Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PISAĆ

Następne hasło: PISADŁO »

PISAĆ SIĘ (94) vb impf

sie (59), się (42), si(ę) (2).

a jasne (w tym 9 r. błędne znakowanie).

Fleksja

indicativus
inf	pisać się
praes
	sg	pl
2	piszesz się	piszecie się
3	pisze się	piszą się

praet
	sg		pl
3	m	pisåł się	m pers	pisali się
3	n		subst	pisały się

fut
	sg
1	m	będę się pisåł

imperativus
	sg
2	pisz się

conditionalis
	sg		pl
3	m		m pers	by się pisåli
3	n	by się pisało	subst	by się pisały

inf pisać się (25). ◊ praes 2 sg piszesz się (2). ◊ 3 sg pisze się (21) [w tym (9): KłosAlg Fv, BielKron kt, A6 [2 r.], BudNT przedm b7v, JanNKar E4, E4v, JanNKarKoch D4, F4 może impers praes od PISAĆ]. ◊ 2 pl piszecie się (1). ◊ 3 pl piszą się (10). ◊ praet 3 sg m pisåł się (18). ◊ 3 pl m pers pisali się (8). subst pisały się (3). ◊ fut 1 sg m będę się pisåł (1). ◊ imp 2 sg pisz się (1). ◊ con 3 sg n by się pisało (1) [może impers con od PISAĆ]. ◊ 3 pl m pers by się pisåli (1). subst by się pisały (1). ◊ part praes act pisząc się (1).

Sł stp s.v. pisać, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

I. W funkcji zwrotnej (70)
- 1. Nazywać siebie, używać tytułu, podpisywać się (67)
- 2. Wpisywać się w rejestr (1)
- 3. Popisywać się, chwalić się (2)
II. W funkcji biernej (24)
- 1. Być pisane (16)
  - W przen (1)
  - a. W przepisach ortograficznych itp. (9)
  - b. O datowaniu (4)
- 2. Być opisanym (8)

I. W funkcji zwrotnej (70):

1. Nazywać siebie, używać tytułu, podpisywać się (67):

pisać się za kogo (3): Tego Bogdaná potym Piotr ktory ſie też zá Woiewodę piſał zarzázał. BielKron 391, 358v, 360.

pisać się kim, czym (43): KromRozm III O6v, Pv; wiem o tym/ iż ſię Pápież Opoką piſze KrowObr 13v, 6v, 8, 9v; á krol Włádziſław nie ma ſie piſáć krolem Węgierſkim iedno gubernatore^m/ poki Ládziſław nie dorośćie BielKron 304, 164, 237, 385v, 368, 429v; RejAp 38v; SkarJedn A8v, 191, 193, 216 [2 r.], 246 (9); Słuchay mię/ bądź kto miedzy podłym gminem/ Bądź ſye kto piſze bohátyrſkim ſynem KochPs 72; Stąd Krolowie Węgierſci długo ſię potym piſáli Ladomerſkimi y Galatſkimi Krolámi. StryjKron 330 marg; Ottoman [...] potomkom ſwoim y vmocnione páńſtwo y wieczne imię zoſtáwił/ iż ſie od niego wſzyſtcy Ceſarzowie Tureccy Otomany piſzą. StryjKron 375, 61, 91, 205, 285 [2 r.], 330 (12); CzechEp 326, 333 [2 r.]; NiemObr 169; PaprUp E4 [2 r.]; WysKaz 40; SarnStat 1013.

pisać się skąd (4): RejZwierz 52 [2 r. ]; TEn to Mikołay Rey wyſzedł był s ſtárádawnego á poććiwego domu/ ktore záwżdy Reymi zwano/ ktorzy ſie záwżdy piſáli z Nagłowic ze wśi ziemie Krákowſkiey RejZwierc 273v; StryjKron 457.

pisać się jak (4): KrowObr 12; BielKron 298; Aſz po piątym Zborze Ian Cárogrocki Biſkup/ [...] piſáć ſię pocżął Oecumenicus Pátryárchá/ to ieſt Generálſki ábo powſzechny Pátryárchá: [...] Aż potym tego Ianá y inne Cárogrockie áby ſię tak nie piſali/ Ceſarz Phokás vſkromił SkarJedn 193; SarnStat 1139.

cum inf „być” kim, czym (5): y byłem ia przytym/ gdy to Kśiężey Poſłowie mawiáli/ że my was Kśięża nie znamy/ áni was zá to nie mamy/ czym ſye wy być piſzećie? OrzRozm 12; przetho chćieli mieć zá krolá á páná ſwego Henryká Kſiążę Głogowſkie/ [...] ktory ſie też piſał być dziedzicem y panem Polſkim. BielKron 369, 269, 370v, 436v.

W połączeniu z N sb (8): BielKron 415v; gdy náſtał Grzegorz wielki [...] pokorą ſwoią hárdość Ianá Cárogrockiego ſkroćił/ y piſać ſię pocżął Gregorius ſeruus ſeruorum Dei SkarJedn 192, 192, 243; NiemObr 160; ActReg 56; Károlus wielki y ná tytułách ſwoich piſał ſię indignus aduocatus Ecceleſiae S. Catholicae. SkarKazSej 681a, 680a marg.

W charakterystycznych połączeniach: pisać się za monarchę (2), za wojewodę; pisać się biczem bożym, biskupem (4), c(es)arzem (4), dziedzicem, ekumenikiem, grabią, gubernatorem, jedynowładcą, krolem (3), książęciem (księdzem) (6), kurſierstem, namiestnikiem Chrystusowym, opoką, panem, papieżem (2), patryjarchą (3), prymasem, sługą sług bożych (4), strachem świata, synem bohatyrskim, [jakim] tytułem (2), urzędniki koronnemi, wikarym; pisać się z Nagłowic, z nieba, z Kościelca; chcieć się pisać, jąć, móc, począć (7).

Szereg: »(nie) zwać (a. nazywać) się i (abo, ale, ani) pisać się« [szyk 6:1] (7): KromRozm III O6v; máło było Biſkupowi Rzymſkiemu/ iż ſie iuż zá dozwolenim tego mężoboyce Fokaſá Ceſárzá/ Papieżem názywał y piſał aż ſie też potym y Bogiem ziemſkim zwáć kazał. KrowObr 8, 6v; SkarJedn 246; CzechEp 326, 333; áby ſie iuż Vrzędnicy Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo ináczéy nie zwáli áni piſáli/ iedno Vrzędniki Koronnémi SarnStat 1013.

Żart. (1): Bo ſie piſzą [Kościelscy] s Koſcielcá/ á ſtárſzy S Koſciołá/ [...] Lecż by też Strijaſzkowi/ pilnie godzić trzebá/ By nie zhárdzyał/ bo cżáſem/ piſze ſie y z niebá. RejZwierz 52.

2. Wpisywać się w rejestr (1): Synowie też Izráelowi piſali ſię wſzyſcy/ y ſzli ſpotykáć ſię znimi [z Aramczykami] BudBib 3.Reg 20/27; [Tego dnia gubernator mecki Iouan Tunal pisał się z rotą swą, nad którą jest kapitanem DiarPos 243; [Niemcy] gdy walczyć chcą, długo przedtym w bęben biją, długo się piszą, krokiem ku walce ciągną SenatDelib 123].

[pisać się przed kim: Tamże na rynku, gdzie się pisali, przymował od nich przysięgę komisarz królewski ten, przed którym się pisali. DiarPos 243.]

3. Popisywać się, chwalić się [z czym] (2): O błędźie ludzki/ o ſzałoné dumy: Iáko to łácno/ piſáć ſye z rozumy/ Kiedy po woléy świát mamy/ á głowá Człowieku zdrowá. KochTr 15; Boć mi przydźie przed czáſem vyźrzeć ſye z świętémi: Będęli ſye ták piſał z obyczáymi ſwémi. PudłFr 55.

II. W funkcji biernej (24):

1. Być pisane (16): tuſzę iż y ſam świát nie mogłby ogárnąć kśiąg ktoreby ſię piſáć mogły WujNT Ioann 21/25; AKtá Grodzkié Wiſkié/ któré ſie poczęły piſáć od śmierći Królá Stephaná/ [...] ápprobuiemy SarnStat 540.

W przen [czym] (1): kśięgi te/ łzami ſię piſzą. SkarŻyw 196.

a. W przepisach ortograficznych itp. (9):

pisać się przez co (3): Słowieńſkie [Błożen] piſze ſię przez A/ Błażen od ktorego słowá y teraz mowimy pobłażać BudNT przedm b7v marg; á przedśię ináczéy ſie nie piſze iedno przez vokaliſz proſty. JanNKar E4v; JanNKarKoch G3.

pisać się czym (1): Lamana Liczba piſze ſie dwoiſtemi figurami: wirzchnią y ſpodnią KłosAlg Fv.

pisać się jak (4): W ięzyku polſkim/ kto chce wyraźić ten dźwięk ktory w wymáwianiu ſłów ſłyſzęmy/ ty litery abo figury musͮi znać/ ieſliże niechce nowych a polákum nieznaiomych wymysͮlać/ ktoré śię tak piſzą/ [...] a á ą b  c ć [...] MurzOrt B; Po tè czásy bowiém záwſze, ták compoſita iáko ſimplicia, dzwon y odzów, etć. iednáko ſie piſáły. JanNKar E3; JanNKarKoch D4v, F4.

W połączeniu z nazwą języka, w jakim pisany jest tekst (1): Do tego przydáć ſie może Reieſtr, nie Regeſtr, Aniół, Ewanielia, etć. nie Angiół, áni Ewángelia. Bo ácz z Láćińſkiégo idźie, ále w Polſkim iuż ná tym mieyſcu, odmięnia ſie/ g/ w literę/ i/ conſonans: inſza gdy ſie po Láćinie piſze. JanNKar E4.

b. O datowaniu (4): Kronika, tho ieſth/ Hiſtorya Swiátá [...] Od pocżątku Swiátá/ áż do tego roku/ ktory ſie piſze 1564. BielKron kt; Wywieźli thedy Hiſzpanowie złotá s támtąd tego roku/ ktory ſie piſał 1501. BielKron 442v, A [2 r.].

2. Być opisanym (8): CzechEp 129, 289; Bráćie/ by ſię to wſzytko piſáć miáło/ Iuż by mi dawno pápiéru niezſtáło. KochFr 29; Tedi co ſie ma potem piſac/ iteras to cas ieſt opowiedac. PaprUp I; WujNT Ioann 21/25.

pisać się o kim, o czym (2): Wiele inych cudow ieſt/ ktore ſię niepiſały o tym świętym. SkarŻyw 463; WujNT 391.

Z przytoczeniem (1): Te tedy cżterzy Ewángelie/ dawno przed thym opowiedziáne/ y kxięgi Ezechielowe dowodzą/ w kthorych pierwſſe widzenie ták ſie ſtoſuie á ták piſſe: A w pośrzodku podobieńſtwo cżterzech źwierząth Leop *2v.

Szereg: »stosować się a pisać się« (1): Leop *2v cf Z przytoczeniem.

Synonimy: 1. mianować się, nazywać się, zwać się.

Formacje współrdzenne cf PISAĆ.