[zaloguj się]
[pdf]

ROZPŁOSZYĆ (22) vb pf

roſ (20), roz- (2).

Oba o jasne.

Fleksja
inf rozpłoszyć
praet
sg pl
2 m m pers -ście rozpłoszyli
3 m rozpłoszył m pers rozpłoszyli
imperativus
sg
3 niech, niechåj rozpłoszy
conditionalis
sg
3 m by rozpłoszył

inf rozpłoszyć (4). ◊ fut 1 sg rozpłoszę (1). ◊ 2 sg rozpłoszysz (1). ◊ 3 sg rozpłoszy (10). ◊ 1 pl rozpłoszemy (1), [rozpłoszymy ]. ◊ praet [3 sg m rozpłoszył.] ◊ 2 pl m pers -ście rozpłoszyli (2). ◊ [3 pl m pers rozpłoszyli.] ◊ imp 3 sg niech, niechåj rozpłoszy (2). ◊ con 3 sg m by rozpłoszył (1). ◊ [part praet act rozpłoszywszy.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

1. Rozpędzić w różne strony; dispergere PolAnt, Mącz; dividere Vulg [kogo, co] (14):
a. Rozpędzić, przestraszywszy; fugare HistAl; impellere PolAnt (13):
α. O ludziach, też o diabłach (7): Poday ſam ſwiece kreczonéy Y oney wody ſwieczoney. Wiereċ ia ie [czarty] wnet roſploſze RejKup i8; [BzowRóż 38; á wſzákże náſzy ná oſtátek ie [Turków] przełomili y roſpłoſzyli/ áż iedni w gory á drudzy do obozu vćiekli BielKron 1597 373.]

rozpłoszyć czym (1): Lecż ktorzy ſą pilni modlitwy y powołánia ſwego/ iednym ie [czartów] znákiem krzyżá S. roſpłoſzyć mogą. SkarŻyw 57.

[Przen: Zmusić do odejścia, opuszczenia miejsca: Co potym známi będźie/ gdy ták ſpuſtoſzymy Swoie wioſki/ y ſwoie chłopki rozpłoſzymy ZbylPRozm F3.]
αα. O działaniu Boga wobec grzeszników (5): RejKup dd4; CZemuż o Pánye Boże [...] Chceſz nas nędzne roſpłoſſyć yuż práwie do końcá LubPs R3v; BibRadz Ps 35/5; [tak nas przyszły gniew Boży nigdy nie rozpłoszy. OtwinPis 123].

rozpłoszyć w kogo [= między kogo] (1): A puśćił ná puſſcży ono ſwe ſrogye karánye/ Y chcyał wſſytko potomſtwo ich w narody roſpłoſſyć/ Myedzy poſtronne kroleſtwá on zły lud roſproſſyć. LubPs Y3.

Zwroty: »precz [od kogo] rozpłoszyć« (1): Anyoł Páńſki nyech ye precż odemnye roſpłoſſy LubPs I2v.

[»rozpłoszyć [skąd] po wciornaskiej ziemi«: Y tákże roſpłoſzył ie Pan z onego mieyſca po wćiornaſkiei ziemi [divisit eos ... in universas terras] Leop Gen 11/8 (Linde).]

β. O zwierzętach (6): RejWiz 37v; Dispergere gallinas Kury roſpłoſzyć. Mącz 404a; vłápiwſzy s nich [szczurów] iedno żywo/ dzwonek mu vwiąż á snim go puść/ y inné roſpłoſzy y ſam zá nimi zábieży. SienLek 159v.

rozpłoszyć czym (1): Rycerze moi namocnieyſzy/ nieſmęćcie ſie/ ábowim rzektánim wieprzow roſpłoſzemy Słonie. HistAl I2v.

Przen: O wiernych zwanych przenośnie owcami (2):
Zwrot: »precz rozpłoszyć« (1): á rogámi ſwemi roſpądzáliśćie mdłe [owce]/ áżeśćie ie precz roſpłoſzyli [donec dispergeretis eas foras]. BibRadz Ez 34/21.
Szereg: »rozpłoszyć a roztargnąć« (1): Wyſcie roſpłoſzyli á roſtárgnęli ſthádo me RejPos 23v.
b. O substancji sypkiej lub lotnej: rozwiać (1):

W porównaniu (1): tedy ſie to [tj. bogactwo] prętko iáko dym álbo popioł przed dom wyſypány rozleći kiedy gi wicher roſpłoſzy. RejZwierc 145.

2. Przen (bez elementu ‘w różne strony’) (8):
a) Zniweczyć, sprawić, że przestanie istnieć [kogo, co] (6): Bo ty małe krotofile a krotkie roskoſzy Zadeu [!] ſie z nas nie obacży gdy to cżas roſpłoſzy RejJóz F4; Wſzyſtki nas ſmierċ roſploſzy RejKup Bv; BielKom nlb 6; RejAp 199v; RejZwierc 232v; Wiem dobrze że nie długo zemną téy roſkoſzy: Bo to wſzytko pochwili trzéźwia myśl roſpłoſzy KochFr 76; [Nielza iuż [...] Mięſopuſtu kęs záżyć/ nim go poſt roſpłoſzy. Potkanie 2].
b) Roztrwonić [co] (1): Iuż to wſzyſtko moy páſierb/ niewdzięcżny rozpłoſzy. BielSat G.
c) Rozdzielić [kogo] (1): Obá z miłośći wielkiey w iedney wśi mieſzkáią/ Y záwſze też poſpołu pogány biyáią. Y w niewoli yednákiey vżyli roſkoſzy/ Przezacnego Struſá ſmierć táż ſámych roſpłoſzy. PaprPan Cc.

Synonimy: 1.b. rozmieść, rozwiać.

Formacje współrdzenne cf PŁOSZYĆ.

KW