Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZWESELONY

Następne hasło: ROZWIAĆ SIĘ »

ROZWIAĆ (11) vb pf

roz- (9), roſ- (2).

o jasne; w inf a pochylone; w fut e jasne; w praet sg -wiåł(-) (2) BibRadz, BudBib, -wiał (1) HistAl; w pl -wiał-.

Fleksja

inf	rozwiåć

praet
	sg		pl
1	m	rozwiåłem, -m rozwiåł	m pers
3	m	rozwiał	m pers
3	n		subst	rozwiały

inf rozwiåć (3). ◊ fut [1 sg rozwieję.] ◊ 3 sg rozwieje (5). ◊ [3 pl rozwieją.] ◊ praet 1 sg m rozwiåłem, -m rozwiåł (2). ◊ 3 sg m rozwiał (1). ◊ [3 pl subst rozwiały.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Znaczenia

1. O wietrze: roztargać; porwawszy, roznieść bez śladu; rozproszyć (8)
- Przen (6)
  - a) O Bogu (2)
2. Zrobić coś przeciwko komuś: zakłócić, zepsuć jakiś układ, związek (3)

1. O wietrze: roztargać; porwawszy, roznieść bez śladu; rozproszyć; dispergere, sufflare PolAnt [co, kogo (Przen)] (8):

Fraza: »wiatr rozwieje« (2): HistAl [I]3; Odbieżą was iáko cháłupki przy iábłkách/ [...] ktorą ládá wiátr rozwieie. SkarKazSej 673b.

Szereg: »rozwiać i podrzeć« (1): wiátr ze wſchodu ſlońcá thák okrutnie á nagle iął wiać iż też wſzytki námioty z woyská rozwiáł y podárł [tanta virtus Euri flare cepit, quod omnia tentoria … laceravit]. HistAl [I]3.

[Cf ROZWIJAĆ 3. ReuchlinBartBydg V2v.]

Przen (6): [ [katolik o heretykach:] Słomáć byli ći/ co od nas odpadli/ plewać byli ći/ co ie hȩrezie rozwiáły. SkarUp 51.]

Fraza: »wiatr rozwieje« [zawsze: „nadzieje”] [szyk zmienny] (3): Iużeś w licżbie nieśmiertelnych duchow/ iuż nádźieie W ſkutek ſię tám obroćiły/ wiátr ich nie rozwieie. KlonŻal D4, C3; Ieſli zá żyto odnieśieſz nádźieie [tj. dasz na kredyt]/ Wiátrem nádźiane/ wiátrći ie rozwieie KlonFlis H2.

Zwrot: »nadzieje rozwiać« (4): Skoro duch wynidźie z ćiáłá/ [...] náſzé płoné nadźieie Po powietrzu dmá rozwieie. KochPs 211. Cf Fraza.

a) O Bogu (2): [mówi Pan:] wnośiliśćie do domu á iam to rozwiał BibRadz Agg 1/9.

rozwiać czym dokąd (1): Rozwiałem ie też łopátą (wieiálną) do miaſt ziemſkich/ oſieroćiłem (y) wygubiłem lud moy BudBib Ier 15/7.

[rozwiać po kim: Y rozwiałem [dispersi] ie [tj. niepobożnych] po wſzech narodziech/ ktorych nie ználi (marg) Yrozwieię [mówi Jehowa] ábo rácżey/ rozwichrzę ie [...] (–) BudBib Zach 7/14.

W połączeniu szeregowym: rozpłoſzy/ rozłącży y rozwieie Bog tych ktorzy ſą od niego rozni RotRozm M2.

Szereg: »rozwiać abo rozwichrzyć«: BudBib I 464a marg cf rozwiać po kim.]

2. Zrobić coś przeciwko komuś: zakłócić, zepsuć jakiś układ, związek; dirumpere, irritare, irritum facere Mącz (3): Irritum facere, Rozwiać roſproć/ nie pewnie nie ſtále vczynić. Mącz 347d, 347d.

rozwiać co (1): Dirumpere societatem, Roſwiać towárziſtwo. Mącz 361a.

Synonimy: 1. porwać, rozchwiać, rozmieść, roznieść, rozpłoszyć, rozproszyć, rozwichrzyć; 2. rozproć.

Formacje współrdzenne cf WIAĆ.

ZCh