkarKazSej 663a.
Przen (1): [Ziemia] wſzytki wody ná ſobie y w ſobie piáſtuie BielKron 263.

Formacje współrdzenne: napiastować się, upiastować.

Cf PIASTOWANIE, PIASTOWANY, PIASTUJĄC

ES