Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZPOWIEDZIANY

Następne hasło: ROZPOWIEDZIONY »

ROZPOWIEDZIEĆ (37) vb pf

roſ- (27), roz- (10).

Oba o oraz pierwsze e jasne; w drugim e wahania.

Fleksja

inf	rozpowiedziéć

praet
	sg		pl
3	m	rozpowiedziåł	m pers
	f	rozpowiedziała	m an
	n		subst	rozpowiedziały

imperativus
	sg
2	rozpowi(e)dz, rozpowiédź

conditionalis
	sg		pl
1	m	bym rozpowiedziåł, bych rozpowiedziåł	m pers	bysmy rozpowiedzieli
3	m	by rozpowiedziåł	m pers

inf rozpowiedziéć (6); -éć (1), -eć (1) SarnStat (1:1). ◊ fut 1 sg rozpowi(e)m (2). ◊ 3 sg rozpowié (7); -é (1), -(e) (6). ◊ 1 pl rozpowi(e)my (1). ◊ 3 pl rozpowiedzą (1). ◊ praet 3 sg m rozpowiedziåł (8). [f rozpowiedziała.] ◊ 3 pl subst rozpowiedziały (1). ◊ imp 2 sg rozpowi(e)dz (3) BibRadz, BielKron, PaprPan, rozpowiédź (1) MurzNT. ◊ con 1 sg m bym rozpowiedziåł (1), [bych rozpowiedziåł ]. ◊ 3 sg m by rozpowiedziåł (2). ◊ 1 pl m pers bysmy rozpowiedzieli (1). ◊ part praet act rozpowiedziåwszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. (trzy z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

1. Powiedzieć a. napisać coś, zwłaszcza szczegółowo, czasem: wielu osobom (26)
2. Przekazać, powtórzyć czyjeś słowa lub przedstawić tekst prawny (8)
3. Wyjaśnić, wytłumaczyć (3)

1. Powiedzieć a. napisać coś, zwłaszcza szczegółowo, czasem: wielu osobom; narrare PolAnt, Vulg; exponere Modrz; proponere JanStat (26): Persequi voce aliquid Nieco słowy wyliczyć/ to yeſt. Z początku do końcá roſpowiedźieć. Mącz 386a; BudBib Deut 30/13.

rozpowiedzieć co [z wyrazem o znaczeniu ogólnikowym] (7): OpecŻyw [79]v; LibLeg 9/54v; LibMal 1548/146v; roſpowiedźiawſzy im wſzytko/ poſłał ie do Ioppy. WujNT Act 10/8; IEſliby kto do ſądu przyſzedſzy rzeczy ſwéy ſłuſznie rozpowiedźiéć nieumiał/ [...] SarnStat 569 [idem] 912; CiekPotr 83; [KorczRozm E2].

rozpowiedzieć co [= przedmiot wypowiedzi: o czym; opowiedzieć] (7): ktorzy w tym iecháli á proſili rozpowiedziawſzy znáki y cudá iego [św. Stanisława] nawyſzſſemv biſkupowi. BielKron 362, 299v; GórnDworz C7; roſpowiedział im Fáráon ſen ſwoy BudBib Gen 41/8, Deut 30/12; DO nas miły Zophokles záiedź w Ruſkie kráie/ A roſpowiedz vcżćiwych białychgłow zwycżáie PaprPan F4; ModrzBaz 19v.

rozpowiedzieć komu (15): Gdy ty rzecży ſyn roſpowiedziál matce ſwé milé/ ſlyſſątz to [...] ſlzy niezmierné wyléwala OpecŻyw [79]v, 165v; UstPraw H3; RejFig Aa2v; OrzRozm T2v; BielKron 299v, 362, 459; BudBib Gen 41/8; WujNT Act 10/8, 12/17; CiekPotr 58, 83; [HistFort N4]. Cf rozpowiedzieć komu o kim.

rozpowiedzieć komu [o kim], o czym (a. de aliqua re) (2): KromRozm II g4v; gdźie im on Praełat cokolwiek de regno Dei roſpowiedźieć roſkazał ReszList 172; [ListyPol 1536/108; Tu podobno będźieſz chćiał/ ábychći nieco o wyſpách [...] roſpowiedźiał. BusLic 18].

rozpowiedzieć po czym [= gdzie] (1): bowiem roſpowiedzyał po wſzytkiey Perſyey/ iż pánny Mácedońſkie/ broniąc pocżćiwośći ſwey/ pobiły poſły Perſkie bárzo mężne. BielKron 116v.

cum A cum inf „być” (1): Moy towárzyſz miał mię zá ſwiętego/ y roſpowiedźiał wſzem Máchometanom mnie być ſwiętego cżłowieká BielKron 459.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: zaimek pytajny (2), iż (1)] (3): BielKron 116v; WujNT Act 12/17; pomyśl o tym Ieſliby to nie było pożyteczniey, ábym Ia doſzedł do Pángráczá, y roſpowiedział mu Iáko ſię rzecz ma. CiekPotr 58; [Cresc 1571 40].

Z połączeniem przytoczenia ze zdaniem dopełnieniowym (1): y niewierzę ia temu/ áby ktory Człowiek chćiał być v nas Krolem Polſkiem/ gdybyſmy mu roſpowiedźieli/ że będźieſz winien naymnieyſze rzeczy ſądźić OrzRozm T2v.

Zwroty: »szerzej rozpowiedzieć« (1): LibLeg 9/54v cf »ustnie rozpowiedzieć«.

»ustnie rozpowiedzieć« (1): zatym sye lascze V.C.M. porvczam ſwemv myloſcziwemv panv, a ſſam dali pan bog szerzey wſthnye wszythky rzeczy rospowyem LibLeg 9/54v.

[Szereg: »rozpowiedzieć albo wypisać«: jego m⟨iłość⟩ pan wojewoda kal⟨i⟩ski ty rzeczy W⟨aszej⟩ M⟨iłości⟩ rozpowie albo szerzej wypisze. ListyPol 1542/297.]

2. Przekazać, powtórzyć czyjeś słowa lub przedstawić tekst prawny; exponere PolAnt [co; w tym: brzmienie lub treść tekstu (4); komu (7)] (8): Powiedzialatz ijm byla náſwiętſſa panna ſwé wyſſcie niektorym ſąſiadom/ ktoré drugim dobrym paniám to rozpowiedziály OpecŻyw 30; gdi takowi poſel na moy wielky dwor przyyedzye a mnye potrzebe od ſlowa do ſlowya rozpowye. MetrKor 46/47; LibLeg 10/114v, 11/186v; OrzRozm V; BielKron 63v; BudNT Hebr 9/17[19]; Ieſli Wozny ináczéy przyśięgę rozpowié, iáko karan bydz ma. SarnStat 576.

3. Wyjaśnić, wytłumaczyć; explicare PolAnt [co; w tym: komu (2)] (3): Gdźie Piotr odpowiedaiąc rzekł mu/ roſpowiédź nám podobięńſtwo to MurzNT Matth 15/15; BibRadz Matth 13/36.

Zwrot: »szerzej rozpowiedzieć« (1): Ale wyrozumienie tego Artykułu Pleban ſzerzey rozpowie KuczbKat 55.

Formacje współrdzenne cf POWIEDZIEĆ.

Cf [ROZPOWIEDZENIE], ROZPOWIEDZIANY