[zaloguj się]
[pdf]

2. PIŁKA (18) sb f

piłka (11), piełka (7); piłka BartBydg (2), FalZioł (3), Mącz (4), RejZwierc, CzechEp; piełka Calep (7).

a jasne; e z tekstów nie oznaczających é lub oznaczających niekonsekwentnie.

Fleksja
sg pl du
N piłka piełce
G piłek
A piłkę
I piłką piłkami

sg N piłka (9). ◊ A piłkę (2). ◊ I piłką (5). ◊ pl G piłek (1). ◊ I piłkami (1). ◊ [du N [cum nm] piełce InwMieszcz 1573 nr 188.]

Sł stp notuje, Cn s.v. piła slosarska, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Dem. od „2. piła”; z neutralizacją funkcji deminutywnej (18):
1. Narzędzie z zębatym ostrzem wykonane najczęściej z metalu, służące do cięcia różnych materiałów; serrula BartBydg, Mącz, Calep (10): BartBydg 142b; Serrula, Piłká. Mącz [388]c, 373c; Conserratus – Zęby maiący iako piełka Calep 246a, 306a, [973]a; [Piłá/ Pila. Item, Lima. Item, Serra. piłká/ dimin Volck Qqq4; InwMieszcz 1586 nr 273].
Wyrażenia: [»piłka ostra«: zerznąwſzy pilką oſtrą pniak [...]/ ſkorę obłupioną z oderznioney cżęśći/ zwierzchu cżyśćie pomázáć miazgą Cresc 1571 124].

»piłką tarty, piłowany« (2:1): Wezmi ſloniowey koſci piłką tartey z połtori dragmy FalZioł V 86v, III 34b, V 86v.

[»piełka teszarska [= stolarska]«: puzdro talerzy drewnianych, a drugie małych, 2 piełce teszarskie, kocieł i z drybusem InwMieszcz 1573 nr 188.]

Przen (1): tákby mię y to Wędźidło chropowáte/ ktore piłek rozmáitych wiele potrzebowáło [...] namniey było nie obeſzło CzechEp *3.
2. Pilnik; lima BartBydg, Mącz, Calep, Cn; limula BartBydg, Cn; scobina Calep, Cn (8): Lima, qua planatur ferrum diminuendo, pylka BartBydg 82; Lima, Naczynie kowálskie álbo też ſlioſarskie którym piłuyą/ Trą/ Piłká/ Tárká. Mącz 193c; Lima – Piełka. Calep 603b, 955b.

W połączeniu szeregowym (1): bo y kowalowi łácno o młot/ y ſloſárzowi o piłkę/ y kráwcowi o nożyce/ gdy iuż ſobie wárſtát zgotuie. RejZwierc 74v.

Zwrot: »piłką o(d)cierać, trzeć« (2:1): Centrosa scobs, Opiłki/ álbo ten proch który padá z żelazá gdy ye ſloſárze piłuią álbo piłkámi trą. Mącz 47c; Delimo – Piełką odczieram. Calep 301a, 356a.
[Wyrażenie: »piełka sloszarska«: (nagł) Conscriptio rerum prouidi Martini Thokarz de Toronia (–) [...] Stathkow ku wyrzazowaniu 8 Mlothek drewnianii 1 Pielka ſloſzarſka 1 ZapWpolActAdv 1547 204/162v.]
a. [Tarka:
Wyrażenie: »piłka do ucierania«: piłka do ucierania skażonych nóg InwMieszcz 1562 nr 103.]

Synonim: 2. tarka.

MN